قدرتِ پرسش در رشدِ کودک، نوجوان و بزرگسال
نویسنده: نسرین افشاری
پرسش کردن، بخشی جداییناپذیر از زیستِ انسانی ماست. از زمانی که کودک زبان باز میکند، اولین ابزارش برای کشفِ جهان، پرسیدن است. سؤالات کودکانهای چون «این چیه؟»، «چرا؟»، «کی؟» و «چطور؟» هر کدام، دروازهای به سوی رشدِ شناختی، زبانی و احساسیاند. اما این مهارت ارزشمند نهفقط در کودکی، که در نوجوانی و بزرگسالی نیز نقش مهمی در ساختار روانی و اخلاقی ما بازی میکند.
کودکان: پرسش به مثابه کشف
کودکان با پرسشهای بیپایانشان جهان را لمس میکنند. وقتی از آنها با حوصله و احترام پاسخ میگیریم، پیامی مهم منتقل میشود: «تو دیده میشوی و کنجکاویات ارزشمند است». پرسیدن برای کودک، راهیست برای اتصال به دنیای اطراف، برای معنا دادن به تجربهها. حتی میتوان با طرح پرسشهای باز، مثل «چه چیزی باعث شد این سوال رو بپرسی؟» مسیر فکر کردن عمیقتر را به آنها نشان داد.
نوجوانان: پرسش به مثابه هویتیابی
در دوران نوجوانی، سؤالات رنگ و بوی فلسفیتری پیدا میکنند. نوجوان میپرسد «من کیام؟»، «چه میخواهم؟»، «چه چیزی درست است؟» و اگر در فضایی امن این سؤالات را مطرح کند، میتواند هویت سالمتری بسازد. والدین و مربیان در این مرحله، با شنیدن بیقضاوت و راهنمایی غیرمستقیم، نقش کلیدی در رشد روانی نوجوان دارند. گفتوگوی اخلاقی با نوجوان، مهارتیست که هم به رشد تفکر اخلاقی و هم به کاهش تعارضات منجر میشود.
بزرگسالان: پرسش به مثابه آگاهی و رشد
در بزرگسالی، پرسیدن نشانهی فروتنی و تمایل به یادگیریست. کسی که سؤال میپرسد، در مسیر رشد مانده، نه در دامِ دانستههای گذشته. در روابط انسانی، محیط کار، و موقعیتهای بحرانی، پرسشگری ابزار حل مسئله و کلید ارتباط مؤثر است. گاه پرسیدن یک سوال درست، میتواند سرنوشتِ یک رابطه یا تصمیم را تغییر دهد.
بُعد اخلاقی پرسش
پرسشگری نهفقط مهارتی شناختی که کنشی اخلاقیست. وقتی از خود یا دیگری میپرسیم «آیا این کار درست است؟»، «این انتخاب چه تبعاتی دارد؟»، به شکلی فعال در فرآیند پرورش وجدان اخلاقیمان شرکت میکنیم.
در ستایش پرسش در ادب فارسی
ادبیات فارسی نیز همواره پرسش را بزرگ شمرده است. مولانا میفرماید:
«پرسیدن و جُستن، راه رسیدن است»
این بیت، گواهیست بر جایگاه مقدس پرسیدن در مسیر آگاهی و عرفان.
نتیجهگیری
پرسیدن، زخمیست که به آگاهی میانجامد. زخمی از جنسِ دغدغه، از جنسِ دانستن، از جنسِ انسان بودن. اگر کودکانمان را تشویق به پرسش کنیم، اگر نوجوانان را به رسمیت بشناسیم و در بزرگسالی نیز جرئتِ پرسیدن را در خود زنده نگه داریم، جامعهای میسازیم که بیشتر میفهمد، عمیقتر زندگی میکند، و با اخلاقتر تصمیم میگیرد.
---
درباره نویسنده:
نسرین افشاری، روانشناس بالینی و مشاور کودک، نوجوان و خانواده. مدرس دورههای تحلیل رفتار متقابل، شخصیتشناسی، سفر قهرمانی و معنا درمانی.
در حال حاضر تسهیلگر گروههای آرتتراپی کودک و نوجوان است.
