در برابر عظمت هستی، ما آنقدر کوچکیم که تقریبا وجود نداریم؛ و در عین حال این جهان، آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است، در تسخیر ماست. چگونه میتوانیم آسمانی را که ۹۳ میلیارد سال نوری از آن را میتوان مشاهده کرد اما فقط توانستهایم ۲۰۰ سال نوری از زمین دور شویم، در تسخیر خود داشته باشیم؟
خدا که دروغ نمیگوید. او میگوید هر چه در آسمانها و زمین است را در تسخیر شما در آوردهایم. اما چگونه؟
اینجا خانه ماست. کره زمین.
قطر زمین در استوا حدود ۱۲,۷۵۶ کیلومتر و در قطبها نزدیک به ۱۲٬۷۱۴ کیلومتر است. محیط استوایی آن حدود ۴۰٬۰۷۵ کیلومتر اندازهگیری شده است. مساحت کل سطح زمین حدود ۵۱۰ میلیون کیلومتر مربع است که نزدیک به ۷۱ درصد آن را آبها و ۲۹ درصد آن را خشکیها پوشاندهاند.
برآوردها میگویند از حدود ۲۹ درصد خشکیهای زمین، فقط نزدیک به نیمیاش قابل سکونت است. بقیه یا خیلی خشک و بیابانیاند، یا بسیار سرد (مثل مناطق قطبی)، یا ارتفاعهای دشوار. یعنی چیزی حدود ۱۵٪ از کل سطح زمین برای زندگی انسان مناسب شمرده میشود. پس در ظاهر ماجرا، سهم ما از جهان هستی حدود ۱۵ درصد از کره زمین است.
اینجا محله ماست. منظومه شمسی. آن نقطه ناچیز آبی رنگ، همان کره بزرگی است که در عکس پیش دیدیم.
محله ما از یک ستاره مرکزی به نام خورشید و مجموعهای از سیارهها، قمرها، سیارکها، دنبالهدارها و جرمهای کوچکتر تشکیل شده است. قطر خورشید حدود ۱٬۳۹۲٬۷۰۰ کیلومتر است و بیش از ۹۹ درصد از جرم کل منظومه را در خود جای داده. هشت سیاره اصلی منظومه شمسی، در مدارهایی بیضویشکل به دور آن میچرخند: عطارد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس و نپتون.
فاصله مرکز منظومه یعنی خورشید تا مدار نپتون که دورترین سیاره از خورشید است، نزدیک به ۴٫۵ میلیارد کیلومتر یا ۳۰ واحد نجومی است (هر واحد نجومی برابر است با ۱۵۰ میلیون کیلومتر). پس از آن، کمربند کویپر را داریم که حدود ۳۰ تا ۵۰ واحد نجومی (۴٫۵ تا ۷٫۵ میلیارد کیلومتر) از خورشید دور است.
دورتر، ابر اورت قرار دارد که برآورد میشود از فاصلهای در حد.د حدود ۲٬۰۰۰ واحد نجومی (حدود ۳۰۰ میلیارد کیلومتر) از خورشید آغاز شود و تا نزدیکی ۱۰۰٬۰۰۰ واحد نجومی (نزدیک به ۱۵ تریلیون کیلومتر) ادامه پیدا کند. ابر اورت جایی است که نور با سرعت ۳۰۰,۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه، یک سال طول میکشد که از خورشید به انتهای آن برسد و البته تا اینجا، هنوز هم «مال ماست».
ابر اورت، آخرین جایی است که بادهای خورشیدی به آن میرسند؛ پس از آن، خورشید، دیگر هیچ اثری ندارد و محیط بیرونی ابر اورت، پایان منظومه شمسی ماست.
اینجا محله میان ستارهای است. آن منظومه عظیم که زمین ما در آن یک نقطه ناچیز بود، در اینجا خود یک ناحیه ریز است.
در این منطقه از فضا، چندین منظومه ستارهای پراکنده شدهاند که منظومه شمسی ما، در این منطقه یک محله بسیار کوچک به شمار میرود. اگر خورشید را مرکز منظومه شمسی بدانیم و فاصله از مرکز تا مرز این منظومه، یعنی محیط بیرونی ابر اورت یک سال نوری باشد، و اگر منظومه شمسی را یک دایره در نظر بگیریم، قطر آن چیزی در حدود دو سال نوری است. در حالی که قطر ابر محلی میان ستارهای، که بخشی از محله میانستارهای است، حدود ۳۰ سال نوری تخمین زده میشود.
در محله میانستارهای، نزدیکترین ستاره به ما، پروکسیما قنطورس نام دارد که در سامانه ستارهای آلفا قنطورس مستقر است. این ستاره از ما ۴.۲ سال نوری فاصله دارد. پس فاصله بین ما و نزدیکترین جایی که به ما وجود دارد، ۴.۲ سال نوری است. یعنی نور با سرعت ۳۰۰,۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه، ۴.۲ سال طول میکشد تا از خورشید، به پروکسیما قنطورس برسد. بهعبارتی، حدود ۳۹.۷ تریلیون کیلومتر.
با فناوری فعلی بشر، سفر به آن نقطه غیر ممکن است.
وویجر ۲، کاوشگری است که در سال ۱۹۷۷ و برای ماموریت میانستارهای به فضا پرتاب شد. در این کاوشگر، یک دیسک طلایی گذاشته شده، که اطلاعاتی از بشر در آن وجود دارد؛ درباره اینکه ما چه کسی هستیم، از چه ساخته شدهایم، آناتومی ما چگونه است، به چه زبانهایی حرف میزنیم و در یک جمله: چه موجوداتی هستیم. صدای حیوانات، پرندگان و اطلاعاتی از این دست، در دیسک طلایی وویجر ثبت شد، تا اگر تمدن و حیات دیگری در آسمانها وجود داشت، آنها از وجود یک تمدن در زمین مطلع شوند. در این دیسک، پیام مردم جهان در ۵۵ (یا ۵۳) زبان مختلف، به موجودات فضایی ارسال شد. زبان فارسی نیز در میان آنها بود.
محتوای پیام فارسی این بود: درود بر ساکنین ماورای آسمانها. بنیآدم اعضای یک پیکرند که در آفرینش ز یک گوهرند. چون عضوی بهدرد آورد روزگار، دگر عضوها را نماند قرار.
وویجر ۲ همین حالا با سرعت ۱۷ کیلومتر بر ثانیه در حرکت است و اکنون، پس از گذشت حدود ۵۰ سال، چیزی در حدود ۲۲ میلیارد کیلومتر از زمین دور شدهاست. به عبارتی، اگر وویجر ۲ به سمت پروکسیما قنطورس حرکت میکرد (که مسیرش دقیقاً به آن سمت نیست)، حدود ۷۴ هزار سال طول میکشید تا به آن برسد.
پس ما با فناوری فعلی، حدود ۷۴,۰۰۰ سال طول میکشد تا به نزدیکترین نقطه به محله خودمان برسیم و در یک جمله، سفر به نزدیکترین نقطهای که به منظومه شمسی وجود دارد، غیر ممکن است.
اگر محله میانستارهای انقدر بزرگ است که سفر ما به نزدیکترین نقطه به خودمان در این محله، ۷۴,۰۰۰ سال طول میکشد، پس اگر بخواهیم به گاما قیفاووس یا همان راعی (Gama Cephei در بالای تصویر)، HD189733 (در سمت راست تصویر)، تاو قنطورس (در پایین تصویر) یا ظهرالاسد (Zosma در سمت چپ تصویر) سفر کنیم، چقدر در راه خواهیم بود؟
ظهرالاسد
فاصله از ما: ۵۶۴ تریلیون کیلومتر (۵۴۶,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ کیلومتر)
سفر با سرعت نور: ۵۷.۷ سال
سفر با سرعت وویجر ۲: ۱,۰۱۷,۹۰۰ سال
ستاره HD 189733
فاصله از ما: ۶۱۰ تریلیون کیلومتر
سفر با سرعت نور: ۶۴.۵ سال
سفر با سرعت وویجر ۲: ۱,۱۳۸,۰۰۰ سال
تاو قنطورس
فاصله از ما: ۱,۲۴۵ تریلیون کیلومتر (۱,۲۴۵,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ کیلومتر)
سفر با سرعت نور: ۱۳۱.۶ سال
سفر با سرعت وویجر ۲: ۲.۳۲۲.۵۰۰ سال
گاما قیفاووس
فاصله از ما: ۱۷ کوادریلیون کیلومتر (۱۷,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰۰ کیلومتر)
سفر با سرعت نور: ۱,۸۰۰ سال
سفر با سرعت وویجر ۲: ۳۱,۷۶۴,۰۰۰ سال
اگر از روی این ستارهها کسی هماکنون در حال نگاه کردن با تلسکوپ به زمین باشد، آیا «ما» را میبیند؟ پاسخ منفیست. اگر از ظهرالاسد نگاه کند، بهروز وثوقی را میبیند که در حال بازی در فیلم قیصر است. اگر از HD 189733 نگاه کند، محمد علی کلی را میبیند که در المپیک رم دارد بوکس میکند. اگر از تاو قنطورس نگاه کند، ناصرالدین شاه قاجار را میبیند که در یکی از باغهای قصر خود قدم میزند و اگر از گاما قیفاووس در حال نگاه کردن باشد، ارتش اشکانیان را میبیند که در نبرد با رومیان هستند.
ما تا اینجا در حال صحبت از تریلیون و کوادریلیون کیلومتر، سالهای نوری سه رقمی و چهار رقمی و سفرهایی بهمدت میلیونها سال با سرعت ۱۷ کیلومتر بر ساعت بودیم اما هنوز از محله میانستارهای فراتر نرفتهایم. فکر میکنید جایگاه این محله در کهکشان راه شیری کجاست؟
اینجا، کهکشان راه شیری است.
محله میانستارهای خورشیدی، که در بخش قبل فهمیدیم چقدر در این محله کوچک، سرگردان و ناچیز هستیم، آن نقطه قرمز در بازوی کهکشانی است که برای دیدنش باید زوم کنیم. اگر محله میانستارهای که ما در آن، انقدر کوچک بودیم، خود فقط یک نقطه ناچیز در کهکشان راه شیری باشد، پس ما چقدر در این کهکشان ناچیزیم؟
ای انسان! تمام تاریخ بشریت، در کهکشان راه شیری فقط یک آوای کوتاه بهمدت خنده یک نوزاد است که در میان همهمه کهکشان، حتی شنیده هم نمیشود. هنوز فکر میکنی مشکلاتی که در زندگی داری، مشکلات بزرگی هستند؟
اینجا، خوشه کهکشانی یا خوشه محلی نام دارد.
آن کهکشانی که در عکس قبل دیدیم و پرسیدیم که پس ما چقدر در این کهکشان کوچک و ناچزیم، خود در خوشه محلی همینقدر کوچک و ناچیز است. نزدیکترین کهکشان به کهکشان ما، آندرومدا یا M31 نام دارد.
کهکشان آندرومدا در فاصلهای حدود ۲.۵ میلیون سال نوری از ما قرار دارد. یعنی نوری که همین حالا از آندرومدا به چشم ما میرسد، در واقع دو و نیم میلیون سال پیش از آن کهکشان حرکت کرده است؛ زمانی که هنوز گونه انسان خردمند (Homo sapiens) روی زمین پدیدار نشده بود. در واقع اگر همین حالا کسی از آندرومدا به زمین نگاه کند، ۲,۲۰۰,۰۰۰ سال پیش از آدم ابوالبشر را میبیند و اگر میخواهد او را ببینید، باید هنوز ۲,۲۰۰,۰۰۰ سال صبر کند تا نوری که در زمان حضرت آدم حرکت کرده، به آندرومدا برسد. برای دیدن ما نیز باید ۲,۵۰۰,۰۰۰ سال صبر کند.
اگر این فاصله را به کیلومتر بیان کنیم، به عددی باورنکردنی میرسیم: حدود ۲۳ کوادریلیون کیلومتر. مقایسه کنید: وویجر ۲، پس از نزدیک به ۵۰ سال پرواز مداوم، فقط ۲۲ میلیارد کیلومتر از زمین دور شده است. برای رسیدن به آندرومدا با سرعت وویجر ۲، چیزی در حدود ۴۰۰ میلیارد سال زمان نیاز داریم؛ یعنی تقریباً ۳۰ برابر عمر کنونی جهان هستی.
خوشه کهکشانی، دارای ۵۰ (یا ۸۰) کهکشان و کوتوله است و خود بخش بسیار کوچکی از ابر خوشه سنبله به شمار میرود که در بخش بعدی خواهیم دید.
اینجا ابر خوشه سنبله است.
خوشه کهکشانی یا خوشه محلی، همان منطقه کوچکی است که در تصویر بالا مشخص شده. به یک نکته توجه داشته باشید: آن نقطهها، ستاره یا سیاره یا حتی منظومه نیستند. هر کدام از آن نقطهها یک کهکشان هستند. یک کهکشان! هر کدام حاوی میلیاردها میلیارد ستاره و سیاره و منظومه و...
محله خوشهای، که کهکشان راه شیری ما در آن یک نقطه ناچیز بود، و کهکشان راه شیری که محله میانستارهای خورشیدی ما یک نقطه ناچیز در یکی از بازوهای آن بود، و منظومه شمسی ما که یک منطقه کوچک در آن محله بود و کره زمین ما که یک نقطه ناچیز در منظومه شمسی بود، همگی در دل فقط یکی از نقطههایی هستند که در عکس بالا میبینیم و هر کدام از نقطههای دیگر، میتوانند تمام چیزهایی را که در آن نقطه هست، داشته باشند.
داریم در مورد عظمتی به نام کهکشان حرف میزنیم که در ابر خوشهای به نام سنبله، فقط یک نقطه ناچیز است و ابرخوشه سنبله نیز، خود بخشی از یک ابرخوشه بزرگتر بهنام لانیآکیا است. کهکشان راه شیری و تمام دنیاهای داخل آن را به خاطر میآورید؟ در ابرخوشه لانیآکیا ۱۰۰,۰۰۰ کهکشان وجود دارد که راه شیری فقط یکی از آنهاست.
لانیآکیا بهمعنای بهشت بیکران است؛ این جهان ماست. اینجا، بهشت بیکران است...
و هنوز سفر ما به پایان نرسیده. تا اینجا امیدوارم توانسته باشید به عظمت ابر خوشه سنبله و لانیآکیا، فقط در حد و اندازههای همان ذهن انسانی خودمان پی برده باشید.
اینجا ابرخوشه محلی است.
ابرخوشه سنبله، لانیآکیا، همان بهشت بیکران که ۱۰۰,۰۰۰ کهکشان مانند کهکشان راه شیری را در خود داشت، در ابرخوشه محلی فقط یک نقطه است. نقطهای که اگر زوم نکنید، حتی آن را نمیبینید. چه رسد به اینکه رنگ آن را در میان نقطههای دیگر تشخیص دهید.
در عکس بالا، هر نقطه، یک ابرخوشه مانند لانیآکیا است. یعنی هر کدام از نقطههای بالا، ۱۰۰,۰۰۰ کهکشان در خود دارند و هر کهکشان، میلیاردها میلیارد ستاره و سیاره و قمر و منظومه و محله میان ستارهای در خود دارد.
عظمت ابرخوشه محلی را فقط اینگونه میتوانیم درک کنیم که بدانیم آن نقطه قرمز، ابرخوشه سنبله است و ابرخوشه سنبله و لانیآکیا، جایی بود که ۱۰۰,۰۰۰ کهکشان راه شیری در خود داشت.
ابر خوشه محلی، واقعا عظیم است...
و اینجا... جهان قابل مشاهده است...
از این سر تا آن سر جهان قابل مشاهده، ۹۳ میلیارد سال نوری فاصله دارد. نور با سرعت ۳۰۰,۰۰۰ کیلومتر در ثانیه، که میتواند ۱۵۰,۰۰۰,۰۰۰ کیلومتر را در ۸ دقیقه و ۲۰ ثانیه طی کند، باید ۹۳ میلیارد سال در حال دویدن باشد.
از زمان کوروش کبیر تا به اکنون، حدود ۲۵۰۰ سال گذشته است. اولین انسان خردمند، حدود ۲۵۰,۰۰۰ سال پیش به دنیا آمد. از زمان دایناسورها تا به اکنون، حدود ۲۴۰,۰۰۰,۰۰۰ سال گذشته، کره زمین تقریبا ۴.۵ میلیارد سال و عمر کل جهان هستی ۱۳ میلیارد سال است.
به زبان ساده، اگر از این سر جهان تا آن سرش را به ۹۳ قسمت تقسیم کنیم، و اگر یک شما در روز تولد کره زمین شروع به حرکت از این سر جهان کرده باشید، در حالتی که ۳۰۰,۰۰۰ کیلومتر را در ۱ ثانیه طی کنید (یعنی در مدت زمانی که پلک میزنید، تقریبا ۳۳,۳۳۳ بار بین تهران و مشهد جا به جا شوید یا تقریبا ۳۵ بار دور ایران بدوید)، تا امروز که ۴,۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ سال از عمر زمین میگذرد، فقط ۴.۵ قسمت از این ۹۳ قسمت را طی کرده است.
و اگر شما پیش از کره زمین به دنیا آمده بودید، همزمان با جهان هستی آفریده میشدید و شروع به حرکت با سرعت نور میکردید، تا کنون فقط ۱۳ قسمت از این ۹۳ قسمت را طی کرده بودید.
ابرخوشه محلی، با تمام عظمت خود که در بخش پیش گفتیم، فقط یک غبار در جهان قابل مشاهده است.
و ما هنوز نمیدانیم فراتر از جهان قابل مشاهده، چه چیزی وجود دارد. نمیدانیم اگر جهان همین حالا از گسترش بایستد، ما به جاودانگی دست پیدا کنیم و به سرعت نور برسیم، شروع به حرکت کنیم و پس از ۴۱.۵ میلیارد سال، به پایان جهان قابل مشاهده برسیم، پس از آن چه چیزی وجود دارد...
این، جهان ماست.
ما در مرکز این جهان هستیم.
و این جهان، آنچه در آسمانها و زمین است، در تخسیر ماست...
اما چگونه؟ هنوز نمیدانم. اگر پاسخی پیدا کردم، قسمت دوم مقاله را مینویسم.
پایان قسمت اول.
