به نقل از سایت محصولات مذهبی، در نواحی مرکزی ایران، تهران، خراسان، یزد و کردستان آیین و مراسمی که به نوعی مرتبط با این آیین (خطبه‌خوانی) می‌باشد، برگزار میگردد که مهم‌ترین و عمده‌ترین آن سفره‌اندازی است. سفره‌اندازی علاوه بر حفظ و صیانت مواریث فرهنگی ـ مذهبی، ضامن بقای خانواده مسلمان و معتقدان به اهل بیت (ع) گردیده است. هرچند آن چنان که شایسته و بایسته بوده، آیین خطبه‌خوانی رایج و مرسوم نبوده که با هر سفره‌اندازی نیز برگزار و ایراد گردد. اما در گوشه و کنار ایران به همراه سفره حضرت زهرا (س) گاها برگزار گردیده و میگردد.
انداختن سفره حضرت زهرا (س) و خرید کتیبه فاطمیه معمولاً زمان معین و مشخصی ندارد و آن را در هر روز از سال و در هر موقع از روز می‌توان انداخت. در خراسان، یزد، سمنان و اراک این مراسم روزهای سه‌شنبه، تهران سه‌شنبه و چهارشنبه و در سایر نقاط جمعه و نیز ایام دهه فاطمیه این سفره را می‌اندازند.
در خراسان (مشهد) و مناطقی از کردستان (بیجار) آیین خطبه‌خوانی هم به تنهایی و نیز در اکثر موارد به همراه سفره‌اندازی صورت می‌پذیرد، منتهی به علت متن و مفهوم ثقیل خطبه حضرت زهرا (س) معروف به خطبه فدکیه، زنان مومنه از آن فقط مفهومی را بیان می‌کردند که بیشتر در جهت حفظ همبستگی جامعه و خانواده بود و رمزی برای بقا خانواده از دیدگاه حضرت زهرا (س) که در خطبه تاریخی اش اشاره نموده است.
مخلفات سفره حضرت زهرا
سفره حضرت زهرا (س) یک سفره پارچه‌ای سفید است که در میان اتاقی در خانه می‌گسترند و اسباب و خوراکی‌ها را روی آن می‌چینند. خوراکی‌های نذری را صاحب سفره، خود به تنهایی یا با مشارکت زنان حاجت‌مند و نذردار دیگر فراهم می‌کند. مشارکت مردم در انداختن سفره به این‌گونه است که هرکس هر نوع خوراکی را که نذر کرده است، تهیه می‌کند و به صاحب سفره می‌دهد که در سفره‌اش بگذارد.
یکی از شرایط بنیادی در آیین سفره‌های نذری به خصوص سفره حضرت زهرا (س) حلال بودن اسباب و خوراکی‌های سفره و پولی که این اسباب و خوراکی‌ها با آن فراهم می‌شود، می‌باشد. همچنین پاکیزگی و مطهر بودن زنان شرکت کننده در پای سفره نذری است. برخی نیز برای فراهم کردن مواد خوراکی‌های نذری سفره، دوشیزگان نابالغی را که زهرا نامیده می‌شوند و در پندار عامه پاک و معصوم انگاشته می‌شوند، برمی‌گزینند.
از آداب سفره حضرت زهرا (س) نماز و دعاست که نماز سفره، دو رکعت نماز حاجت است که آن را صاحب سفره و زنانی که حاجت دارند روی سجاده و در پای سفره می‌خوانند. زنان به هنگام نیت کردن، حضرت زهرا را به دست‌های بریده ابوالفضل العباس (ع) قسم می‌دهند، که حاجتشان را برآورده کند. اما نحوه برگزاری سفره اندازی که بعضاً خطبه‌خوانی در کنار آن صورت می‌پذیرد، در جای جای ایران تقریباً متفاوت از همه است لکن محتوا و خواسته‌های همگان یکسان و واحد است.
یکی از این مراسم‌ها به این شکل است، که صاحب سفره برای اینکه بتواند سفره‌ای فاطمی بیندازد، سعی می‌نماید به در خانه‌هایی که یکی از اعضا آن خانه نامش علی، حسن، حسین، محمد و زهرا باشد برود و مقداری آرد، نخود، عدس و گاها پول نقد بگیرد و با آن پول سایر ملزومات همانند؛ شیرینی، شمع، نمک، مهر و تسبیح تهیه نماید.
سفره که معمولاً پارچه‌ای سفید رنگ است، داخل اتاق می‌گسترند و اقلام ذکر شده را در آن می‌چینند. همسایگان و مدعوین به همراه روضه‌خوان که معمولا یک زن مومنه و آشنا به احادیث و خطابه است شروع به تعریف و تمجید در شان و منزلت اهل بیت (ع) و به خصوص حضرت زهرا زهرا (س) می‌کند. گاهی اگر آن زن از سواد قرآنی کامل برخوردار باشد، نکاتی از خطبه حضرت زهرا (س) را می‌خواند و سپس با ترجمه‌ای ساده و روان محتوا و مفهوم آن‌را برای مدعوین گرد سفره بیان می‌نماید.
گاه هم در این چنین سفره‌ای نذری فقط به بیانات فارسی از متن خطبه حضرت زهرا بسنده می‌شود که البته مطالب بیان شده دستورات و فرمایشات دخت نبی اکرم است که بر شنونده تاثیرگذار و مسرت بخش می‌باشد.
در پایان مراسم سفره‌اندازی و نیز خطبه‌خوانی، صاحب سفره با استفاده از حبوبات و مایحتاجی که جمع‌آوری کرده، آشی طبخ می‌کند و آن را بین حضار و نیز همسایگان تقسیم می‌کند. هر کس به نیت شفا و نیز برآوردن حاجات خود آش را تناول می‌کند و همگان بر آن عقیده‌اند که زهرا زهرا (س) شفاعت آن‌ها را خواهد کرد و حاجتشان برآورده خواهد گردید.
اما نوع دیگر سفره‌اندازی حضرت زهرا (س) که گاها‌ً به همراه آن خطبه‌خوانی صورت می‌پذیرد به این شکل و شرح می‌باشد:
زنان حاجت‌مند و کسانی که می‌خواهند سفره‌ای نذر نمایند، پس از خرید پرچم فاطمیه ابتدا به در هفت خانه می‌روند که بایستی نام یکی از اعضا آن خانواده حتما «زهرا» باشد، زهرا آن خانه مقداری آرد را داخل ظرفی می‌ریزد تا تحویل صاحب سفره بدهد. او قبل از اینکه آن‌ها را تحویل بدهد، پنجه خود را روی آرد قرار می‌دهد به نحوی که اثر آن کاملاً نمایان گردد.
صاحب سفره این عمل را در هفت خانه می‌بیند و به اصطلاح به هفت خوان سر می‌زند و آردها را دریافت می نماید. آردها را روی سفره‌ای سفید رنگ قرار می‌دهند، سپس صاحب سفره به دنبال زنی مومن و خداجوی می‌رود تا بیاید آرد را الک نماید، آرد را الک می‌کنند و به‌صورت انباشته درمی‌آورند، سپس ظرفی مسین همانند دیگ یا تغار روی آرد قرار می‌دهند و در اتاق را می‌بندند تا فردای آن روز که مراسم می‌خواهد برگزار گردد.
البته ناگفته نماند به گرد سفره آرد اشیا‌یی همانند کاسه آب، قرآن، آینه، سُرمه دان، شمع یا چراغ روشن، بشقاب، شیرینی، حلوا، خرما، مهر و تسبیح قرار می‌دهند تا فردای آن روز سفره از هر جهت آماده باشند.
صبح روز بعد تعدادی از زنان گرد هم می‌آیند و به اتفاق صاحب سفره و روضه‌خوان (زن مومنه) وارد اتاق می‌شوند و ظرف روی آردها را برمی‌دارند، چنانچه نشانه‌ای از «عصا» «تسبیح»، «پنج انگشت» روی آردها مشاهده کنند، آن را به فال نیک گرفته و هرکس به نیت تبرک اندکی از آرد را میل می‌کند و از بقیه آرد، کاچی و نیز نان طبخ می‌نمایند.
زنان حاضر با استفاده از سرمه‌دان چشمان خود را سرمه می‌کشند و به آینه، قرآن و آب نگاه می‌کنند و شیرینی بین همدیگر تقسیم می‌نمایند و به نوعی شادی و جشن می‌گیرند، زیرا خوشحالند از اینکه به باورشان حضرت زهرا (س) نظری بر سفره انداخته است و همان اثر عصا و پنجه دست را نشانه‌ای دال بر ادعای خود می‌دانند.
بعد از اینکه کاچی و نان‌ها آماده شد، مجدد سفره را گسترانده و و برای تزیین سفره حضرت فاطمه اقلامی همانند نان (١٢ عدد)، شمع (١٢ عدد) به نیت ١٢ امام و نیز آجیل مشکل‌گشا روی سفره می‌چینند.
ابتدا صاحب سفره از دو دختر که نامادری داشته باشند می‌خواهد به همراه سایر مدعوین گرد سفره بنشینند. بعد به هرکدام از آن‌ها یک کاسه کاچی و یک کاسه خالی می‌دهد. روضه‌خوان و یا هرکس که قصه‌های با مضمون پاکی بلد باشد تعریف می‌کند و آن دو دختر کاچی‌ها را به کاسه خالی می‌ریزند و پیوسته نیز می‌گویند: «بله راسته»، این عمل تا موقعی که قصه تمام شود، ادامه می‌یابد. بدین گونه نذر و نیاز می‌کردند و حاجت خود را به واسطه حضرت زهرا (س) از خداوند طلب می‌کردند.
آیین و مراسم سفره‌اندازی، در همه جای ایران با حواشی مختلف برگزار میگردد، اما خطبه‌خوانی تقریباً به‌صورت همگانی نیست و فقط در مناطقی که افرادی دارای علم قرآنی بودند و نیز به احادیث اهل بیت (ع) و ائمه اطهار آشنا بودند، صورت می‌گرفت.
زیرا متن عربی خطبه بسیار سنگین و تقریبا برای همه‌کس قابل فهم نیست، لذا بیان و تفسیر از متن خطبه بایستی توسط یک فرد مطلع صورت می‌گرفت اما در بین روضه‌خوانی سفره‌های نذری که معمولاً ابتدا یا انتها صورت می‌گیرد، همه روضه‌خوانان و مداحان اشاره‌‌ای به معنا و مفاهیم خطبه می‌نمایند، که همان دل‌نگرانی‌ها و رهنمودهای حضرت زهرا (س) می‌باشد. مفاهیمی همچون پیروی از اهل بیت (ع) و نیز الگو قرار دادن خصوصیات اخلاقی حضرت زهرا زهرا (س) بیان میگردد.
هرچند تقریباً در سرتاسر ایران سفره‌اندازی فقط مخصوص بانوان است اما، خواندن خطبه مختص به بانوان تنها نیست زیرا این امر در مناطقی از شهرستان بیجار توسط مردان مومن و خداجو نیز صورت می‌پذیرد.
آیین و مراسم مربوط به حضرت زهرا (س) هر یک اشیا و ابزار خاص آن مراسم را می‌طلبد. اما، کُتب دُعا همانند مفاتیح الجنان و (یا خطبه آن حضرت)، شمع، نمک، مُهر و تسبیح از مهم‌ترین ابزار و اشیا وابسته به مراسم خطبه‌خوانی و سفره‌های نذری مرتبط با آن مراسم می‌باشد. گاهی بنا به نوع سفره‌اندازی که حاجتمندان نذر می‌کنند، فقط تعداد تسبیح و مهر و کتاب دُعا مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بعضی از آیین‌ها و مراسم مربوط به حضرت زهرا (س) آرد گندم از مهم‌ترین و اصلی‌ترین اشیا مراسم است که در توصیف شرح داده شده است.
از جمله مهم‌ترین مکان‌های وابسته به برگزاری آیین و مراسم خطبه‌خوانی منازل دوست‌داران آن حضرت می‌باشد. زنان مومن جامعه اسلامی سعی می‌کنند تا برکت عمل خود را در خانه‌شان داشته باشند. گاهی که افراد می‌خواهند تعداد بسیاری از زنان مومن و علاقمند به اهل بیت را به مراسم دعوت نمایند. سعی می‌کنند آن‌را در مسجد، حسینیه و نیز فاطمیه محل برگزار کنند. اما در کشور ما منازل، مهم‌ترین مکان برگزاری این‌گونه مراسم‌ها است
ایام فاطمیه و عزای حضرت زهرا (س) برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی همه در خانه هستیم و بهانه خوبی‌ست تا با کودکان یک هیئت عزاداری خانگی راه بیندازیم.
اگرچه فاطمیه امسال برای کنترل شیوع ویروس کرونا مجبور هستیم در خانه بمانیم و از حضور در هیئت‌ها و مجالس عزاداری محروم هستیم. اما عزاداری اهل بیت تعطیلی‌بردار نیست و می‌توان با کمک بچه‌ها یک هئیت عزاداری خانگی راه انداخت. هیئت کوچک خانگی که خود بچه‌ها برگزار کننده‌اش هستند و مسئولیت صفر تا صدش را بر عهده دارند. چه بسا امسال بهتر بتوانند برای فاطمیه عزاداری کنند و مفاهیم این ایام را درک کنند. پس ما در این گزارش به شما پیشنهاد می‌دهیم چطور یک مجلس هیئت خانگی راه بیندازید و ایام فاطمیه امسال را با کمک کودکانتان عزاداری کنید.
بچه‌ها هیئت‌ها را با اسم‌شان می‌شناسند و انتخاب اسم را نیز دوست دارند. اسم داشتن هیئت خانگی شما به مراسم شما هویت ویژه‌ای می‌بخشد و آن را برای بچه‌ها جدی‌تر می‌کند. به طوری که می‌توانند در سال‌های آینده نیز با همین نام مراسم برگزار کنند. با این اسم گروه مجازی بزنند و در سال‌ها و ایام بعد از کرونا از دوستان‌شان نیز دعوت کنند تا به هیئت‌شان بیایند. پس با همکاری بچه‌ها برای هیئت خانگی‌تان اسم انتخاب کنید.
بعد از انتخاب اسم برای هیئت بهتر است روی یک پارچه و یا یک کاغذ مشکی نام هیئت را ثبت کنید و روی در خانه قرار دهید. دیدن هرباره این پرچم که نام هیئت کوچک خانگی شماست به بچه‌ها حس خوبی می‌دهد و این اسم در ذهن‌شان مرور می‌شود و هربار انگیزه بیشتری پیدا می‌کنند که فعالیت جدی برایش داشته باشند و در ذهن‌شان دنبال خلاقیت‌های تازه می‌گردند.
با همه آنچه که در خانه در دسترس دارید. مثل چادر و روسری‌های مشکی خانه را سیاهپوش کنید. این کار شکل و شمایل هیئت را بیشتر نشان می‌دهد و حالت عزا در این 20 روز عزاداری حفظ می‌کند. برای این کار از بچه‌ها کمک بگیرید.
بهتر است با بچه‌ها کاردستی‌های فاطمیه‌ای درست کنید و آن‌ها را روی میز و یا دیوار قرار دهید. کاردستی‌هایی که می‌تواند یکی از نشانه‌های هیئت شما باشد و یا بچه‌ها بتوانند آن را به دوستانی که در همسایگی شما دارند هدیه بفرستند. بعد از پایان عزاداری نیز می‌توانید کاردستی‌ها را جمع کنید و برای سال‌های بعد نگهدارید و تبدیل به یکی از اسباب هیئت‌تان شود.
بهتر است هیئت خانگی شما برنامه مشخصی هرچند کوتاه داشته باشد. برای آن زمان و ترتیب مشخص درست کنید. مثلا هر روز از ساعت 4 تا 4:30 هیئت را راه بیندازید. بچه‌ها اینطوری می‌دانند از قبل باید خودشان را آماده کنند. برنامه هیئت را به شکلی بچینید که مشابهت زیادی به برنامه‌هایی که بچه‌ها در هیئت‌ها دیده‌اند داشته باشد اما چیزهای خسته کننده را حذف کنید.
حتما با خواندن قرآن شروع کنید. سوره کوثر بهترین گزینه است و می‌توانید از بچه‌ها بخواهید هرکدامشان برای آغاز هیئت این سوره کوتاه را بخوانند. سخنرانی داشته باشید.
صلوات حضرت زهرا بهترین گزینه است. می‌توانید حدیث کساء هم بخوانید و ماجرای آن را برای درک بیشتر برای بچه‌ها تعریف کنید. اما چون طولانی ست می‌توانید در چند روز بخوانید. دعای توسل به علت آسانی و بندهای مکرر برای بچه‌ها بسیار دلچسب است.
مراسم سخنرانی شما می‌تواند توسط خودتان انجام شود و یا انتخاب یک فایل صوتی مناسب و کوتاه از سخنرانان شناخته شده باشد. بهتر است در متن سخنرانی که انتخاب می‌کنید مفاهیمی برای کودکان پیرامون سبک زندگی حضرت زهرا و اهل بیت علیه‌السلام باشد. به طور مثال برای بچه‌ها درباره شیوه دعا کردن حضرت که اول همسایه‌ها را دعا می‌کردند بگویید.
ام ابیها بودن حضرت فاطمه (س) نیز برای دختران شما بسیار جذاب است. بخشیدن لباس عروسی در عروسی نیز در دنیای پر از تجملات امروز داستان شنیدنی برای بچه‌ها خواهد بود. لزوما قرار نیست که شما همیشه سخنران باشید. اگر کودکانتان سواد خواندن و نوشتن دارند می‌توانید از آن‌ها بخواهید که برخی روزها هم خودشان منبر خانگی را بچرخانند و برای منبرشان با جستجو در کتاب‌های مذهبی و اینترنت متن سخنرانی تهیه کنند.
مداحی و همراهی با آن و سینه‌زنی یکی از علاقمندی‌های کودکان در هیئت است. طوری که آن‌ها همیشه تلاش می‌کنند شعرهای نوحه را حفظ کنند و هنگام سینه‌زنی منظم و به قاعده سینه بزنند. با بچه‌ها مداحی‌های موردعلاقه‌شان را پیدا کنید و به شکل‌های مختلف در خانه بخوانید.
می‌توانید فایل صوتی مداحی‌ها را در خانه پخش کنید و یا اینکه خود بچه‌ها هم مداح مجلس شما شوند. اگر بچه‌ها مداحی کردند نوحه خوانی‌شان را هرچند ممکن است غلط‌هایی در خوانش و ریتم آن وجود داشته باشد جدی بگیرید و سعی کنید از حالت عزا خارج نشوید. اگر بچه‌ها توان خواندن دارند بهتر است متن برخی مداحی‌ها را بنویسید و دست بچه‌ها بدهید تا از روی آن بخوانند.
بعد از سینه‌زنی به شیوه مرسوم همه هیئت‌ها دعا بخوانید. می‌توانید به چهارده معصوم سلام بدهید و از بچه‌ها بخواهید دعاهایی که در دلشان دارند را بنویسند و در این هنگام بخوانند و همه باهم برای برآورده‌شدنشان دعا کنید.
شیرین‌ترین بخش هیئت برای بچه‌ها چای روضه و پذیرایی‌ست. چای روضه گواراترین چای جهان است. یک سینی و استکان از قبل از شروع مراسم گوشه‌ای قرار دهید و چای‌تان را از قبل از شروع مراسم دم کنید تا بعد از پایان مراسم حسابی دم بگیرد. برای کنار چای هم می‌توانید قبل از مراسم با کمک بچه‌ها حلوا یا شله‌زرد خانگی و یا هرچیزی که باب میل بچه‌هاست درست کنید و بعد از پایان مراسم کنار هم میل کنید.
از لحظات مختلف مراسم‌تان فیلم و عکس بگیرید. عکس یادگاری با پرچم هیئت، فیلم یادگاری از مداحی و دعا خواندن بچه‌ها و دست آخر از پذیرایی و چای روضه‌تان و بعد از گرفتن فیلم می‌توانید با آن‌ها به سبک هیئت‌های امروزی کلیپ‌های یادگاری درست کنید. کلیپ‌هایی که بچه‌های در سال‌های بعد که بزرگتر شدند یادگاری داشته باشند و بعد از دیدن آن هربار طعم دلچسب شیرینی و چای روضه در کامشان زنده شود.
مجبور هستیم در خانه بمانیم و از حضور در هیئت‌ها و مجالس عزاداری محروم هستیم. اما عزاداری اهل بیت تعطیلی‌بردار نیست و می‌توان با کمک بچه‌ها یک هئیت عزاداری خانگی راه انداخت. هیئت کوچک خانگی که خود بچه‌ها برگزار کننده‌اش هستند و مسئولیت صفر تا صدش را بر عهده دارند. چه بسا امسال بهتر بتوانند برای فاطمیه عزاداری کنند و مفاهیم این ایام را درک کنند. پس ما در این گزارش به شما پیشنهاد می‌دهیم چطور یک مجلس هیئت خانگی راه بیندازید و ایام فاطمیه امسال را با کمک کودکانتان عزاداری کنید.
