شوری یکی از خسارت زا ترین تنش هاست. شوری باعث کاهش جذب عناصر و بنابراین موجب کاهش شدید رشد و باردهی می شود.
شوری آب و خاک چطور باعث کاهش رشد می شود؟
شوری از طریق کاهش جذب آب و عناصر و ایجاد سمیت رشد و بازدهی محصول را کاهش می دهد. برای مشاوره گیاهپزشکی می توانید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.
شوری آب و خاک موجب کمبود عناصر در گیاه می شود. تحت شرایط شوری آب و خاک، کاتیون سدیم (NA+) با کاتیون پتاسیم (+k) و منیزیم(+M) در محل جذب ریشه با یکدیگر رقابت می کنند که منجر به کاهش جذب پتاسیم می شود، از طرف دیگر کلر برای جذب نیترات و نیتروژن رقابت می کند و مانع رشد گیاه و در در نهایت کاهش عملکرد می شود (شکل)
تاثیر کلر بر عملکرد محصولات کشاورزی
اثر منفی دیگر شوری این است که شوری خاک و آب از طریق فرایندی به نام تنش اسمزی، از جذب آب جلو گیری می کند. جلو گیری از جذب آب خود می تواند به شدت رشد و بزرگ شدن سلولی و حتی فتوسنتز را کاهش داده و در نهایت موجب کاهش شدید رشد بوته شود.
حالا علاوه بر اینها شوری (عناصری که باعث ایجاد شوری شده اند مانند سدیم و کلر) دارای اثرات سمی نیز هستند.
تاثیر شوری خاک و آب بر کشت صیفی جات
واضح است که شوری موجب ایجاد خسارت، کاهش رشد و باردهی محصول می شود. بنابراین در کشت مزارع شور باید دقت کنید که چه محصولی را با چه شرایطی می کارید.
مثلا شما باید بدانید که اگر شوری خاک شما بیشتر از 2000 زیمنس (2 میلی زیمنس) باشد، ممکن است عملکرد محصولی مانند گوجه کاهش یاید. با افزایش شوری تا 6 میلی زیمنس، عملکرد گوجه تا نصف کاهش یابد.
بنابراین در شوری 6 میلی زیمنس شما 50 درصد خسارت خواهید دید! و کشت گوجه در این شرایط توصیه نمی شود. بلکه بهتر است در این شرایط الگوی کشت دیگری را انتخاب کنید. مثلا چغندر قند و یا جو، انتخاب های بهتری برای این شرایط هستند یا اینکه در صورتی که آب شیرین باشد و کافی، کشت برنج هم میتواند راهکار مناسبی باشد.
کشت صیفی جات در خاک شور
علائم شوری آب و خاک در گیاه:
1-کاهش رشد بوته و کوچک مانند اندام هایی مانند برگ ها و کاهش فاصله میانگره ها
2-بروز نشانه های کمبود پتاسیم و منیزیم و تا حدودی کلسیم
برای کاهش یا جلوگیری از اثرات شوری در صیفی جات می توان اقدامات زیر را انجام داد:
1. راهکارهای کاهش و مدیریت شوری خاک، قبل از کشت صیفی جات
احتمالا ساده ترین راه برای شما هم این است که قبل از کشت آزمون خاک و آب انجام دهید و در صورتی که EC خاک و آب شما بالاتر از 4 بود از کشت صیفی جاتی مثل گوجه و خیار منصرف شوید. به جای کشت گوجه یا هر صیفی دیگری، زمین را به کشت محصولات مقاوم تر به شوری مانند چغندر قند و جو، اختصاص دهید.
در صورت وجود آب و شیرین بودن آب می توانید برای آبشویی زمین یک فصل برنج بکارید.
محصولاتی بسیار مقاوم به خشکی و شوری که می توانند شوری خاک را جذب کنند، (مثل کینوا ) بکارید و قبل از گل دادن برای تغذیه دام استفاده کنید.
هر سال زمین را با یک شخم عمیق (با گاو اهن چیزل یا قلمی) نفوذ پذیر کنید سپس با آب شیرین (ترجیحا بصورت کرتی) سنگین آبیاری کنید تا عناصری مانند سدیم آبشویی شوند و از 30 سانتی متری سطح خاک پایین تر برده شوند.
برای اضافه کردن کود دامی از کود گاوی بیشتر استفاده کنید تا کود مرغی و گوسفندی، زیرا کود گاوی نسبت به کود مرغی EC کمتری دارد و نسبت به گود گوسفندی هم pH پایین تری دارد.
قبل از کشت برای آماده سازی خاک، کودهای پتاسیم و منیزیم و کود آمونیومه (اوره، آمونیوم فسفات و...) کمتری به خاک اضافه کنید.
حتما از گوگرد برای کاهش pH خاک در بلند مدت و کودهایی با pH بسیار پایین جهت پایین آوردن سریع pH در منطقه ریشه استفاده کنید.
در خاک های شور که به روش قطره ای آبیاری می شوند، سعی کنید جوی و پشته ایجاد کنید. غالب کشاورزان کشت شیاری انجام میدهند ولی در کشت شیاری غالب کود دامی در یک محدوده به عمق 5 تا ده سانتی متر توزیع میشود که این خودش می تواند موجب افزایش شوری بشود مخصوصا در خاک های رسی. بنابراین بهتر هست که در خاک های شور و رسی کود دادمی با تمام خاک مخلوط شود و سپس از این خاک برای ایجاد پشته های نسبتا بلند استفاده شود ( در خاک های شور که بصورت قطره ای آبیاری می شوند، کشت روی پشته و آبیاری سنگین می تواند اثرات شوری را بطور قابل توجهی کاهش دهد ولی باید توجه داشته باشید که مصرف آب دراین روش بالاست).
اما در زمین های شوری که بصورت غرق آبی کشت می شوند، اول اینکه در حد امکان نشا کشت شود نه بذر، دوم اینکه نشاء در محل نزدیکتر به کف جوی کشت شود نه در محل داغ آب.
2. راهکارهای کاهش اثرات شوری در زمان کاشت و داشت محصول:
I. پایین آوردن اسیدیته خاک:
در شرایط شوری آب و خاک اکثر کشاورزان اولین راهی که سراغ آن می روند استفاده از مواد شوری زداست. شوری زدا ها سریع جواب می دهند اما موقتی و محدود (یعنی تعداد دفعاتی که استفاده از آنها جواب می دهد، محدود است). اما راهکار درست این است که استفاده از شوری زدا ها در طول دوره رشد قسط بندی شود و حداقل دو بار آن در زمان گلدهی و باردهی انجام شود.
با آب آبیاری اسیدهایی مثل اسید سولفوریک اضافه کنید. شما با اضافه کردن اسید به خاک می توانید یون های سدیم موجود سطح ذرات رس خاک را آزاد کنید تا با آب آبیاری شسته شده و در نهایت شوری خاک را کاهش دهید. این عمل را اسید نیتریک و اسید فسفریک هم می توانند به به طریقی مشابه انجام دهند. منتها اسید فسفریک را باید در زمانی استفاده کنید که بوته به فسفر نیاز دارد مثلا در زمان ریشه زایی و گلدهی. اسید نیتریک را باید در زمان رشد رویشی استفاده کنید و اسید سولفریک را در زمانی استفاده کنید که دمای خاک خیلی بالا نیست (تابستان استفاده شود ممکن است مشکلات سوزش ریشه را به همراه داشته باشد).
بسیاری از افراد معتقد هستند با گوگرد هم میتوان pH خاک را کاهش داد ولی این فقط در دراز مدت (بیش از 6 ماه) ممکن است. مگر اینکه از گوگرد مایع که دارای pH پایین هستند استفاده شود.
می توانید از کودهایی برای تغذیه بوته ها استفاده کنید که pH پایینی دارند استفاده کنید.
II. تغذیه و آبیاری مزرعه به شکل درست:
وقتی که ریشه به دلیل شوری بالای خاک توانایی فعالیت ندارد، بهتر است کودهای مورد نیاز بیشتر از طریق برگ به بوته داده شود. بنابراین شاید لازم باشد هر هفته حداقل یک بار محلولپاشی داشه باشید. و فقط کودهایی بصورت ریشه ی داده شود که شوری خاک را هم کاهش می دهند و جذب عناصر را بالا می برند.
برای محلولپاشی ها هم از آب شیرین استفاده کنید نه آب شور یا آهکی.
آبیاری زمین های شور باید با فاصله زمانی کمتری انجام شود و بسته به اینکه خاک رسی هست یا نه و کشت روی پشته باشد یا نه، مدت زمان آبیاری تنظیم شود. عده ای از کارشناسان معتقدند که فواصل در شرایط خاک و آب شور باید فواصل آبیاری را کاهش داد و یک آب در میان آبیاری سنگین انجام داد. البته این نکته را باید در نظر داشت که اگر قرار است به دلیل شوری خاک، رطوبت خاک بالا برود، باید مراقب آلودگی های قارچی و باکتریایی هم بود. بنابراین لازم است به موازات افزایش رطوبت از قارچ کش های مناسب شرایط به طور مکرر استفاده شود.
بهتر است در خاک های شور در حد امکان از نایلون کف استفاده شود زیرا تبخیر یکی از مهمترین دلایل افزایش شوری است ولی نایلون کف اجازه تبخیر آب را نمی دهد.
III. تامین عناصر خاصی که برای مقابله با شوری مناسب هستند:
محلولپاشی یا تزریق پتاسیم: کاربرد پتاسیم منجر به افزایش جذب این عنصر نسبت به سدیم می شود و از این طریق اثرات منفی جذب سدیم به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.
تزریق کلسیم: کلسیم در جذب سدیم اختلال ایجاد می کند. به عبارتی هنگامی که کلسیم کافی موجود باشد، ریشه جذب کلسیم را به سدیم ترجیح می دهد و جذب سدیم سرکوب می شود.
محلولپاشی منگنز: صیفی جاتی مانند گوجه فرنگی و فلفل نسبت به کمبود کلسیم بسیار حساس هستند، که به صورت علایم پوسیدگی (BER) روی میوه ها آشکار می شود. شرایط شوری شدت BER را افزایش می دهد. اخیرا مشخص شد که منگنز (Mn) به عنوان آنتی اکسیدان در میوه گوجه فرنگی عمل می کند، از این رو کاربرد آن در گوجه فرنگی رشد یافته در خاک شور می تواند علایم پوسیدگی میوه ها را کاهش دهد.
محلولپاشی روی: عنصر روی باعث افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش شوری می شود. بنظر می رسد روی نقش عمده ایی در مقاومت گوجه فرنگی در برابر نمک دارد. تغذیه با مقادیر کافی روی (Zn) باعث کاهش نفوذ پذیری غشای سلول ریشه نسبت به یون سدیم در شرایط شوری می شود و در نتیجه مقاومت به تنش شوری افزایش می یابد.
