چین به عنوان یک قدرت آسیایی که به دنبال تبدیل شدن به قدرت جهانی می باشد، طرح احیای جاده ابریشم را توسط «شی جین پینگ» رئیس جمهور آن کشور در پاییز ۲۰۱۳ (سال 1392) ارائه کرد.
این طرح که در جریان دیدارهایی از قزاقستان و اندونزی ارائه شده بود، از دو بخش «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» و ساخت «جاده ابریشم دریایی در قرن بیست و یکم» تشکیل می‌شود. این طرح در نهایت با عنوان «یک کمربند - یک جاده» به جهان معرفی شد و دارای دو بال می باشد. نخست، «کمربند» آن از «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» گرفته شده است که شامل شبکه‌ای طراحی شده از جاده‌های فراسرزمینی و خطوط راه آهن، لوله‌های نفت و گاز و دیگر پروژه‌های زیرساختی است که از شهر شیئان در مرکز چین آغاز و سراسر آسیای میانه را طی می کند و سرانجام به اروپا می رسد؛ و دوم، «جاده» آن نیز همان «جاده ابریشم قرن بیست ویکم» است و مسیرهای دریایی از جنوب شرقی آسیا به جنوب آسیا و سپس خاورمیانه و آفریقا را در برمی‌گیرد.
نهادهای پژوهشی در غرب برآورد می‌کنند که این طرح چین بیش از یک‌هزار میلیارد دلار هزینه دارد. آخرین برآوردها این است که این رقم به بیش از ۱۳۰۰ میلیارد دلار رسیده است.
این طرح چین که پیشتر به نام «یک کمربند، یک راه» شناخته می‌‌شد، از اجزای سیاست اساسی حکومت چین برای رهبری در مسائل جهانی است و تا آغاز بهار سال 1401 تعداد ۱۴۶ کشور به این طرح پیوسته بودند که البته به این معنی نیست که همه این کشورها در عمل اقدامی در توسعه این برنامه انجام داده باشند.
بر اساس مطالعات بانک جهانی؛ مگاپروژه «کمربند و جاده» می‌تواند:
· تجارت میان کشورهای این کمربند را تا 4.1% افزایش دهد.
· هزینه تجارت در کشورهای داخل این کمربند را تا 2.2% کاهش دهد.
· رشد ناخالص ملی (GDP) کشورهای در حال توسعه در این کمربند را تا 3.9% از نرخ GDP فعلی آنها افزایش دهد.
در مقابل نیز رهبران گروه هفت (G7) در آخرین نشست خود در آلمان درباره طرحی از جمله سرمایه‌گذاری ششصد میلیارد دلاری با نام «همکاری برای زیرساخت و توسعه جهانی» توافق کرده‌اند، ایده‌ای که پاتک غرب برای برنامه چین موسوم به «کمربند و جاده» با بودجه چند برابر شناخته می‌شود.
در همین حال ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان اواخر بهمن ماه سال 1401 با دعوت رسمی «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین به آن کشور سفر کرد و یکی از موضوعات اصلی مذاکرات فیمابین دو کشور در خصوص مگا پروژه «کمربند و جاده چین» بوده است. فارغ از اینکه ایران چه نقش کلیدی و پررنگی در این طرح می‌تواند ایفا کند، مزیت رقابتی قیر صادراتی ایران به آفریقا به جهت موقعیت جغرافیایی ایران، برای تکمیل این پروژه بسیار حائز اهمیت می باشد. در ادامه این مطلب به معرفی پتانسیل چهار کشور شرق آفریقا برای قیر ایران می پردازم:
کنیا:
در ماه می سال 2014 چین قراردادی را برای ساخت راه آهن مومباسا به نایروبی منعقد ساخت تا بدین ترتیب این دو شهر اصلی کنیا بهم متصل شوند. هزینه برآورد شده برای این پروژه چیزی حدود 3.2 میلیارد دلار بود که بزرگترین پروژه واگذاری شده کشور کنیا به پیمانکاران در آن زمان بوده است. این خط آهن موجب کاهش زمان تردد بین پایتخت کنیا و اصلی ترین بندر آن کشور شد، رشد ناخالص ملی کنیا به دنبال شروع این پروژه در 1.5% افزایش یافت؛ و مصرف قیر در این کشور افزایش یافت. کنیا هیچ پالایشگاه فعال تولید قیر ندارد و تنها پالایشگاه آن در مومباسا در سال 2013 به انبار تبدیل شد ، بنابراین کنیا تمام نیاز خود به قیر را بصورت واردات تامین می‌کند.
کنیا در سال 2018 چیزی حدود 106 هزار تن واردات قیر انجام داده است که تقریبا 97% آن از خاورمیانه و یا بطور کلی از ایران وارد شده است. مهمترین گرید قیر صادراتی ایران به کنیا 60/70 و 80/100 و کات بک های MC30 و MC70 می باشد. پیش بینی می شد که از سال 2018، بطور متوسط سالیانه کنیا با 3% مصرف رشد قیر مواجه شود که پاندمی کرونا باعث توقف پروژه ها و کاهش مصرف گردید. با اینحال، این رشد مجددا از سال 2022 آغاز گردید. بدلیل آنکه کنیا نفت نداشته و هیچ پالایشگاه فعالی نیز ندارد؛ پیش بینی می شود که مصرف قیر کنیا تا سال 2024 به چیزی حدود 120 هزار تن افزایش یابد.
جیبوتی:
جیبوتی اتفاقا یکی از کشورهای مهم در مگاپروژه کمربند و جاده چین می باشد و چین نیز یک وام یک میلیارد دلاری برای توسعه این کشور هشتصد هزار نفری به دولت جیبوتی داده است که قرار است 40% آن صرف ساخت زیر ساخت در آن کشور شود، جیبوتی علاوه بر آنکه اولین پایگاه نظامی برون مرزی چین در جهان نیز می باشد که پیشتر در این باره به تفصیل به علل آن پرداخته ام. این کشور کمربند ارتباطی با اتیوپی نیز می باشد و بزرگراه جیبوتی به آدیسابابا همراه با خط آهن و خط لوله آب را نیز دربرمی گیرد.
برخی از پروژه های مهم چین در جیبوتی عبارتند از نیروگاه برق خورشیدی 30 مگاواتی در صحرای جنوبی جیبوتی و فاز یک کریدور اتیوپی به جیبوتی به همراه فرودگاه جیبوتی که در حال ساخت می باشد. اینها بخشی از پروژه های زیر ساختی چین در این کشور کوچک می باشد که بدلیل قطع روابط سیاسی بین ایران و آن کشور؛ قیر ایران جایگاه خود را بیشتر به رقیب عراقی خود واگذار کرده است و این بازار بیشتر در اختیار عراق می باشد.
اتیوپی:
به زودی راه آهن جیبوتی به آدیسابابا مکمل خوبی در کنار جاده بین این دو شهر خواهد شد که قرار است توسط شرکت های چینی ساخته شود. اطلاعات زیادی از پروژه های زیر ساختی چین در اتیوپی در دسترس نیست ولی تقاضای قیر به اتیوپی ظرف سال 2022 و 2023 رو به افزایش بوده است. متاسفانه ، بدلیل شرایط تحریمی و عدم امکان دریافت L/C توسط شرکت های صادرکننده ایرانی، این بازار بیشتر توسط شرکت های بازرگانی هندی تامین می شود؛ با اینکه این بازار می تواند در حیطه بازارهای تحت مالکیت ایران قرار گیرد.
اوگاندا:
چین در حال ساخت دو نیروگاه بزرگ برق آبی در اوگاندا می باشد. همینطور فرودگاه بین المللی اوگاندا نیز توسط چین در حال احداث است. برای ساخت این پروژه های عظیم در اوگاندا؛ 85% سرمایه گذاری توسط چین و 15% توسط طرف اوگاندایی تامین شده است. این کشور قیر خود را تماما وارد می کند که عمدتا از طرف بندر مومباسا در کنیا و یا دارالسلام در تانزانیا وارد می شود که طبیعتا؛ هر دو بندر فوق الذکر بیشترین مقدار واردات خود را از ایران انجام می دهند.
جمع بندی آنکه؛ قیر جز ده کالای ارزآور برای کشور می‌باشد و اینکه ایران بتواند از رقبای منطقه ای و جهانی خود در تکمیل این پروژه ها پیشی بگیرد، موضوعیست که نیازمند خروج صنعت قیر از آشوب و نگاه عمیق تر و راهبردی تر به آن می باشد و شاید با ابتکار عمل بیشتر اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی و به خصوص کمیسیون قیر این اتحادیه بتوان مجددا حجم صادرات به آفریقا را افزایش داد و حتی بازارهای از دست رفته را به لیست کشورهای هدف ایران تبدیل کرد.
در شانزدهمین کنفرانس نفت و گاز و پتروشیمی چین، که در شهر گوانژو چین برگزار گردید؛ خانم راضیه گیلانی مدیرصادرات شرکت اینفینیتی گلگسی در خصوص پتانسیل آفریقا و توانمندی خاورمیانه و ایران برای تامین مواد اولیه، این پروژه سخنرانی کرده است.
شما فرهیخته گرامی را به دیدن این سخنرانی دعوت میکنم.
