امیر عزیزی | مدیر گروه «پژوهش و دانشگاه» اندیشکده اقتصاد دانشبنیان
نظام ارزیابی فعالیتهای علمی و پژوهشی نقشی بهسزا در جهتدهی و استفاده از ظرفیت عظیم علمی دانشگاهها دارد. اولین نسخه متمرکز آئيننامه ارتقا مرتبه اساتید، به عنوان یک آئيننامه محوری در نظام ارزیابی علمی کشور در سال ۱۳۷۹ توسط وزارت علوم تدوین و در سال ۱۳۸۰ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید. مهمترین تغییرات این آئیننامه با نسخههای پیشین آن را میتوان شاخصگذاری و کمّی کردن شرایط لازم برای ارتقا از طریق امتیازگذاری برای فعالیتهای مختلف اعضای هیئت علمی، دگرگون کردن جایگاه فعالیتهای آموزشی و پژوهشی از طریق پژوهشمحور شدن ارتقا اساتید و ایجاد سقف امتیاز برای فعالیتهای آموزشی دانست.
با تصویب «اصول حاکم بر آئیننامه ارتقا» در تاریخ ۲۰/۰۹/۱۳۸۶ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی، نسخههای بعدی آئیننامه ارتقای مرتبه علمی با پیشنهاد وزارتخانههای علوم و بهداشت به تصویب شورا رسیده است. به این ترتیب آئیننامه ارتقا در سالهای ۱۳۸۷، ۱۳۸۹ و ۱۳۹۴ با اضافه شدن ماده فرهنگی، اجتماعی و تربیتی به آئیننامه و اصلاحات جزئی در سایر مواد مورد بازنگری قرار گرفته است.
سندی که نیازهای کشور بیتوجه است
یکی انتقادات پرتکرار آئيننامه ارتقا از نگاه کارشناسان، کمتوجهی به تنوع توانمندیهای اعضای هیئت علمی و تمرکز آئيننامه ارتقا بر انتشار مقالات علمی است. تمرکز مذکور را میتوان از جمله عوامل مهم بر عدم استفاده از ظرفیت دانشگاهها در حل مسائل ملی و منطقهای و ناترازی تولید علم کشور برشمرد. به عبارت دیگر، ارزش و جایگاه پژوهشهای نیازمحور، تقاضامحور و حل مسائل ملی و منطقهای، از پژوهشهای صرفا علمی تفکیک نشده است.
از طرف دیگر، در این آئیننامه توجهی به تفاوت زیرنظامهای مختلف آموزش عالی نیز نشده است و به همه رشتههای تحصیلی مانند هنر یا علوم مهندسی به یک چشم مینگرد. کمتوجهی به شأن آموزشی-تربیتی اعضای هیئت علمی، کمتوجهی به نظامات، مجامع و شبکههای علمی داخلی در ارزیابیها، عدم توجه به ضرورت اثبات و حفظ صلاحیتهای علمی و حرفهای، کمتوجهی به فعالیتهای علمی مشترک و شکلگیری خوشههای علمی، کمتوجهی به اثرگذاری اجتماعی فعالیتهای عضو هیئت علمی و تفاوت ذاتی گروههای مختلف آموزشی از مهمترین اشکالات آئیننامه ارتقاء فعلی است.
اشکالاتی که رد پای اصلاح آنها را میتوان در مصوبه «تعیین اصول حاکم بر بازنگری آییننامه ارتقا مرتبه اعضای هیئت علمی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی پژوهشی و فناوری» (مصوب جلسات ۸۹۴ و ۸۹۵ مورخ ۲۶/۱۰/۱۴۰۲ و ۱۰/۱۱/۱۴۰۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی) دید.
تأخیر ۲۰ ساله در مسئلهمحور کردن پژوهشها
پیش از این نیز جهتدهی به توان پژوهشی کشور به سمت اثربخشی بیشتر در اقتصاد و حل مشکلات کشور در طول یک دهه گذشته حداقل در ۷ سند بالادستی کشور مورد تاکید قرار گرفته است. سند نقشه جامع علمی کشور، قوانین برنامههای پنجساله پنجم، ششم و هفتم و سیاستهای کلی علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری از جمله مهمترین اسناد و قوانینی هستند که به هدفگذاری بر حل مشکلات کشور از طریق پژوهشهای علمی تاکید میکند.
به عبارت دیگر به طور متوسط هر ۲ سال یک بار مراجع عالی سیاستگذاری کشور بر مسئلهمحوری پژوهشهای دانشگاهی تاکید داشته و آئيننامه ارتقا در یک انتظار ۲۰ ساله برای رفع موانع پژوهشهای مسئلهمحور به سر میبرد.
در نظام ارزیابی عملکرد اساتید دانشگاه که مبتنی بر الگوی واحد انتشار مقالات علمی-پژوهشی است، به تنوع توانمندیهای اعضای هیئت علمی، تفاوت ذاتی گروههای مختلف آموزشی و گستردگی ماموریتهای زیرنظامهای مختلف آموزشی کمتر توجه شده است. با توجه به بررسیهای صورتگرفته و مطالعه تجربیات بینالملل، تنوعبخشی به مسیرهای ارتقا و امکان ارتقا از مسیرهای پژوهشهای «نظری و استنادی» و «پژوهشهای مسئلهمحور در جهت نیازهای کشور» و گذار از الگوهای کمیتگرا به الگوهای ارزیابی کیفی است.
گامهای بازطراحی آئیننامه ارتقای هیئت علمی
«تکمیل ترکیب هیئتهای ممیزه»، «هدفمند شدن ضوابط و مقررات خاص مؤسسات» و «تدوین حداقل امتیازهای پیشنهادی لازم برای ارتقا از مسیر مسئلهمحوری» از مهمترین گامهای بازطراحی نظام ارزیابی آموزش عالی در راستای حل مسائل کشور هستند.
علاوه بر این، آئیننامه آموزشی دانشجویان تحصیلات تکمیلی، آئیننامه اداری-استخدامی اعضای هیئت علمی و آئیننامه پژوهانه و دستورالعمل اجرایی آن به ترتیب کفایت علمی و دانش آموختگی دانشجویان تحصیلات تکمیلی، وضعیت استخدامی و معیشت اساتید دانشگاه و اعتبارات پژهشی اساتید را به انتشار مقالات علمی-پژوهشی گره زده است.
این در حالی است که بررسی اسناد برخی از دانشگاههای کشورهای توسعه یافته حاکی از وجه تمایز بین احراز شایستگیهای لازم برای ارتقا و انجام صحیح امور محوله و وظایف آموزشی-تربیتی و پژوهشی مانند حضور در کلاس و کمیت تدریس و پذیرش مسئولیتهای دانشگاهی است.
پایان/
لینک مصاحبه در آنا
