زیست‌بوم تپه‌های مرجانی دریاها و اقیانوس‌ها، متنوع‌ترین و زیباترین اکوسیستم موجود بر روی کره زمین است. زیبایی خیره‌کننده زیستگاه‌های موجود در آن‌ها، با داشتن انواع مرجان‌ها و شقایق‌ها و بی‌مهره‌ها و ماهی‌ها و سخت‌پوستان و نرم‌تنان، صدچندان می‌شود. این زیبایی بی‌مانند، در کنار زندگی ماشینی و بریده از طبیعتِ انسان، عطش او را برای بهره‌مندشدن از لذت حضور در کنار این موجودات، افزایش داده است. به همین علت، تقاضای جهانی برای داشتن آکواریوم‌های مرجانیِ آب‌شور در حال افزایش است.
ثبات شرایط، عامل گسترش تنوع
وجود شرایط آب و هوایی بسیار مناسب و باثبات در مناطق نزدیک به استوا، باعث شکل‌گیری زیست‌بوم‌هایی شده است که امکان رشد و تولیدمثل تقریباً همیشگی را برای ساکنانش فراهم می‌کند.
تنوع گونه ها؛ تنوع رفتارها
محیط تپه‌های مرجانی، بسیار شلوغ، پررقابت و پرشکارچی است و رفتارهای متفاوت و جالبی برای بقا در میان آبزیان آنجا دیده می‌شود. در برخی گونه‌های ماهیان این محیط؛ مثل دلقک‌ماهی‌ها؛ رئیس و عضو بزرگتر خانواده، ماهی ماده است در حالی‌که در خانواده سودوکرومیس‌ها، این ماهی نر است که جثه بزرگتری دارد.
سودوکرومیس نر برای اینکه توجه و موافقت ماهی ماده را به دست بیاورد، ابتدا باید غاری را به عنوان خانه و محل تخم‌گذاری انتخاب کند و سپس منتظر شود تا یک ماهی ماده از آنجا عبور کند. با عبور هر ماهی ماده از اطراف غار انتخاب‌شده، ماهی نر خیلی سریع از غار خارج می‌شود، به سمت ماهی ماده حرکت می‌کند، متوقف می‌شود، جلب توجه می‌کند و دوباره به درون غار برمی‌گردد. ماهی نر آن‌قدر این کار را تکرار می کند، تا اینکه یا ماهی ماده او را می‌پذیرد و وارد غار می‌شود، یا محل را ترک می‌کند.
همه انواع ماهی‌های زیبای تپه‌مرجانی هم رفتارهای جالب توجه تولیدمثلی خود را دارند. مثلاً رقص ماهی ماده و عقب و جلو رفتن به موازات ورودی خانه ماهی نر در میان گونه بلنی‌های دندان‌کوتاه، نشانه شروع فرایند جفت‌یابی است.
ضرورت شناخت رفتارهای تولیدمثلی ماهی‌های تپه‌مرجانی
شناختن این رفتارها، برای انسان بسیار جذاب است. اما این موضوع امروزه اهمیت بیشتری پیدا کرده است. تقاضای زیاد برای آکواریوم‌های تپه‌مرجانی، به معنای افزایش درخواست انسان‌ها برای داشتن انواعی از ماهی‌های زینتی آب‌شور است. این یعنی صید هرچه بیشتر این ماهیان از دریاها و اقیانوس‌ها و باز هم این یعنی کاهش ذخایر و کم‌شدن توان حفظ نسل و بقا در آن‌ها و در نهایت کاهش تنوع زیست‌مندان و تخریب محیط‌زیست!
پس مهم است که برای پاسخ‌گویی به این تقاضاها، بتوانیم این ماهی‌های زیبا را در شرایطی خارج از محیط طبیعی‌شان تکثیر کنیم. و این کار نیازمند شناخت مناسبی از رفتارهای تولیدمثلی آن‌هاست. این شناخت باعث می‌شود تا بدانیم چگونه و با فراهم‌کردن چه شرایط و چگونه محیطی، می‌توان این موجودات را تشویق به تولیدمثل کرد؟
رفتارهای تولیدمثلی ماهیان تخم‌گذار در کفِ دریا
بسیاری از ماهی‌هایی که در یک محل ثابت در کف دریا تخم‌گذاری می‌کنند، مناسک خواستگاری را در همان اطراف محل تخم گذاری‌شان اجرا می‌کنند. دلقک‌ماهی‌های نر و ماده، هر دو در یک قلمرو مشترک زندگی می‌کنند و فرایند جفت‌گیری و تخم‌گذاری‌شان، شامل برقراری ارتباط و تسلیم ماهی نر در مقابل جایگاه اجتماعی مسلط ماده، سپس آمادگی نر و ماده برای تولیدمثل و تمیزکردن محل انتخاب‌شده برای تخم‌گذاری، ممکن است چندین روز طول بکشد. آن‌ها در نهایت در کنار پایه شقایق هم‌زیست‌شان و در حمایت و امنیت ناشی از شاخک‌های سمی‌اش تخم‌گذاری می‌کنند.
با توجه به اینکه این ماهی‌ها معمولاً نقاط مشخصی را به صورت ثابت برای تخم‌گذاری انتخاب می‌کنند، مشاهده رفتارهای آن‌ها ساده و معمولاً برای محققان دست‌یافتنی است. تکثیر این نوع از ماهی‌ها، در شرایط مصنوعی آکواریوم، کار چندان سختی نیست.
رفتارهای تولیدمثلی ماهیان رهاکننده تخم در ستون آب
مناسک خواستگاری و رفتارهای تولیدمثلی این ماهی‌ها، نسبت به گروه قبل، مفصل‌تر است. تخم و اسپرم این ماهی‌ها، در حالی که مولدین با انجام یک رقص مارپیچی به سمت بالا حرکت می‌کنند، به شکل هم‌زمان رهاسازی می‌شود. این ماهی‌ها به فضاهای بسیار بزرگ، با ارتفاع مناسب، برای تولیدمثل نیاز دارند و شرایط سخت‌تری را برای تکثیر در شرایط مصنوعی آکواریوم طلب می‌کنند.
شبیه‌سازی برای تشویق به تولیدمثل
موفقیت در تکثیر و پرورش آبزیان زینتی آب‌های شور و تپه‌مرجانی، نقش مهمی در حفاظت از تنوع‌زیستی دارد. به منظور دست پیداکردن به حداکثر موفقیت در این کار، تکثیرکنندگان تلاش می‌کنند تا شرایط مساعد طبیعی که معمولاً تولیدمثل ماهی‌ها در آن اتفاق می‌افتد را در آکواریوم شبیه‌سازی کنند.
برخی از شرایطی که در شبیه‌سازی شرایط محیطی مناسب برای تولیدمثل ماهیان مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارت هستند از:
- تنظیم مدت روشنایی بین ۱۲ تا ۱۴ ساعت در شبانه‌روز
- تثبیت دمای آب بین ۲۵ تا ۲۷ درجه سلسیوس
- استفاده از غذای زنده برای تغذیه مولدین
- تغییر تدریجی میزان شوری آب، حتی تا جرم مخصوص حدود ۰۱۷/۱
گاهی از اوقات، ممکن است یکی از این موارد به تنهایی برای تشویق مولدین به تخم‌گذاری مؤثر باشد، اما گاهی نیز ممکن است مجبور باشیم همه این موارد را با هم اجرا کنیم تا به نتیجه برسیم.
لزوم توجه ویژه به هر نوع تغییر رفتار مولدین در آکواریوم‌ها
تکثیرکننده‌ها باید رفتارهای معمول ماهی‌های مولد و در ادامه هرگونه تغییر رفتار آن‌ها را تشخیص دهند تا بتوانند در صورت آمادگی مولدین برای تولیدمثل، شرایط مناسب برای مدیریت این فرایند را فراهم کنند.
افزایش فعالیت‌ها، تمیزکردن یک نقطه خاص از آکواریوم، شناکردن به شکل‌های خاص و غیرمعمول، شکم متورم‌شده، ظاهرشدن لوله تخم‌گذاری و مانند آن، می‌توانند نشانه‌هایی نویدبخش از این باشند که به زودی تخم‌گذاری انجام خواهد شد.
مطالب این مقاله، برگرفته از کتاب راهنمای کامل تصویری برای پرورش‌دهندگان ماهی‌های آکواریومی آب‌شور نوشته متئو ال. ویتنریچ و چاپ‌شده توسط انتشارات تی.اف.اچ می‌باشد.
درباره نویسنده
عباس علیزاده، مؤسس دلقک‌ماهی اهواز و عضو هیئت علمی دانشگاه، به علاقمندان آکواریوم‌های آب‌شور کمک می کند تا با کمترین هزینه، آکواریوم خودشان را راه‌اندازی کنند و با یادگیری، لذت تکثیر و پرورش دلقک‌ماهی‌ها را در خانه تجربه و کسب درآمد کنند.
راه‌های تماس:
https://www.instagram.com/ahwazclownfish
تلفن همراه: ۰۹۲۱۶۱۶۸۵۸۶
