مهمان نوازی در فرهنگ اسلامی
سعید شاخی
یکی از صفات بسیار پسندیده و مکارم اخلاقی ـ که اگر در هر فرد وجود داشته باشد، فضیلت بزرگی محسوب می‌شود ـ مهمانداری و مهمان دوستی است؛ این خصیصه از قرون متمادی در جوامع مختلف بشری وجود داشته است. پذیرایی از مهمان باعث ایجاد انس و آشنایی بیشتر، شرکت دادن دیگران در ثروت خود، احترام و بزرگداشت مردم و گذشت مالی است و اقوامی که بهرۀ بیشتری از این سجیّۀ اخلاقی دارند، همواره به آن مباهات و افتخار می‌کنند.
رزق ما با پای مهمان می‌رسد از خوان غیب / میزبان ما است هر کس می‌شود مهمان ما
(صائب تبریزی)
حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وسلم در حدیثی ارشاد میفرمایند: «لو دعیتُ إلی کراع لقبلت» [صحیح بخاری، کتاب الهبة، باب القلیل من الهبة]؛ (اگر شخصی برای پاچۀ گوسفندی مرا دعوت کند، قطعاً آن را خواهم پذیرفت.)
وقتی مهمانی سرزده از راه رسید میزبان بدون اینکه از او سوالی کند، هر غذایی را که در خانه داشت، برای او بیاورد تا میل کند و اگر غذا نخورد آن را بردارد، چون بعضی از مهمانها کمرو هستند و چنانچه از آنها پرسیده شود غذا خورده اند یا نه؟ میگویند: آری، در حالی که ممکن است بسیار هم گرسنه باشند.
غذا خوردن با مهمان
یکی از وظایف اخلاقی میزبان این است که همراه مهمانانش غذا بخورد و از غذا دست نکشد تا همه مهمانان سیر شوند و کنار بکشند. زیرا ممکن است بعضی از مهمانها کمرو باشند و در صورت غذا نخوردن صاحبخانه، آنان هم غذا نخورند و یا هنوز سیر نشده دست از غذا خوردن بکشند.
باید به میزان مطلوب و لازم غذا جلو مهمان نهاده شود و غذای کم را جلو مهمان نهادن نوعی حرمت شکنی به خود و مهمان است و غذای بیش از حد لازم آوردن هم نوعی تکلف و خودنمایی است، که هر دو آنها نارواست.
طعنه نزدن به مهمان
اگر مهمان، اخلاق به خصوصی دارد و یا عیبی در اوست که اگر کسی آن عیب را به رخش بکشد ناراحت می‌شود، میزبان نباید کوچکترین اشارهای به آن بکند. نگاه کردن به دهان مهمان در حین غذا خوردن، اشاره کردن به چگونگی غذا خوردن و زدن حرفهای رکیک از جمله اخلاق زشتی است که بعضی از میزبانها دارند و مهمانِ خود را با این وسیله ناراحت می‌کنند.
آمادگی دایم برای پذیرایی از مهمان
کسی که اقوام و دوستان زیادی دارد، یا شخصی است که مشهور به بخشندگی و مهمان نوازی است و هر آن احتمال دارد برای او مهمان بیاید، حتیالمقدور باید آماده پذیرایی باشد، تا اگر مهمانی بدون دعوت قبلی و سرزده وارد شد، برای پذیرایی از او در مشقت نیفتد و یا مهمان گرسنه نماند.
و سرانجام از جمله وظایف میزبان این است که:
ـ دربارۀ مطالبی که مهمان دوست دارد، صحبت کند؛
ـ قبل از مهمان نخوابد؛
ـ در حضور آنها از کمبودها و مشکلات زندگی ننالد؛
ـ چنانچه صحبتهای مهمان باب میلش نبود، خود را ناراحت نشان ندهد؛
ـ در حضور او به خانواده خود خشم نگیرد؛
به هر حال میزبان تا جایی که میتواند مهمان خود را گرامی بدارد و از حضور او اظهار مسرت و خوشحالی نماید. در راستای خدمت به مهمان از هیچ تلاش و کوششی فروگذار نکند، چرا که در حدیث نبوی آمده است: عن أبی هریرة رضی الله عنه عن النبی صلی الله علیه وسلم قال: «من کان یومن بالله والیوم الاخر فلیکرم ضیفه» [متفق علیه]؛ (کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید مهمانش را گرامی بدارد).
