موضوعي را كه براي صاحب آن اهميت زيادي دارد و افشاء آن از جنبه هاي گوناگون (مادّي و يا معنوي) مي تواند برايش خسارت بار باشد ، راز ناميده مي شود.
اهميت راز :
رازها اهميت دارند چرا كه هر رازي در صورت افشاء ممكن است سرنوشت فرد ، خانواده ، فاميل ، گروه و يا حزب ، ملت و يا كشوري را دستخوش تغييرات اساسي نمايد . چه زيبا گفتاريست اين جمله كه حكايتگر چگونگي افشاي يك راز در مقياس وسيع است : "اسرارتون را به دوستانتون نگوييد زيرا آن ها هم دوستاني دارند !" و يا جمله زيباي ديگري كه آن هم درد سرهاي بعد از افشاء يك راز را براي لو دهنده برملا مي كند : "راز تو مادامي كه آن را فاش نكرده اي ، اسير توست . اما به محض اين كه آن وا بر زبان آوردي تو اسير آن مي شوي !" . امروزه رازداري چه در مقياس كوچك فردي و خانوادگي و چه در سطوح گروهي و حزبي و نهادهاي حكومتي ، بويژه نظامي و امنيتي فوق العاده مهم شمرده ميشود . تلاش سازمان هاي اطلاعاتي هر كشوري براي انجام فعاليتهاي جاسوسي و يا ضد جاسوسي مستقيماً به نگهداري اسرار ارزشمند خودي و كشف اطلاعات گرانبهاي دشمنان بر مي گردد
انواع راز : رازها به طور كلّي از نظر محتوي به ٦ دسته تقسيم ميشوند : ١ - شخصي (يا خصوصي) ، ٢ - خانوادگي (و يا فاميلي) ، ٣ - گروهي (و يا حزبي) ، ٤ - شغلي ( و يا اداري) ، ٥ - كشوري (و يا امنيتي) ، ٦ - نظامي (و يا لشكري)
اشكال راز :
رازها در قالب ساده و يا رمز دارند امّا از نظر شكلي به سه دسته تقسيم مي گردند : ١ - شفاهي (كلامي) ، ٢ - مكتوب (كاغذي و يا پيامكي) ، ٣ - ديجيتالي كددار
درجه بندي رازها :
١ - محرمانه ،. ٢ - خيلي محرمانه ، ٣ - سرّي ، ٤ - به كلي سري .
تا اينجا درجه بندي رازها به صورت مكتوب ، بولتن ، ديجيتالي و يا رمزداربراي دسترسي اشخاص محرم اسرار تعيين مي گردد . ولي درجه پنجمي هم وجود دارد ٥ - درِ گوشي (و يا به صورت نجوي) كه افراد بسيار معدودي در اين درجه قرار ميگيرند كه مي بايستي به صورت چهره به چهره و كاملاً در خلوت در جريان مطالب قرار بگيرند .
محرمان اسرار :
براي هر كسي نميتوان اسرار را فاش كرد . در ميان مردم طبقه بندي خاصي براي محرمان اسرار وجود ندارد مگر معتمد و غير معتمد . امّا در دستگاه هاي كشوري و لشگري و امنيتي جايگاه ها و مناصب درجه بندي به همان صورت پنجگانه بالا مي باشد . يعني صندلي مديريتي هر كس نشان مي دهد كه تا چه حدودي مي تواند دسترسي اطلاعاتي داشته باشد . بنا براين جايگاه ها عبارتند از محرمانه ، خيلي محرمانه ، سري ، بكلي سري و درِگوشي
امّا آدم هاي كنجكاو (يا به قول عوام ، فضول) در هر جايي پيدا مي شوند . برخي حسِّ فضوليشان نسبت به اسناد طبقه بندي شده شديداً تحريك پذير است و يا اين كه نسبت به آدم هاي كم حرف و تودار حسّاسند و تا سر از كار آن ها در نياورند آرام و قرار نميگيرند . نفوذي ها هم كه مأموريتشان معلوم است . بنا بر اين ميزان اهمّيت حفاظت از اسناد معلوم مي كند كه داراي چه طبقه بنديست . و يا ميزان مقاومت و ارتفاع هوش آدم هاي رازدار در درجه بندي آن ها مؤثر است . دربخش هاي اطلاعاتي صندوق ها و يا اتاق هاي ويژه نگهداري از اسناد تعبيه مي گردد. شناسايي و گزينش افراد تودار براي حفاظت از اطلاعات و ميزان وفاداري آن ها با بكارگيري روش هاي خاصي انجام مي گيرد .
