آنچه از فیلم «12 مرد خشمگین» می‌توان برای راهبری انجمن خبرگی آموخت!
انجمن خبرگی، گروهی متشکل از افراد متخصص تعریف‌شده است که در حل مسئله، بهبود مهارت‌ها و یادگیری از تجربیات یکدیگر، باهم به همکاری داشته و اشتراک دانش می‌پردازند. به تعبیری دیگر انجمن خبرگی گروهی از افراد است که برای تحقق اهداف فردی و گروهی و با اشتیاق درباره موضوعی که دغدغه مشترک آنان در یک حوزه مشخص کاری است، آنچه می‌دانند را باهم به اشتراک می‌گذارند و از طریق تعامل مستمر، یاد می‌گیرند که چگونه آن کار را بهتر انجام دهند. این تعریف منعکس‌کننده ماهیت اجتماعی یادگیری انسان است.
رویکردهای تشکیل و اجرای انجمن خبرگی
دو رویکرد وجود دارد که می‌توان برای پیاده‌سازی انجمن خبرگی استفاده کرد. در رویکرد اول سازمان قوانین نسبتاً رسمی یا فرایندی مشخص برای این کار دارد که باید توسط اعضای انجمن خبرگی اجرا شود. رویکرد دوم برخلاف رویکرد اول به‌صورت غیررسمی است. در این رویکرد قوانین رسمی برای برگزاری انجمن خبرگی وجود ندارد و اعضا از طریق "رویه‌های غیررسمی" جلسات انجمن خبرگی را برگزار و اجرا می‌کنند.
به‌صورت کلی انجمن‌های خبرگی معمولاً به‌صورت منظم و در بازه‌های زمانی مشخص، در قالب جلسات حضوری یا مجازی تشکیل می‌شوند. هر انجمن دارای نقش‌های مختلفی از راهبر تا اعضا است. در هر جلسه نیز پیرامون یکی از موضوعات موردتوافق اعضا، بحث و تبادل‌نظر و اشتراک تجارب صورت می‌پذیرد تا درنهایت یک موضوع جمع‌بندی و یا در مورد آن تصمیم‌گیری شود. در مطلبی مجزا در رابطه با جزییات اجرایی انجمن خبرگی صحبت خواهیم کرد.
مزایای انجمن خبرگی
انجمن خبرگی از طریق موارد زیر، باعث می‌شوند که سازمان به‌سرعت و به‌صورت اثربخش به سمت موفقیت حرکت کند:
انجمن خبرگی باعث می‌شود تا مدت‌زمان مرحله سازگاری و اجتماعی سازی کارمندان تازه استخدام‌شده کاهش یابد؛ زیرا انجمن‌های خبرگی به‌عنوان راهنمای آن‌ها در درک نقش و شغل خود و اهمیت آن عمل می‌کنند. علاوه بر آن، کارمندان تازه استخدام‌شده می‌توانند از طریق مشارکت در انجمن‌های خبرگی، احساس تعلق به سازمان پیدا کنند.
پروژه‌هایی که در آن‌ها برای تعامل و همفکری، از انجمن‌های خبرگی استفاده می‌شود، کاراتر و بهره‌ور‌تر هستند؛ زیرا کارمندان به‌نوعی حس مشارکت در اجرای برنامه‌ها رادارند. این رویکرد نقطه مقابل پروژه‌هایی است که در آن‌ها مدیران فقط "دستور" صادر می‌کنند. در این رویکرد کارکنان احساس نمی‌کنند که فقط باید کورکورانه برخی برنامه‌ها را که منافع و مشارکت شخصی آن‌ها در نظر گرفته نشده است، اجرا کنند.
انجمن‌های خبرگی فضایی را فراهم می‌کنند که کارکنان طی جلسات طوفان ذهنی، به‌صورت خلاقانه و به‌دوراز هرگونه محدودیت ذهنی و اجرایی، در مورد بهبود و توسعه محصولات و خدمات سازمان ابزار نظر کنند.
انجمن‌های خبرگی به سازمان‌ها در جذب و حفظ استعدادها کمک می‌کنند. سازمان به‌راحتی می‌تواند افرادی را که در بین سایر کارکنان صلاحیت بیشتری دارند و به‌طور مؤثر با سایر کارمندان در انجمن‌های خبرگی همکاری می‌کنند، شناسایی کند.
انجمن‌های خبرگی به‌عنوان اولین خط دفاعی سازمان عمل می‌کنند. انجمن‌های خبرگی می‌توانند نقاط ضعف را تا زمانی که افراد باهم همکاری کنند به نقاط قوت تبدیل کنند.
سه تجربه در مورد به‌کارگیری انجمن‌های خبرگی
یکی از انجمن‌های خبرگی در شرکت HP دارای ارتباطات ماهانه از راه دور است که هدف آن‌ها به حداقل رساندن زمان ازکارافتادگی برای مشتری، به‌ویژه در رایانه‌ها است. درنتیجه این انجمن، چندین مشکل را پیداکرده و قادر به حل‌وفصل این مسئله هستند.
بانک جهانی با بیش از 130 دفتر در سراسر جهان و 189 کشور عضو، یکی از سازمان‌های موفق نسل امروز ما است. یكی از رازهای آن‌ها پذیرفتن مزایای انجمن‌های خبرگی در كنار ریسک‌های ایجاد آن در سازمان است.
زمانی که گزارش شد AMS[1] با كاهش شدید رشد روبرو شد، رئیس شرکت شخصاً برخی از کارکنان با خصوصیات رهبری قوی را برای مدیریت و توسعه انجمن‌های خبرگی حوزه‌های مشکل‌ساز و استراتژیک دعوت کرد و با تشکیل چند انجمن خبرگی، مشکلات به وجود آمده را حل کرد.
آموزه‌های فیلم «دوازده مرد خشمگین»؛ یادگاری از 63 سال پیش!
دوازده مرد خشمگین[2] شاهکاری در تاریخ سینمای جهان است و در لحظه نوشتن این متن در لیست ۲۵۰ فیلم برتر تاریخ سینما به انتخاب سایت Imdb در جایگاه ۵ قرار داشته که نشانی از استقبال بسیار بالا از این فیلم دارد.
در این فیلم نوجوانی هجده‌ساله از اهالی آمریکا لاتین متهم به قتل پدرش شده است. شواهد نشان می‌دهد او با ضربات متعدد چاقو پدر خود را به قتل رسانده، گرچه نوجوان که به نظر ضعیف و افسرده حال می‌رسد این اتهام را قبول ندارد بااین‌حال شهادت 2 همسایه و وجود چاقویی در محل وقوع حادثه که متعلق به نوجوان مذکور است و او ادعا می‌کند آن را مدتی قبل گم‌کرده و خبری هم از محل آن نداشته، به‌عنوان مدرک جرم دلیلی برای مجرم شناختن او از سوی دادگاه شده است.
حال دوازده مرد از طبقات مختلف اجتماعی به‌عنوان اعضای هیئت‌منصفه دادگاه، مأمور تصمیم‌گیری نهایی درباره این پرونده شده‌اند. اگر آن‌ها فرد متهم به قتل را محکوم نمایند، وی باید روی صندلی الکتریکی اعدام شود. ابتدا که اعضا هیئت‌منصفه وارد اتاق مخصوص مشورت می‌شوند، سخنگو هیئت (که یکی از 12 نفر هم محسوب می‌شود) از آن‌ها می‌خواهد که خود را برای بررسی موضوع آماده کنند و چنانچه تردیدی منطقی در رابطه با گناهکاری متهم دارند آن را بیان کنند زیرا جایی برای جبران خطا در قضاوت وجود ندارد.
آنچه از این فیلم در می‌توان در راهبری انجمن‌های خبرگی آموخت عبارت‌اند از:
لزوم انتخاب ناهمگن اعضای انجمن‌های خبرگی: اعضای هیئت‌منصفه فقط برای این محاکمه به‌عنوان اعضا انتخاب‌شده‌اند. برخی از آن‌ها سابقه قبلی حضور در هیئت‌منصفه را داشته و برخی نیز تازه‌وارد هستند. ازاین‌رو نویسنده فیلم با این دیالوگ بر ناهمگن بودن تیم قضاوت تأکید می‌کند.
نتایج حاصل از همفکری یک تیم ناهمگن همواره مفیدتر از گروهی است که عموماً نظراتی یکسان و غیر چالشی دارند. انتخاب افراد با سلیقه‌های متفاوت یا به‌اصطلاح یک جمع ناهمگن در انجمن خبرگی باعث می‌شود تا نتیجه نهایی از همه جوانب (مخالف و موافق) ارزیابی و آزموده شده باشد.
لزوم ایجاد ظرفیت پذیرش آرا مخالف توسط اعضای انجمن‌های خبرگی: در شروع فیلم، تمام اعضا به‌جز یک نفر با دیالوگ‌های مختلف متهم را به دلیل مدارک موجود در پرونده سزاوار حکم اعدام دانسته و به هم می‌گویند زودتر نظرمان (مبنی بر اعدام متهم) را تحویل قاضی بدهیم و برویم سراغ کارهایمان! ناگهان یک نفر از میان اعضا هیئت‌منصفه برخاسته و می‌گوید من به گناهکار بودن این جوان شک دارم! این نظر با برخورد شدید اکثر حاضران در اتاق مشورت مواجه شده و به وی می‌گویند در شرایطی که همه‌چیز علیه متهم است چگونه چنین نظری دارد؟! در این لحظه سخنگو از اعضا می‌خواهد که تحمل شنیدن نظرات مخالفرا نیز داشته باشند.
برخی از راهبران انجمن خبرگی عادت دارند در جلسات انجمن خبرگی به‌تنهایی متکلم وحده باشند یا درنهایت گوششان فقط صداهای موافق و تمجید هوش و ذکاوتشان را بشنود. در چنین شرایطی اساساً اگر یک جلسه انجمن خبرگی چندین روز هم دنبال شود هیچ نتیجه عملی غیرازآن چیزی که در ذهن راهبر انجمن خبرگی بوده به دنبال نخواهد داشت.
لزوم مسئولیت‌پذیری کلیه اعضای انجمن خبرگی در قبال موضوعات انجمن: برای آنکه حکم اعدام توسط قاضی تأیید شود لازم است تمامی 12 عضو هیئت‌منصفه یک نظر داشته باشند، در غیر این صورت و چنانچه به نظری واحد نرسند سخنگو باید انحلال هیئت را اعلام و قاضی به‌تنهایی حکم می‌دهد. ازاین‌رو سخنگو از اعضا می‌خواهد آزادانه و بدون وضع قانونی مشخص برای بیان نظرات، وارد بحث با یکدیگر شوند تا درنهایت رأی‌گیری برای گناهکار یا بی‌گناهی متهم را برگزار کنند. در این میان اکثریت اعضا پیشنهاد می‌کنند که سریع‌تر رأی بر گناهکاری متهم را تأیید کنند تا ماجرا نوبتم؛ اما سخنگو که فردی منطقی به نظر می‌رسد از آن‌ها (به‌جز یک نفر مخالف) می‌خواهد مسئولیت‌پذیر بوده و در رابطه با سرنوشت یک انسان بیشتر تأمل کنند.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که یک راهبر انجمن خبرگی باید در اعضا ایجاد کند حس بالای مسئولیت‌پذیری است. وقتی اعضا مسئولیت‌پذیر باشند، آنگاه می‌توان به نتیجه امور امیدوار بود، زیرا تضمینی برای موفقیت در اعضای انجمن خبرگی وجود خواهد داشت.
لزوم توجه به جزئیات، بازبینی موارد به‌ظاهر پیش‌پاافتاده و ساده: در یک بخش از فیلم دوربین روی فرد مخالف یا بهتر بگوییم ناجی متهم زوم می‌کند. او دیالوگ جالبی دارد و خطاب به 11 مرد دیگر می‌گوید من نمی‌توانم به‌سرعت شما این جوان را گناهکار تشخیص دهم! نمی‌گویم او بی‌گناه است اما مایلم در ارتباط با این مسئله باهم صحبت کنیم و مدارک را کنار هم قرار دهیم. در این هنگام سایر اعضا به مدارک موجود به‌ویژه شهادت دو شاهد که یکی همسایه طبقه پایینی متهم که یک مرد سالخورده و همچنین زنی که از ساختمان مقابل لحظه قتل را دیده استناد کرد و می‌گویند همین‌ها برای صدور حکم کفایت می‌کند؛ اما مسئولیت‌پذیری فرد مخالف که "دیوید" نام دارد باعث می‌شود به جزئیات اتفاقی که افتاده دقت شود. مرد طبقه پایین که پایی لنگان هم دارد می‌گوید صدای زمین خوردن پدر متهم را شنید و طی 15 ثانیه نیز از اتاقش تا انتهای یک راهروی چندمتری رفته و پسرک را درحالی‌که فرار می‌کرده دیده است. زن ساختمان مقابل نیز به لحظه‌ای که چاقو بر بدن مقتول خورده اشاره می‌کند. حال‌آنکه در ادامه مشخص می‌شود آن زن از رختخواب خود وقایع را می‌دیده و روی صورت خود در دادگاه نیز جای فرورفتگی بالشتک‌های عینک دارد. در این میان خانه متهم نیز در کنار ریل قطار بوده و سروصدای زیادی این محل دارد. این موارد در کنار سایر دلیل‌های ریزی که دیوید در فیلم مطرح می‌کند ذهن اعضا هیئت‌منصفه را به چالش می‌کشد البته تعدادی از اعضا بسیار انسان‌های سرسختی هستند و باقدرت در برابر دلایل و نظرات روشنگرانه دیوید همچنان مقاومت می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین پیام‌های "12 مرد خشمگین" اهمیت توجه به جزئیات و اجتناب از اسارت در کلیات است. یک راهبر انجمن خبرگی موفق باید بسیار تیزبین باشد. حتی کوچک‌ترین جزئیات هم می‌تواند کلیدی برای باز کردن گره یکی از موضوعات انجمن خبرگی باشد. البته ممکن است مطرح شود که پرداختن به جزئیات جلسه را ساکن می‌کند و نمی‌توان از مراحل عبور کرد اما به هر ترتیب نمی‌توان منکر شد که هر ساختار منظم و قابل‌اطمینان، نتیجه جزئیات دقیق است! با ارائه دلایل مختلف از جانب دیوید، تعداد افراد هم‌نظر با دیوید ابتدا به 2 و بعد به 6 و سپس به 9 نفر افزایش می‌یابد. در این میان‌یکی از اعضا نیز با فشار از هر طرف پیوسته رأی خود را به سود آن‌طرف تغییر می‌دهد و موضع مشخصی ندارد اما درنهایت به لطف ویژگی‌های شخصیتی دیوید و پیگیری‌های وی تمامی مدارک موجود ازجمله توانایی پیرمرد همسایه برای طی مسافت 15 ثانیه‌ای و یا قدرت بینایی زن همسایه برای تشخیص دقیق متهم از فاصله‌ای دور آن‌هم باوجود عبور قطار از مقابل ساختمان زیر سؤال می‌رود و سپس همه اعضا هیئت‌منصفه می‌پذیرند که این جوان گناهکار نیست.
لزوم تحلیل و ارزش‌گذاری آرای اعضای انجمن خبرگی: یکی از نکات جالبی که در فیلم مطرح می‌شود، رویکرد افراد منطقی هیئت‌منصفه با نظرات موافق و مخالف است. آن‌ها زمانی که یک نفر موافقت یا مخالفت خود را اعلام می‌کند از وی می‌خواهند که دلیل نظر خود را نیز بیان کند. این به‌ویژه در ارتباط با آن فردی که دائماً نظر خود را تغییر می‌دهد. در نظر بیننده فیلم جذاب به نظر می‌رسد، زیرا مخاطب نیز از این تغییرات دائمی نظر کلافه شده و می‌خواهد علت آن را بداند.
گاهی اوقات افرادی که در یک جلسه انجمن خبرگی شرکت می‌کنند، صرفاً سخنانی می‌گویند تا درنهایت زمان جلسه به اتمام برسد؛ اما یک جلسه هدفمند انجمن خبرگی با توجه به استانداردهای مشخصی برگزار می‌شود:
توصیه می‌شود سخنران اصلی جلسه راهبر انجمن خبرگی نباشد و یک فرد دیگر جلسه را مدیریت و برگزار کند. در این شرایط راهبر انجمن خبرگی بهتر می‌تواند از گوش خود استفاده کند یا به عبارتی فرصت کافی برای گوش دادن دارد.
جلسه انجمن خبرگی حتماً یک دبیر داشته باشد که توانایی ثبت سریع مباحث ردوبدل شده را داشته باشد.
زمانی کوتاه پیش از اتمام جلسه را به پذیرایی اختصاص داده و معمولاً مهم‌ترین قسمت جلسه راهبر را بعدازاین زمان قرار دهید. این مورد ازنظر پزشکی نیز مورد تأیید قرارگرفته است که رسیدن مواد خوراکی به‌ویژه قندها به مغز (زیرا سوخت اصلی مغز گلوکز است) موجب می‌شود خلق‌وخوی بهتری در اعضا مشاهده شود.
