حسین عبدالملکی:
«عصای سفید»: کتابی که درباره عصای سفید نیست
پژوهشگر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران گفت: «عصای سفید» یکی از کتاب هایی است که چندان مورد توجه واقع نشده و البته مطالب مندرج در آن ارتباط مستقیمی با عنوان اصلی کتاب ندارد. به عبارت بهتر، عنوان کتاب گویای مطالب موجود در آن نیست.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، کتاب «عصای سفید» در سال 1351 توسط حبیب فیضیان در 2 هزار نسخه منتشر شده است، نویسنده این کتاب علاوه بر معلمی، تجربه کارشناسی و انجام امور تخصصی در سطوح مختلف آموزش و پرورش استثنایی در تبریز و تهران را در کارنامه خود دارد و به شکلی عملی و تجربی با مباحث مربوط به افراد با آسیب بینایی و نیز سایر معلولیتها آشناست.از منظر تاریخی نگارش این کتاب در حدود نیم قرن پیش با توجه به فقدان منابع قابل اعتناء در حوزه آموزش نابینایان و نیز خط بریل دارای اهمیت خاصی است،درباره اهمیت این کتاب به عنوان منبع آموزشی نابینایان در نیم قرن گذشته و چالش های پژوهشی در حوزه مطالعات معلولیت با «حسین عبدالملکی»، کارشناس و پژوهشگر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
کتاب «عصای سفید» از جمله کتاب هایی است که در پژوهش ها کمتر مورد توجه واقع شده اما اطلاعات دقیقی درباره آموزش به نابینایان دارد؟
کتاب «عصای سفید» یکی از کتابهایی است که چندان مورد توجه واقع نشده و البته مطالب مندرج در آن ارتباط مستقیمی با عنوان اصلی کتاب ندارد و به عبارتی بهتر، عنوان کتاب گویای مطالب موجود در آن نیست. این کتاب به نوبه خود می تواند اطلاعات ذی قیمتی به طور مستقیم و به ویژه به صورت غیرمستقیم در زمینه های مختلف تاریخ آموزش نابینایان در اختیار پژوهشگران حوزه مطالعات معلولیت و از جمله تاریخ آموزش نابینایان و بریل در ایران بگذارد و حتی دادهها و آگاهیهای مناسبی را فراروی علاقمندانی که صرفاً می خواهند اطلاعات بیشتری در این حوزه کسب نمایند، قرار دهد.
انتشار این کتاب به سال 1351 خورشیدی بر می گردد؟
بله، کتاب عصای سفید به صورت ناشر-مؤلف در همین سال از سوی توسط حبیب فیضیان در چاپخانه خورشید تبریز منتشر شده است، نویسنده کتاب علاوه بر معلمی، تجربه کارشناسی و انجام امور تخصصی در سطوح مختلف آموزش و پرورش استثنایی در تبریز و تهران را در کارنامه خود دارد و به شکلی عملی و تجربی با مباحث مربوط به افراد با آسیب بینایی و نیز سایر معلولیت ها آشناست. از منظر تاریخی نگارش این کتاب در سال 1351 با توجه به فقدان منابع قابل اعتناء در حوزه آموزش نابینایان و نیز خط بریل دارای اهمیت خاصی است، این کتاب به طور کلی در دو بخش مجزا سامان یافته است که در ذیل به صورتی مختصر و البته تحلیلی به آن پرداخته می شود.
اهمیت کتاب عصای سفید در حوزه پژوهش درباره آموزش به نابینایان چیست؟
اهمیت این کتاب شاخص بودن آن به سبب قلم نویسنده، نوع پرداخت مطالب و اسلوب نگارشی آن نیست، بلکه بیشتر ناظر به مطالب مندرج در آن و به ویژه شرایط و مختصات کلی موجود در میدان پژوهش در حوزه نابینایان و نیز دادههای موجود در این زمینه است. کتاب با مقدمهای که نوع نگاه آن، با ادبیات موجود در زمینه افراد با آسیب بینایی و نوع نگاه به این قشر در شرایط کنونی و نیز گفتمان مورد انتظار افراد با آسیب بینایی قرابت و همنوایی چندانی ندارد، آغاز میشود.این مقدمه بیش از آنکه با قلمی واقع گرایانه و با دیدگاههای رایج درباره نابینایان نگارش یافته باشد، دارای قلمی تک بُعدی، ترحم انگیزانه و غیرواقعی است که خود میتواند از منظری، برآیند نوع نگاه رایج به افراد با آسیب بینایی در قاموس فرهنگی موجود در 50 سال پیش باشد.
نویسنده در کتاب عصای سفید بیشتر به سرگذشت واقعی یک انسان نابینا در شهر تبریز پرداخته است؟
بله بخش نخست کتاب با عنوان «سرگذشت یک انسان روشندل»، روایتی است مختصر در قالب اول شخص، از بیش از 4 دهه زندگی فردی نابینا در تبریز است. فردی که بر اثر حادثهای نابینا شده و پس از چندی و در طی توالی مجموعه ای از رخدادها سر از مدرسه کریستوفل در میآورد و پس از تحصیل در این مدرسه و گذار از نشیب و فرازهای فراوان بیرونی و درونی، سرانجام به عنوان معلم مدرسه جدیدالتأسیس نابینایان تبریز انتخاب میشود.
خواننده امروزی کتاب عصای سفید به چه واقعیت هایی از آن برهه تاریخی دست می یابد؟
«نوع نگرش و مواجهه با افراد نابینا در این برهه زمانی»، «ارائه تصویری هر چند مختصر از مدرسه کریستوفل در تبریز که تقریباً منبع چندانی درباره آن وجود ندارد»، «نحوه ادامه زندگی در بطن و متن حیات اجتماعی پس از فراغت از تحصیل» و نیز «مجموع اطلاعات و داده هایی که تصویری کلی و البته مختصر از حیات اجتماعی، آموزشی و البته فرهنگی افراد با آسیب بینایی در شهر تبریز از اوائل قرن حاضر تا دهه 50 را به دست می دهد»، از جمله فکت هایی است که به طور مستقیم و غیرمستقیم از این بخش کتاب قابل احصاء و ردیابی است. مطالب مهمی که یا در کتاب ها و منابع دیگر به آنها اشاره نشده و یا چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در واقع این بخش، تصویری است از ابعاد مختلف زندگی یک نابینا در نیمه اول قرن کنونی در شهر تبریز که داده های مهمی را از حیات کلی نابینایان در ابعاد مختلف و در زمینه های گوناگون در این شهر بازنمایی می کند. شهری که با توجه به تأسیس اولین مدرسه نابینایان در ایران در سال 1304 توسط کریستوفل آلمانی و رخدادهای بعدی آن، اتفاقاً بخش مهمی از پازل تاریخ توانبخشی و آموزش افراد با آسیب بینایی و به ویژه تاریخچه خط بریل فارسی را شکل میدهد.
آیا در کتاب عصای سفید به تاریخچه بریل فارسی اشاره شده است؟
قسمت دوم کتاب به طرح مطالبی در حوزه تعلیم و تعلیم افراد با آسیب بینایی اختصاص دارد. در واقع، بُعد کانونی مطالب این بخش را «خط بریل»، علائم و نشانههای آن، وسایل و تجهیزات مرتبط با این خط و نیز کاربرد علائم بریل در علوم مختلف از ریاضی و هندسه گرفته تا علائم جهت عناصر شیمیائی و ظرفیت ملکولی و... را در بر می گیرد. تأسیس دفتر کودکان استثنایی در زیرمجموعه وزارت آموزش و پرورش در سال 1347 تنها به 3-4 سال قبل از نگارش و انتشار این کتاب باز می گردد که طبیعتاً یکی از کار ویژه های این دفتر کاربست، تثبیت و ترویج خط بریل به شکل آکادمیک و کاربردی سازی آن در علوم مختلف جهت آموزش نابینایان بود. لذا کاربست، گسترش و تثبیت علائم بریل و کاربردی سازی آن در این دامنه از علوم مختلف که در این کتاب آمده است، آن هم در این مدت کوتاه و با این حد از دقت خود جای تأمل دارد. در واقع، می توان یکی از وجوه و دلائل مغفول ماندن فزآینده بریل در دو دهه گذشته در ایران را به ضعف در آموزش، ترویج و کارآمد سازی آن منطبق بر نیازهای بهروز نابینایان نسبت داد. امر مهمی که از برآیند مطالب مندرج در این کتاب کاملاً مبرهن است که به شکل بایسته ای در آغاز کار مورد توجه و همت واقع شده است و جای خالی چنین توجه بایسته ای در شرایط کنونی کاملاً احساس می شود.
در حوزه مطالعات و پژوهش ها در حوزه معلولیت بویژه نابینایان در بعد تاریخی با چه چالش های روبرو هستید؟
یکی از چالش های مهم در حوزه مطالعات معلولیت و معلولیت پژوهی به ویژه در بُعد تاریخی، نبود منابع دست اول در این حیطه است که پژوهشگران و حتی افرادی که به کسب اطلاعات بیشتری در این حوزه علاقه دارند را با مشکلات فراوانی مواجه می سازد. این چالش در زمینه مطالعات مربوط به افراد با آسیب بینایی به شکل بارزتری قابل مشاهده است. چراکه «فراهم نبودن امکان ثبت وقایع توسط خود نابینایان به عنوان اصلی ترین منبع و شاهد این رویدادها به دلیل اینکه به شکل امروزین قادر به نوشتن و ثبت وقایع نبودند» و نیز «عدم توجه بایسته معدود افراد بینای آگاه و یا درگیر با این وقایع، به سبب نداشتن آشنایی و یا عدم اشراف به اهمیت این رویدادها» از جمله مواردی است که به این چالش دامن زده است. از سوی دیگر، ناپایداری خاطرات و روایت های شفاهی و در بسیاری از زمینه ها، ایجاد چندین روایت بعضاً متعارض و متناقض و نیز امکان ایجاد خدشه به سبب فراموشی یا جابجایی برخی جزئیات از سوی راویان موجود به ویژه با توجه به گذر چند دهه از زمان وقوع برخی رویدادها نیز در این زمینه مزید بر علت است. حال آنکه در زمینه بسیاری از وقایع تاریخی در حوزه نابینایان، حتی دسترسی به راویان شفاهی دست اول که به صورت مستقیم و بدون واسطه با این رویدادها مواجهه داشته اند، امکان پذیر نیست و طبیعتاً روایت های نقل شده سینه به سینه و دست چندم نیز که تنها راه باقیمانده برای تشریح و ترسیم این وقایع است، با علامت سؤال های فراوانی در میزان اعتبار آنها روبه رو است،از این رو، دستیابی به منابع دست اول و یا قابل اعتناء در این حوزه می تواند بسیار مثمرثمر و راهگشا باشد.
