عسل یک ماده غلیظ و شیرین است که توسط زنبور عسل تولید میشود. زنبورها این ماده را برای زمستان خود ذخیره میکنند، اما انسان از آن به عنوان یک ماده غذایی ارزشمند استفاده میکند. در فارسی به عسل، انگبین گفته میشود. قرنها است که عسل به عنوان یک ماده غذایی سالم و شفابخش مورد توجه انسان قرار گرفته است. عسل نه تنها طعم دلپذیری به غذاها و نوشیدنیها میبخشد؛ بلکه منبع بینظیر آنتیاکسیدانها و ترکیبات گیاهی مفید است. تاریخچه عسل به دوران باستان باز میگردد و از گذشتههای دور به عنوان تنها شیرین کننده مورد توجه بشر بوده و بشر آن را یک نوشیدنی از طرف خدایان میدانسته است. همچنین در پزشکی و عسل درمانی نیز کاربردهای فراوانی داشته است.
یک قاشق غذاخوری عسل حاوی ۶۳/۸ کالری انرژی است. همچنین مواد مغذی زیر را دارد: چربی: ۰ گرم، کربوهیدرات: ۱۷/۳ گرم، فیبر: ۰/۰۴ گرم، پروتئین: ۰/۱ گرم، سدیم: ۰/۸ میلیگرم. بر اساس تحقیقات، عسل حاوی مواد مغذی مختلف از جمله فسفر، کلسیم، پتاسیم و منیزیم است. با این حال، به دلیل محدودیت در میزان مصرف، نمیتواند نقش چشمگیری در تامین نیازهای تغذیهای بدن داشته باشد. ارزش غذایی عسلهای مختلف با هم فرق دارد و مقدار قندهای محلول، پروتئین و عناصر معدنی در هر کدام متفاوت است. در ۱۰۰ گرم عسل چندگیاه، ۳۰۴ کیلوکالری انرژی، ۸۲/۵ گرم کربوهیدرات محلول، ۰/۲ گرم فیبر خوراکی، ۰/۳ گرم پروتئین، و مقادیری از ویتامینهای B2، B3، B5، B6، فولیک اسید، ویتامین C و مواد معدنی مانند کلسیم، آهن، منیزیم، فسفر، پتاسیم، سدیم و روی وجود دارد. ترکیبات عسل به نوع تغذیه زنبور عسل و نوع گلها نیز بستگی دارد و حاوی آنزیمهای اینورتاز، آمیلازها، گلوکز اکسیداز، کاتالاز و اینولاز و اسیدهای مختلف مثل اسید گلوکونیک، اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه است. عسل دارای مقادیر کمی ویتامینهای A، B، C، D، K و دیگر ویتامینها و مواد معدنی و همچنین آنتیاکسیدانها و مواد ضد میکروب است.
عسل حاوی فلاونوئید و پلیفنول است که خاصیت آنتیاکسیدانی دارند و با رادیکالهای آزاد مبارزه میکنند. آنتیاکسیدانها از استرس اکسیداتیو که میتواند منجر به پیری زودرس، سرطان یا بیماری قلبی شود، جلوگیری میکنند.
فلاونوئیدها و پلیفنولهای موجود در عسل خاصیت ضد التهابی دارند و میتوانند به کاهش التهاب مزمن کمک کنند.
ترکیبات آنتیاکسیدانی و ضد التهابی عسل از بدن در برابر آترواسکلروز (تصلب شرایین) محافظت میکنند.
عسل در طب سنتی و مدرن برای درمان سرفه استفاده میشود و میتواند به کاهش درد و سوزش گلو و خود سرفه کمک کند. سازمان جهانی بهداشت (WHO) عسل را به عنوان مادهای که تحریک و التهاب را کاهش میدهد معرفی میکند.
شواهدی وجود دارد که مصرف عسل همراه با دارچین ممکن است به افزایش کالریسوزی و سرکوب اشتها کمک کند، اما به تحقیقات بیشتری نیاز است.
عسل به دلیل داشتن آنتیاکسیدان، در مقایسه با قند و شکر معمولی گزینه مناسبتری برای کنترل قند خون است و باعث افزایش هورمون آدیپونکتین میشود که التهاب را کاهش داده و تنظیم قند خون را بهبود میبخشد. افراد دیابتی باید عسل را در حد اعتدال مصرف کنند. عسلهای زول، مریم گلی و گشنیز برای افراد دیابتی مناسبتر هستند زیرا ساکارز پایینتری دارند.
عسل به دلیل داشتن پرهبیوتیک میتواند به حفظ تعادل میکروبیوم روده و افزایش باکتریهای مفید آن کمک کند.
عسل خاصیت نرمکنندگی و مرطوبکنندگی دارد و به موهای کدر درخشندگی میبخشد و استحکام تارهای مو را افزایش میدهد.
عسل مانوکا به صورت موضعی برای ترمیم بریدگیها و زخمها استفاده میشود و پانسمانهای حاوی عسل برای درمان سوختگی و زخم فشاری به کار میروند. خواص ضد باکتریایی و ضد التهابی عسل در درمان زخمها موثر است. ابن سینا نیز در کتاب قانون به خواص عسل در بهبود زخمهای تازه اشاره کرده است.
خواص ضد التهابی و ضد باکتریایی عسل میتواند در درمان آکنه موثر باشد و آنزیم کاتالاز موجود در آن به تسکین التهابات جزئی کمک میکند.
قطرههای حاوی عسل ممکن است به رفع خشکی چشم، درمان بلفاریت و زخم قرنیه کمک کنند، اما به تحقیقات بیشتری نیاز است.
عسل دارای خواص ضد باکتریایی طبیعی است و میتواند از بدن در برابر آسیبهای ناشی از باکتریها محافظت کند و به ترمیم بافت آسیبدیده در اثر عفونت کمک کند.
عسل میتواند شدت درد و حجم خون از دست رفته در اثر پریود را در زنان مبتلا به دیسمنوره کاهش دهد و از سردرد و حالت تهوع همراه آن پیشگیری کند.
عسل خالص خاصیت ضد التهابی دارد و استفاده موضعی آن در قسمت خارجی ناحیه تناسلی به تسکین خارش کمک میکند و ترکیب آن با ماست میتواند عفونتهای قارچی واژن را درمان کند.
مصرف متعادل عسل در دوران بارداری ممکن است به تقویت سیستم ایمنی بدن، کاهش سوزش معده و بهبود کیفیت خواب کمک کند و از شدت درد در زمان زایمان بکاهد.
عسل برای سلامت کودکان مفید است و به ویژه برای تسکین سرفه مناسب است و در مقایسه با دیفنهیدرامین موثرتر عمل میکند و کیفیت خواب را در کودکان بیمار و والدین آنها بهبود میبخشد. با این حال، به دلیل خطر ابتلا به بوتولیسم، نباید به کودکان کمتر از یک سال عسل داد.
مصرف زیاد عسل میتواند باعث افزایش قند خون به ویژه در بیماران دیابتی، افزایش وزن به دلیل کالری بالا، مشکلات گوارشی مانند دلدرد و ناراحتی معده به خصوص ناشتا، و واکنشهای آلرژیک در افراد حساس شود. علائم آلرژی میتواند شامل خسخس سینه، سرگیجه، ریتم غیر طبیعی قلب و غش باشد.
میتوان در هر زمانی از روز عسل خورد، اما مصرف آن در صبح برای افزایش انرژی و بهبود هضم، در بعد از ظهر برای تامین انرژی و کاهش خستگی، و قبل از خواب برای بهبود کیفیت خواب، کاهش سرفه شبانه و تقویت عملکرد کبد مناسبتر است. با وجود فواید زیاد، مصرف روزانه عسل به مقدار زیاد توصیه نمیشود.
منبع خوب آنتیاکسیدان است، سرفه را کاهش میدهد و درد ناشی از زخم معده را بهبود میبخشد.
برای بهبود کیفیت خواب، تقویت قوای جنسی، تقویت معده و تسکین سرفه استفاده میشود.
به بهبود زخمهای گوارشی و تسکین درد ناشی از آنها کمک میکند.
ترکیب آن با آب گرم التهاب گلو را کاهش میدهد و به تسکین سرفه و درمان گلودرد کمک میکند.
میتواند جایگزین مناسبی برای نوشیدنیهای ورزشی شیرین باشد و قبل و بعد از تمرین برای بازیابی انرژی و بهبود عملکرد مصرف شود.
به کاهش سرفههای شبانه و بهبود کیفیت خواب کمک میکند.
رنگ کهربایی تیره، عطر و طعم مخصوص، غلظت خوب و ساکارز نسبتا بالا که نشانه اصل بودن آن است.
طعم و عطر خاص، طبع گرم و خواص فراوان برای دیابتیها.
غلظت متوسط، چسبندگی بالا و عطر مخصوص.
رنگ تیره و مایل به قرمز، غلظت بسیار بالا و طبع بسیار گرم.
رنگ زرد طلایی، غلظت نسبتا خوب و طبع گرم.
خواص ملایم همه گیاهان، غلظت مناسب و طعم همه پسند، رنگ زرد.
عطر و طعم همه پسند، رنگ طلایی، غلظت متوسط رو به بالا و خواص برای مغز و اعصاب و تقویت حافظه.
رنگ تیره، بوی شیرین، تقویت مغز و آرامبخش، مناسب برای دیابتیها به دلیل ساکارز پایین.
رنگ زرد مایل به تیره، طعم مخصوص، بهترین برای گرفتگی صدا، سرفههای تحریکی و گلودردهای چرکی.
ابن سینا در کتاب قانون خواص متعددی برای عسل ذکر کرده است، از جمله زداینده بودن، باز کردن دهانهی رگها، از بین بردن رطوبتها و لکههای سیاه چهره، به هم آوردن زخمهای تازه، از بین بردن نم چشم، اشتها آور بودن، تقویت معده، تغذیهدهنده بودن به صورت پخته، و پادزهر برای افیونخوردگی، نیش حشرات موذی، سگهار و قارچ سمی.
ترکیب عسل با مواد دیگر نیز میتواند خواص مفیدی داشته باشد، مانند ترکیب عسل با روغن زیتون برای تقویت مو، آب ولرم و آبلیمو برای پاکسازی بدن، آب سیر برای تنظیم فشار خون، دارچین در آب جوش برای بهبود نفخ معده، و آبلیمو برای از بین بردن لکهای پوستی.
عسل چه ارزش غذایی دارد؟ عسل عمدتاً از کربوهیدراتها (قندهای طبیعی مانند فروکتوز و گلوکز) تشکیل شده و حاوی مقدار کمی فیبر، پروتئین، و چربی است. یک قاشق غذاخوری عسل حدود 64 کالری انرژی دارد. همچنین حاوی مواد معدنی مختلف از جمله فسفر، کلسیم، پتاسیم و منیزیم و ویتامینهایی مانند B2، B3، B5، B6 و C است، اما میزان این مواد مغذی در حدی نیست که نقش چشمگیری در تامین نیازهای تغذیهای بدن داشته باشد.
مهمترین خواص عسل برای سلامتی چیست؟ عسل به دلیل داشتن ترکیبات آنتیاکسیدانی (مانند فلاونوئیدها و پلیفنولها) و خواص ضد التهابی شناخته شده است. برخی از مهمترین خواص آن عبارتند از: کمک به تامین آنتیاکسیدانهای بدن، کاهش التهاب، پیشگیری از بیماریهای قلبی (از طریق مبارزه با تصلب شرایین)، تسکین سرفه و گلودرد، کمک به کنترل بهتر قند خون در مقایسه با شکر (البته در حد اعتدال و با احتیاط برای افراد دیابتی)، محافظت از سلامت روده به دلیل داشتن پرهبیوتیک، بهبود سلامت و درخشندگی مو، کمک به درمان زخمها و سوختگیها (به ویژه عسل مانوکا)، درمان آکنه، کمک به رفع خشکی چشم و درمان برخی التهابات چشمی (نیاز به تحقیقات بیشتر دارد)، مقابله با عفونتهای باکتریایی، کاهش علائم قاعدگی دردناک، تسکین خارش ناحیه تناسلی (استفاده موضعی عسل خالص) و تقویت سیستم ایمنی بدن در دوران بارداری مصرف متعادل
عسل چگونه میتواند به درمان سرفه کمک کند؟عسل با پوشاندن دیواره گلو و تسکین اعصابی که از گلو محافظت میکنند، به آرام شدن گلو و کاهش سرفه کمک میکند. سازمان جهانی بهداشت نیز عسل را به عنوان مادهای که تحریک و التهاب گلو را کاهش میدهد، معرفی کرده است. تحقیقات نشان دادهاند که عسل در مقایسه با برخی داروهای ضد سرفه برای کودکان موثرتر است و میتواند کیفیت خواب آنها و والدینشان را بهبود بخشد.
آیا مصرف عسل برای افراد دیابتی مجاز است؟اگرچه عسل سطح قند خون را افزایش میدهد، اما به دلیل داشتن آنتیاکسیدانها، در مقایسه با قند و شکر معمولی گزینه مناسبتری برای کنترل قند خون در نظر گرفته میشود. عسل میتواند باعث افزایش هورمون آدیپونکتین شود که به تنظیم قند خون کمک میکند. با این حال، افراد دیابتی باید عسل را در حد اعتدال مصرف کنند و به این نکته توجه داشته باشند که برخی از عسلهای موجود در بازار ممکن است با شربتهای ساده رقیق شده باشند. برای افراد دیابتی، عسلهای با ساکارز پایین مانند عسل زول، مریم گلی و گشنیز ممکن است مناسبتر باشند، اما مشورت با پزشک توصیه میشود.
بهترین زمان مصرف عسل چه موقع است؟ مصرف عسل در هر زمانی از روز امکانپذیر است، اما برخی از زمانها ممکن است مفیدتر باشند:
· صبح: برای افزایش سطح انرژی و بهبود هضم.
· بعد از ظهر: برای تامین انرژی و کاهش خستگی.
· قبل از خواب: برای بهبود کیفیت خواب، کاهش سرفههای شبانه و تقویت عملکرد کبد.
· آیا استفاده موضعی از عسل فایده دارد؟ بله، استفاده موضعی از عسل فواید متعددی دارد. عسل مانوکا به طور خاص برای ترمیم بریدگیها و زخمها استفاده میشود و پانسمانهای حاوی عسل برای درمان سوختگی و زخمهای فشاری به کار میروند. خواص ضد باکتریایی و ضد التهابی عسل در ترمیم زخمها موثر است. همچنین، به دلیل خواص ضد التهابی و ضد باکتریایی، مالیدن عسل به صورت میتواند به درمان آکنه کمک کند. عسل خالص به صورت موضعی در ناحیه خارجی واژن میتواند به تسکین خارش کمک کند و ترکیب آن با ماست ممکن است در درمان عفونتهای قارچی واژن موثر باشد. از ترکیب عسل با روغن زیتون نیز برای تقویت مو استفاده میشود.
چه عوارضی در اثر مصرف عسل ممکن است ایجاد شود؟مصرف عسل برای بیشتر افراد بیخطر است، اما مصرف بیش از حد آن میتواند منجر به افزایش قند خون (به ویژه در افراد دیابتی)، افزایش وزن (به دلیل کالری بالا)، مشکلات گوارشی (مانند دلدرد در صورت مصرف ناشتا) و واکنشهای آلرژیک در افراد حساس شود. علائم آلرژی میتواند شامل خسخس سینه، سرگیجه، ضربان قلب غیر طبیعی و غش باشد. همچنین، به دلیل خطر ابتلا به بوتولیسم، نباید به کودکان زیر یک سال عسل داده شود.
چرا رنگ و طعم عسلهای مختلف با یکدیگر فرق دارد؟ رنگ، عطر و طعم عسل به طور مستقیم به نوع گیاهی که زنبور از آن تغذیه کرده است، بستگی دارد. زنبورها شهد گلهای مختلف را جمعآوری و تغلیظ میکنند و آنزیمهای ترشحی از غدد خود را به آن اضافه میکنند که این امر باعث ایجاد تنوع در خواص، رنگ و طعم عسلهای مختلف میشود. به عنوان مثال، عسل کنار رنگ کهربایی تیره و عطر و طعم خاص خود را دارد، در حالی که عسل گون زرد رنگ و عسل آویشن رنگ تیره مایل به قرمز دارد و بسیار غلیظ است. عسل چندگیاه از تغذیه زنبورها از گیاهان مختلف به دست میآید و خواص ترکیبی دارد.
