به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، حسین عبدالملکی کارشناس و پژوهشگر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در یادداشتی با عنوان «بریل، کرونا و گزاره های پیشرو» به بررسی و واکاوی تأثیرات کرونا بر «خط بریل» به عنوان خط رسمی و اصلی افراد با آسیب بینایی پرداخت و چنین آورد.
«روز ایمنی عصای سفید» بازنمای ضرورت توجه به مشکلات، توانمندی ها، ظرفیت ها، امکان ها و عدم امکان های پیشروی بیش از 300 میلیون از افرادی است که در میان همین حیات اجتماعی زندگی میکنند؛ اما به سبب عدم آگاهی بخشی و نبود آشنایی و فرهنگ سازی در میان جامعه و نیز رعایت نشدنِ اصل «جامعیت و فراگیری و توجه به همه» در تصمیم گیری ها و سیاستگذاری های تصمیم سازان و مسئولین از فرصت های برابر در ساحت های مختلف برخوردار نیستند.
افرادی که از یکسو از تمامی ظرفیت های موجود بهره مند نمی شوند و از سوی دیگر، از رهگذر نبود امکان برابر جهت شکوفاشدن استعدادها و به فعلیت رسیدن حداکثریِ ظرفیتهایشان، جامعه نیز از بسیاری خدمات و توانمندی های این افراد به مثابه شهروندانی کارا و پویا محروم می ماند. دقیقاً ایام مقارن با «15 اکتبر» نمادی است مقرر در تقویم، برای گذار از این بهره مند نشدن ها و محروم ماندن های دو سویه بین جامعه و افراد با آسیب بینایی؛ و البته تأکید هر ساله بر استمرار و بهبود شرایط تا رسیدن به «جامع های زیست پذیر، برای همه توأم با ایجاد فرصت های برابر و استقلال حداکثری این افراد».
همانا یکی از رسالت ها و کارویژه های چنین ایامی بررسی و واکاوی مشکلات و موانع و تأثیر و تأثیرات آن با ساحت های زندگی جامعه هدفی است که مبنای نامگذاری واقع شده است. در شرایط حاضر، تأثیرات چندوجهی پاندمی کرونا مختص به یک قشر یا گروه خاص نبوده، در این راستا، یادداشت حاضر میکوشد مقارن با این ایام به سهم خود به بررسی و واکاوی تأثیرات کرونا بر «خط بریل» به عنوان خط رسمی و اصلی افراد با آسیب بینایی و تنها روش بی واسطه خواندن و دسترسی به اطلاعات برای این قشر بپردازد.
موضوعی که به زعم نگارنده، به سبب شرایط کنونی و به ویژه با توجه به وضعیت بریل در ایران شایسته و درخور تأمل است. بدون شک کرونا با شیوع خود، حیات اجتماعی را مجبور به بازبینی زیرساخت ها، هنجارها، الگوهای رفتاری و به طور کلی، شیوه زیست خود نمود و مشکل اصلی در رابطه با موضوع یادداشت از همین نقطه آغاز می گردد؛ چراکه «مبتنی بر لمس» بودن بریل و مواجه مستقیم و مستمر دست با آن، امکان تماس با ویروس را برای کاربر نابینا افزایش می دهد.
حال آنکه با توجه به شرایط خاص چاپ کتب بریل و معدود بودن نسخه های هر کتاب و لاجرم ضرورت استفاده امانی از این کتاب ها توسط کاربران مختلف، امکان مواجه کاربران نابینا با کرونا را از این رهگذر دوچندان می سازد. به همین سبب، با شیوع کرونا خدمات معطوف به خط بریل و کتاب های موجود به این خط در بسیاری کتابخانه ها و سایر مراکز مرتبط با افراد با آسیب بینایی در کشور، تعطیل و یا با محدودیت مواجه گردید.
نکته مهم آنجاست که تا قبل از شیوع کرونا نیز به دلیل غفلت های دیرپای چند ده هایی، استفاده از بریل محدود بود و در واقع، در شرایط جدید با محدودیتی مضاعف مواجه گشت. هر چند تمامی نکات مطروحه در بالا و امکان شیوع کرونا و سرایت آن از طریق استفاده از کتاب های بریل توسط کاربرهای مختلف صدق می نماید، اما نمی توان به هیچ وجه یک گروه یا قشر را از خط خود و اصلی ترین روش دسترسی به اطلاعات محروم ساخت. چنانکه دسترسی به برخی منابع و مواد اطلاعاتی به صورت بریل ارجعیت داشته و حتی در برخی موارد ضرورت دارد.
از اینرو، شایسته است به جای تعطیلی یا محدودیت خدمات کتابخانه ها و سایر مراکز مرتبط در حوزه کتاب های بریل از رهگذر ستاد ملی کرونا و با مشارکت کارشناسان و متخصصان حوزه نابینایان و بریل، پروتکل هایی جامع جهت استفاده امن و صحیح از منابع بریل اتخاذ گردد.
رویکردی که در بسیاری از کشورها نیز به انحاء مختلف مورد توجه قرار گرفته و نه تنها استفاده از بریل با محدودیت های جدی مواجه نشده است؛ حتی با لحاظ تمهیداتی از ظرفیت بریل جهت اطلاع رسانی به افراد با آسیب بینایی در زمینه کرونا و پروتکل های بهداشتی آن بالاخص برای نابینایانی که به سایر روشهای اطلاع رسانی دسترسی مناسبی ندارند، بهره برداری می گردد. همچنین، استفاده از این روش اطلاع رسانی باعث تأثیر بیشتر و ارتباط نزدیکتر فرد نابینا با مطالب و پروتکل های ارائه شده خواهد شد.
از سوی دیگر، یکی از تغیرات مهم در نظام رفتاری و سبک زندگی افراد با پاندمی کرونا، ارجعیت و حتی ضرورتیابی استفاده از خدمات غیرحضوری و وبپایه به جای انجام امور به صورت حضوری است. مقولهای که قبل از شیوع کرونا نیز به سبب عدم مناسب سازی فضاهای شهری و نبود دسترسی های ایمن به اندازه کافی، به عنوان یک گزاره مهم از سوی قریب به اتفاق افراد با آسیب بینایی و فعالان مرتبط با این حوزه طرح می گردید، به نحوی که همواره بر ارائه خدمات بر بستر وب و به اشکال غیرحضوری دیگر به نابینایان در کنار روش حضوری آن تأکید میشد.
بنابراین در واقع کرونا در حوزه نابینایان، توجه به خدمات وبپایه و دیجیتال به این افراد و ضرورت ایجاد زیرساخت های لازم و اتخاذ تصمیمات مناسب برای آن از سوی مسئولین و تصمیم سازان ذیربط را دارای اهمیت مضاعف، و به یک ضرورت فوری تبدیل نمود؛ امری که طبیعتاً بریل و دسترسی منابع به این خط نیز میتواند به نحوی مستثنی از این نگاه نباشد.
رویکردی که در کشورهای پیشرفته در کنار وجود کتاب های بریل به صورت فیزیکی و کاغذی، با نظرداشت زیرساخت های لازم و فراهم آوردن امکانات موردنیاز تا حدودی فراهم است و این کار از طریق بریل 3 یا همان بریل-کامپیوتر و با بهره گیری از نمایشگرهای بریل که داده ها را به صورت خروجی بریل برای کاربران نابینا نمایش میدهند، ایجاد شده است.
در این میان، در صورت فراهم بودن استفاده از نمایشگرهای بریل و وجود زیرساخت های لازم برای فراگیری بریل-کامپیوتر در کشور، مشکلات پیشگفته در زمینه امانت دادن کتابهای بریل و امکان در معرض خطر کرونا قرار گرفتن کاربران نابینا نیز طبیعتاً وجود نداشت.
بنابراین، ضروری است که با نگاه به کرونا و پاندمی آن به مثابه یک فرصت از سوی سازمانها و ان جی اوهای متولی و مرتبط حوزه افراد با آسیب بینایی، زیرساختها و تمهیدات لازم جهت فراگیری استفاده از بریل از طریق نمایشگرهای مربوط به این خط در قالب یک بستر تعاملی و همافزا ایجاد شود؛ ضرورتی که تاکنون به آن توجه نشده است. چنانکه ضمن وجود مشکلات فراوان چه در بُعد نرم افزاری و چه سخت افزاری برای بریل-کامپیوتر، متوسط دسترسی به نمایشگرهای بریل برای افراد با آسیب بینایی در کشور بسیار پایینتر از کشورهای پیشرو در این زمینه است.
در این راستا باید:
یک: جداول ورودی (واردکردن کاراکترها و حروف به شکل بریل از طریق رایانه) و جداول خروجی (ارائه خروجی بریل از مطالب موجود) و علائم مندرج در آن که برای زبان فارسی تا حدودی طراحی شده است، به شکلی بهینه و اکادمیک و با هم افزایی متخصصین حوزه بریل بازبینی، تکمیل، اصلاح و یکپارچه سازی و روزآمدسازی گردد.
دو: تمهیدات لازم جهت تأمین نمایشگرهای بریل برای کاربران نابینایی که به آن نیاز دارند از طریق «ایجاد و تخصیص منابع حمایتی لازم»، «قرارگیری در سبد بیمه»، «ارائه تسهیلات» و... فراهم شود.
و سه: امکان دسترسی به منابع و مواد اطلاعاتی موردنیاز در قالب فرمت هایی که توسط نمایشگرهای بریل قابل پشتیبانی هستند، در قالب اتخاذ مجموع های از سیاستهای جامع و نظرداشت منافع تمامی ذینفعان (نویسندگان، پدیدآوران، ناشرین، کاربران و...) فراهم شود.
طبیعتاً هر یک از موارد فوق الذکر دارای زیرمجموعه ها، ملاحظات، الزامات و... هستند که ذکر آنها در حوصله این یادداشت نمی گنجد، اما با نظرداشت و عملیاتی شدن مراحل این زنجیره و حلقه های واسط آن با لحاظ الزامات و ملاحظات معطوف به هر یک از مراحل و کل زنجیره، میتوان شاهد گامی بلند در استفاده نابینایان از بریل-کامپیوتر و گشوده شدن افقهای نوین پیشروی این قشر در تأمین و تسهیل دسترسی به منابع اطلاعاتی بود.
در این میان، با حضور افراد با آسیب بینایی در حوزه های شغلی و رشته های تحصیلی جدید، و البته تنوع در آن و ضرورت حتمی دسترسی به برخی از منابع و مواد اطلاعاتی به شکل بریل در برخی حوزه های تحصیلی و شغلی، ضرورت فراهم شدن زیرساخت های استفاده از بریل-کامپیوتر و اتخاذ تمهیدات لازم برای پیاده سازی آن دارای اهمیت مضاعفی است.
امید است مسئولین ذیربط با قلمداد پاندمی کرونا به مثابه یک فرصت، با نگاهی تسریعی به این مقوله راهبردی در حیات علمی-فرهنگی افراد با آسیب بینایی کشور بنگرند.
پایان خبر/
