امیر عزیزی | مدیر گروه «پژوهش و دانشگاه» اندیشکده اقتصاد دانشبنیان
در سالهای اخیر، نظام آموزش عالی کشور با چالشهایی چون ناهماهنگی میان مأموریت دانشگاهها، نیازهای جامعه و سازوکارهای ارزیابی و ارتقای اعضای هیئت علمی مواجه بوده است. «آئیننامه ارتقای مرتبه اعضای هیئت علمی» که از ابزارهای مهم برای هدایت فعالیتهای آموزشی، پژوهشی و فناورانه اساتید به شمار میآید، تاکنون نتوانسته است پاسخگوی تفاوتهای بنیادین میان زیرنظامهای مختلف آموزش عالی و تنوع مأموریتهای تخصصی آنها باشد. به همین دلیل برنامه هفتم پیشرفت با نگاهی مأموریتگرا و مسئلهمحور وزارتخانههای علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را موظف کرده است ظرف یک سال از اجرای برنامه، نسبت به بازنگری و اصلاح آئیننامه ارتقا اقدام کنند.
برنامه هفتم پیشرفت در تبصره یک ماده ۹۷ با هدف اصلاح مأموریتها و تناسب بین نیازها و ظرفیتهای علمی هر یک از زیرنظامهای آموزش عالی، وزارتخانههای علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را مکلف کرده است که آئیننامه ارتقای مرتبه اعضای هیئتعلمی را متناسب با مأموریتگرایی، مسئلهمحوری و برنامهمحوری هریک از زیرنظامهای آموزش عالی دولتی و غیردولتی و برحسب گروههای علمی و ماهیت رشته به نحوی اصلاح کنند که هر یک از این مراکز و گروههای علمی از آئیننامه ترفیع و ارتقای خاص خود تبعیت کنند. پیش از برنامه هفتم تاکید بر حل مسائل ملی و منطقهای در آئیننامه ارتقا در برنامههای توسعه پنجم و ششم و بند ج ماده ۱۲ قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور شده بود.
با توجه به این موضوع، مصوبه تعیین اصول حاکم بر بازنگری آئیننامه ارتقا مرتبه مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی (به عنوان مرجع تصویب آئیننامه ارتقا)، دستیابی به دستاوردهای مؤثر، ماندگار، تحولآفرین، اقتدارآفرین و انجام پژوهشها و فعالیتهای نیازمحور، تقاضامحور و حلکننده مسائل کشور به عنوان محور آئیننامه ارتقا تعیین کرده است.
مصوبه تعیین اصول حاکم بر بازنگری آئیننامه، با تاکید بر تفکیک جداول حداقل امتیازهای لازم برای گروههای مختلف علمی، تدوین فصول اختصاصی، و امکان تعیین ضوابط متناسب با مسیرهای گوناگون ارتقا، تلاش دارد ارتقا را به سمت دستیابی به دستاوردهای مؤثر، ماندگار، تحولآفرین، اقتدارآفرین و انجام پژوهش ها و فعالیتهای نیاز محور، تقاضامحور و حلکننده مسائل کشور هدایت کند. این رویکرد، گامی مهم در جهت متعادلسازی شاخصهای ارتقا است.
در کنار این مورد محدود شدن مسیر ارتقای اعضای هیئت علمی موسسات وابسته به دستگاههای اجرایی به مسیر دستاوردهای ماندگار و پژوهشهای نیازمحور، تقاضامحور یا مسئلهمحور زمینهساز تمرکز بیشتر اعضای هیئت علمی موسسات وابسته به دستگاههای اجرایی بر رفع نیازهای دستگاههای مزبور است.
در آئیننامه ارتقا موجود، امکان ارتقا مرتبه صرفاً از طریق جمعآوری امتیازات از طریق فعالیتهای پراکنده و غیر اثربخش فراهم است، این در حالی است که مصوبه اصول حاکم بر بازنگری آئیننامه ارتقا با الزام متقاضیان ارتقا مرتبه به ارائه دستاوردهای برجسته و اثربخش آموزشی- تربیتی، فرهنگی، پژوهشی، فناورانه، هنری به شیوههای مختلف از جمله در قالب سخنرانی عمومی با حضور کمیته همتا برای ارتقا به مرتبه استادی زمینهساز جهتدهی به فعالیتهای علمی متقاضیان ارتقا مرتبه شدهاست.
یکی از انتقادات یکساننگری به گروههای مختلف آموزشی و زیرنظامهای مختلف آموزش عالی بدون توجه به تفاوت ماموریتها و تنوع توانمندیهای اعضای هیئت علمی است. همچنین از اشکالات دیگر آئیننامه فعلی ارتقای مرتبه، عدم تناسب این آئیننامه برای اساتیدی است که فعالیت پژوهشی خود را بر حل مسائل ملی و منطقهای متمرکز کردهاند.
برخی دانشگاهها در راستای بهبود رتبه بینالمللی خود و با استناد به ماده پنج آئیننامه، اعضای هیئتعلمی را ملزم به انتشار مقالات در نشریات خاص کردهاند، با وجود اینکه این اقدام میتواند در مسیر مرجعیت علمی کشور موثر باشد، اما به دلیل عدم توازن در شاخصهای ارتقا، تمرکز اساتید بر مسائل منطقهای و ملی را کاهش داده است.
در آئیننامه فعلی، ارتقا مرتبه اعضای هیئت علمی تنها از طریق فعالیتهای آموزشی-پژوهشی برای مؤسسات آموزشی و صرفاً پژوهشی برای مؤسسات پژوهشی ممکن است؛ در مقابل، مصوبه اصول حاکم بر بازنگری، مسیر ارتقا از طریق فعالیتهای آموزشی را نیز پیشبینی کرده است.
بازنگری آئیننامه ارتقای مرتبه اعضای هیئت علمی در چارچوب برنامه هفتم پیشرفت، فرصتی مغتنم در راستای رفع کاستیهای موجود و همراستاسازی نظام ارتقا با مأموریتگرایی، حل مسائل ملی و منطقهای، و توجه به تنوع زیرنظامهای آموزش عالی و تفاوت توانمندیهای اساتید دانشگاه است.
از طرف دیگر مصوبه اصول حاکم بر این بازنگری با تأکید بر دستاوردهای ماندگار، مسیرهای متنوع ارتقا، و تفکیک شاخصها برای گروههای مختلف، گامی مهم در جهت افزایش اثربخشی، عدالتمحوری و پاسخگویی آموزش عالی به نیازهای کشور به شمار میآید.
از طرف دیگر فراهم شدن امکان پیشنهاد جایگزینی امتیازهای حاصل از دستاوردهای دستاوردهای ماندگار با ضوابط و مقررات خاص مؤسسه، امکان ارتقا اساتید دارای فعالیتهای علمی برجسته نیز از طریق مسیر دستاوردهای ماندگار نیز فراهم شده است.
همچنین برای دانشگاهها و مراکز آموزش عالی با مأموریت آموزشی-تربیتی مانند دانشگاه فرهنگیان، تربیت دبیری شهید رجایی، فنیوحرفهای و علمی-کاربردی، امکان جایگزینی بخشی از امتیازات پژوهشی و فناوری با فعالیتهای آموزشی-تربیتی، نوآوریهای مهارتی و دانشپژوهی آموزشی فراهم شده است.
در این راستا وزارت علوم و بهداشت میتوانند با تدوین جداول مجزا برای هریک از گروههای مختلف در هر یک از مسیرهای حل مسائل ملی و منطقهای و مرجعیت، تفاوت گروههای آموزشی را به رسمیت بشناسند. به عنوان نمونه جدول زیر تفکیک حداقل امتیازهای لازم برای ارتقا را بر اساس ماهیت گروههای مختلف آموزشی نشان میدهد.
با وجود اینکه برنامه هفتم پیشرفت با نگاهی مأموریتگرا و مسئلهمحور وزارتخانههای علوم و بهداشت را موظف کرده است که ظرف یک سال از اجرای برنامه، نسبت به بازنگری و اصلاح آئیننامه ارتقا اقدام کنند، هنوز اصلاح آئیننامه ارتقای اساتید به سرانجام نرسیده و حل مشکلات کشور در انتظار اصلاح این آئیننامه است.
پایان/
لینک مصاحبه در مهر
