ذهن انسان همواره بین سوالات مختلف در سیلان بوده. چه کاری خوب است و چه کاری بد است؟ سوالاتی هستند که به بلندای تاریخ ادامه داشته اند و پس از این نیز ادامه خواهند داشت. در اینجا می خواهیم به عنوان یک تمرین فکری چند نمونه شرایط اخلاقی را مطرح کنیم تا ببینیم در این شرایط چکار باید کرد؟ احتمالا جواب هرکدام از شما به هر موقعیت نسبت به دیگری متفاوت خواهد بود اما هدف در اینجا این است که برای چند ثانیه به اتفاقات به ظاهر معمولی که در اطراف ما رخ می دهد با دیدی متفاوت نگاه کنیم. پس با ما همراه باشید:
طی قرن ها و شاید حتی هزاره ها، انسان دارای حقوقی طبیعی برشمرده می شد که این حقوق از خود فرد جداناپذیر بودند. فرد با آنها به دنیا می آمد و با آنها از دنیا می رفت اما اخیرا بحث هایی پیش آمده است مبنی بر این که تنها انسان دارای حقوق نیست بلکه حیوانات نیز حقوقی دارند.
در سال 2014 یک دادگاه در آرژانتین به یک اورانگوتان حقوق انسانی اعطا کرد و چند ماه بعد از آن دادگاهی در کانادا حقوق مالکیت بر خوک ها را بار دیگر تایید کرد و گفت انسان می تواند تا 36 ساعت هم به این حیوانات غذا ندهد.
اما حقیقت چیست؟ آیا شکار حیوانات باید ممنوع اعلام شود چراکه ما توانایی تعقل داریم و می دانیم که شکار حیوانات کار اشتباهیست؟ یعنی آیا داشتن قوه ی عاقله در انسان، به حیوانات حقوق انسانی اعطا می کند و کشتن آنها را مانند قتل یک انسان مذموم می شود؟ یا خیر؟ این سوالیست که احتمالا باید بسیار روی آن اندیشید و بحث کرد.
انسان در یک فرآیند طبیعی به دنیا می آید. اما این فرآیند می تواند با تغییرات کوچکی همراه باشد. میتوان با تغییر در ژنوم یک کودک، او را به انسانی زیبا یا قدرتمند تبدیل کرد. اما آیا چنین کاری صحیح است؟
عده ای معتقد هستند که باید به تفاوت های بشر احترام گذاشت و اجازه داد این تفاوت ها به وسیله ی طبیعت رقم بخورند و یا اینکه تغییر ژنتیکی در نهایت باعث ایجاد یک طبقه ی جدید می شود. کسانی که توانایی تغییر ژنتیکی دارند در طی زمان انسان هایی باهوش، زیبا و استثنایی می شوند و این عامل کار را برای استثمار مابقی افراد ساده تر می کند. اما عده ای در مقابل می گویند خلقت بشر چندان هم خالی از اشکال نیست و انسان می تواند با خواست خود جلوی به دنیا آمدن انسان های ضعیف، ناقص و کم توان را بگیرد و جهان را جای بهتری کند. به نظر شما کدام یک از این نظرات صحیح است؟
افزایش نوآوری در بسیاری از زمینه ها باعث رشد چشمگیر فناوری در اجتماع شده است. این رشد علاوه بر محسناتی که دارد دارای مضراتی هم هست. افزایش طول عمر در جوامع پیشرفته باعث عمیق تر شدن شکاف بین این جوامع و جوامع عقب مانده شده است. گران بودن قیمت داروهای خاص تنها ثروتمندان را از این موهبت برخوردار می کند و ارزان بودن آن نیز باعث افزایش مشکلات اجتماعی می گردد. شبکه های اجتماعی این اجازه را به حکومتهایی که رسانه های عمده ی اجتماعی را در اختیار دارند داده است که بتوانند دروغ های خود را به صورتی سازماندهی شده تر به مردم القا کنند. (جریان پیروزی ترامپ و ماجرای فیس بوک)
سیاستمداران در جوامع پیشرفته و لیبرال با آغوش باز این تغییرات را پذیرفته اند اما هیچگاه در مورد مسائلی مانند برابری زندگی انسان ها، حقوق و دستمزد، شکاف طبقاتی و... بحثی جدی صورت نگرفته است. در دنیای امروز توانایی انجام یک کار با حق انجام آن در هم آمیخته و مهم نیست عواقب انجام آن کار چیست.
البته نشانه های خوبی نیز در این میان دیده می شود. به عنوان مثال در مورد خودروهای خودران (اتوپایلوت) قوانین اخلاقی در حال تدوین است و گوگل اقدام به تشکیل یک هیئت اخلاقی برای نظارت بر عملکرد هوش مصنوعی خود دارد (اگر چه مشخص نیست این هیئت دقیقا چکار میکند) و کنشگرهای اجتماعی در حال فشار به سیاستمداران و سایر شرکتهایی هستند که داده های مردم را در اختیار دارند تا شفاف بگویند با این داده ها چه می کنند.
بحث پیشرفت تکنولوژی بحث بسیار پیچیده و تخصصی است. اما همین پیچیدگی بحث های اخلاقی بر روی آن را جدی تر می کند. آیا می توان به هربهایی به پیشرفت تکنولوژی دست زد؟ تجربه ی گذشته نشان داده است که اگر پس از ظهور تکنولوژی بخواهیم بحث های اخلاقی و جامعه شناسی را پیش بکشیم چندان موفق نخواهیم بود. نابودی و انقراض گونه های جانوری و نابودی اکوسیستم بسیاری از شهرهای جهان حاصل همین نگرش اشتباه به تکنولوژی است. اما در مقابل انسان های معمولی توان جلوگیری از این پیشرفت را ندارند و این کار مستلزم یک کنشگری اجتماعی است. همچنین مباحث اخلاقی روی مسائل جدید تکنولوژیک با مباحث اخلاقی سنتی در حتی قرن بیستم متفاوت است. نظر شما چیست؟ آیا باید اجازه دهیم پیشرفت قهرا به راه خود ادامه دهد یا معتقدید باید ترمز پیشرفت را کشید؟
بنجامین فرانکلین جایی می گوید: کسی که برای دستیابی به امنیت از آزادی خود هزینه کند نه لیاقت آزادی را دارد نه امنیت را.
البته مشخص نیست اگر فرانکلین امروز زنده بود چه موضعی می گرفت اما چیزی که مشخص است این است که در جهان امروز که تروریسم به یکی از کلیدواژه های پرتکرار تبدیل شده است نمی توان منکر اهمیت کنترل برای امنیت اجتماع شد.
در جامعه ی کنونی انسان ها برای بدست آوردن امنیت مجبورند که مقداری از آزادی خود را فدا کنند و اجازه دهند دولت قدری روی آنها نظارت کند. البته شاید فکر کنید که چیزی برای پنهان کردن ندارید اما هرکس چیزهایی برای پنهان کردن دارد که نخواهد دیگری آنها را ببیند. هرچند احتمال اینکه یک روز یک ون سیاه رنگ شما را بدزدد و به جایی نامعلوم ببرد وجود نداشته باشد اما این احتمال هست که ناگهان رفتار کارفرمای شما تغییر کند و یا همسرتان دادخواست طلاق برایتان ارسال کند. به هرحال نظارت همگانی علاوه بر کاهش خطرات حمله ی تروریستی و افزایش امنیت باعث کاهش حریم خصوصی نیز می شود. اما این مرز کجاست؟ دولت تا کجا می تواند ادعا کند که مشغول تامین امنیت مردم است؟ یا آیا اساسا چنین حقی دارد؟
حتما فیلم من ربات هستم را دیده اید. در این فیلم یکی از سه قانونی که رباتها هرگز نمی توانند از آن تخطی کنند کشتن انسان هاست اما آیا چنین قانونی لازم است؟ کسانی که از پیشرفت پرسرعت تکنولوژی وحشت دارند قطعا می گویند بله لازم است اما بیایید خودمان را جای یک ربات بگذاریم. آیا دوست دارید توسط یک موجود خیره سر، غیرمنطقی و احساساتی کنترل شوید؟
موافقان نظریه ی آزادی ربات ها می گویند. اگر قرار باشد که ربات هایی بسازیم که در مواقع حساس تصمیمات سخت را اتخاذ کنند باید آنها را از هر جهت آزاد بگذاریم. ربات ها بدون احساس عمل میکنند و عمل آنها سرچشمه گرفته از منطق خالص است در حالیکه انسان اینگونه نیست. حالتی را در نظر بگیرید که یک پلیس رباتیک در یک ماجرای گروگانگیری دخالت می کند و می تواند با کشتن فرد گروگانگیر، گروگان ها را آزاد کند آیا در این شرایط باید حق کشتن انسان را داشته باشد یا خیر؟
اما مخالفان می گویند اگر اشتباهی در این میان رخ داد چه؟ اگر ربات باعث کشته شدن چند انسان بی گناه شد چه کسی مسئول است. ما انسان را مسئول اعمالش می دانیم چرا که معتقدیم وی توانایی انتخاب بین خیر و شر را دارد اما ربات هم اینگونه است؟ آیا می توان ماشین را مسئول رفتارش دانست؟ مجازات اشتباهات ماشین چیست؟
نظر شما چیست؟ آیا باید ربات ها را در هر زمینه ای آزاد گذاشت و یا باید محدودیت هایی برای آنها در نظر گرفت؟
اینها پنج سوال مهمی هستند که بشر در زمان حال و آینده با آنها دست به گریبان هست و خواهد بود. لطفا نظرات خود را در مورد هریک از سوالات با خوانندگان در میان بگذارید. اگر اقبال به این پست به اندازه ی کافی باشد قسمت دوم آن را نیز منتشر خواهم کرد.
