هنر قلمکاری

هنر قلمکاری، که از مهم­ترین شاخه­ های صنایع دستی ایران به شمار می­ آید، از هنرهایی است که در دوره ­ی صفویه گسترش یافته است و تا کنون ادامه دارد. هرچند در طول زمان در ماهیت و نحوه­ ی چاپ و تولید آن تغییراتی ایجاد شده است.

اگر دقت کرده باشید، تشابه زیادی بین نقش­های قالی، قلمکاری، کاشی، منبت کاری، گچ بری  و کنده کاری روی چوب، دیده می­شود و نشان می­دهد که طراحان و هنرمندان آن عرصه­ ها از یکدیگر الهام می­ گرفته ­اند و این طرح و نقش­ها را با هم ترکیب می­ کرده ­اند.

واژه­ ی قلمکاری به این دلیل به این صنعت اتخاذ شده است که در ابتدا نقش­ها به ­صورت دستی  و با قلم روی پارچه های پبنه ای کشیده می شده­ اند.

بعد از این که قلمکاری به ­صورت یکی از صنایع دستی پرطرفدار درمی­ آید  و نیاز به تولید انبوه پیدا می­کند، قلم، جای خود را به قالب­های مخصوص چاپ، یعنی چیت، می­دهد.

بنابراین چیت سازی و کیفیت چیت، جزء ارکان اصلی این صنعت هنری است؛ که توسط متخصصان این حوزه ساخته می­ شود و حداکثر چهار رنگ است. لازم به ذکر است که حتی جنس چوب استفاده شده برای این چیت­ها هم اهمیت دارد و معمولاً برای ساخت آن­ها از درخت گلابی یا زالزالک استفاده می­شود.

البته جنس پارچه ­ی استفاده شده در این کار هم جزء رکن­ های مهم است  و باید از پنبه باشد تا جذب رنگ بهتر صورت گیرد.

حالا چه رنگ هایی برای چاپ روی این پارچه ها استفاده می­شود؟ از قدیم از انواع رنگ­های طبیعی برای ساختن رنگ های اصلی قلمکاری استفاده می­شده است. رنگ­های اصلی سیاه، قرمز، آبی، سبز و زرد است (رنگ­های دیگر از ترکیب این رنگ­ها به دست می­آیند). معمولاً رنگ سازان از موادی مانند پوست انار، روغن کنجد، زردچوبه، زاج سیاه و سفید، گل سرخ و .... استفاده می­کنند. و این مرحله یکی از حساس­ترین مراحل کار است.

حالا تمام ابزار کار آماده است... چه طرح­هایی با این رنگ­ها بر روی پارچه­ها نقش می­بندد؟ طرح­های متنوعی در قلمکاری استفاده شده است، همان طور که در قالی و کاشی و ... . نقشهای اسلیمی و گل و بته از نقش­های پرکاربرد و شناخته شده هستند. دیگر طرح­ها عبارتند از مینیاتور، کتیبه، جانوران اهلی و وحشی، تصاویر مربوط به داستان­های کهن فارسی، اشعار و .... این طرح­ها و نقش­های زیبا و با اصالت به خوبی عمق فرهنگ و اوج ذوق و هنر ایرانی را نمایان می­سازند.

طرح­ها  توسط افرادی با تجربه، هنرمند و دقیق، بر پارچه­ها مهر می­شود و نقش می­بندد. کاری طاقت فرسا که نباید خطایی در آن رخ دهد.

پس از آن قلمکار وارد مرحله­ ی تثبیت رنگ می­شود؛ یعنی قرار گرفتن در مسیر آب روان و جوشانده شدن در دیگ آب و مغز روناس (برای تثبیت رنگ اضافه می­شود) . پس از آن پارچه­ های رنگارنگ در فضای باز و هوای آزاد خشک می­شوند تا آماده­ی منگوله زنی شوند و به زیبایی هرچه تمام­تر به بازار عرضه شوند.

از قدیم تا کنون پارچه ­های قلمکاری به عنوان رومیزی، سفره، سجاده، روسری یا کیف­های سنتی ساده استفاده می­شده است. اما از پارچه ­های به این باارزشی، با نقوشی چنین زیبا و اصیل، باید برای هدف های خاص تر و کابردی تری هم استفاده شود. این هنر عظیم، هنری است که باید در سراسر دنیا دیده شود، به شکلی چشم نوازتر و جلوه کننده تر از پیش. به شکلی که ما آن را به کار برده­ایم.

منبع : فروشگاه لباس افرزان