آرش جهانگیری
منتشر شده و هفته‌نامه کلیک جام‌جم
نگاهی به مصوبه سازمان تنظیم مقررات برای تحقق «پایان وس»
نزدیک به یک سال از شروع ماجرا جویی‌های وزیر ارتباطات برای پایان دادن به خدمات ارزش افزوده در اپراتورهای تلفن همراه می‌گذرد و حالا با اجرای مصوبه جدید سازمان تنظیم مقررات که به اپراتورهای همراه اول ابلاغ شده است، به معنای واقعی، این خدمات و تمام شرکت‌های فعال در این حوزه به پایان خط رسیده‌اند. چه آن گروه از افرادی که دست به کلاه‌برداری‌های چند میلیاردی زده‌اند و چه آن شرکت‌هایی که در این حوزه فعالیت اقتصادی می‌کردند. در این گزارش نگاهی دقیتر به خدمات ارزش افزوده، قوانین درج شده در مصوبه و حواشی حاصل از آن می‌اندازیم.
خدماتی آشنا با نامی ناآشنا
خدمات ارزش افزوده یا خدمات مبتنی بر محتوا، نوعی از خدمات که شما روی تلفن همراه خود دریافت می‌کنید و هزینه آن را با هزینه خطوط موبایل خود پرداخت می‌کنید. این خدمات می‌تواند در قالب، پیامک، سرویس آنلاین، حتی اپلیکیشن‌های موبایل باشد. یعنی در واقع خدمات ارزش افزوده روشی برای پرداخت است. شما می‌توانید با اعتباری که دارید به وسیله اپراتور خود برای خدماتی که دریافت می‌کنید پول پرداخت کنید. قطعا انتظار ندارید که Vas تنها در ایران مورد استفاده قرار گرفته باشد. چرا که این روش پرداخت در تمام دنیا و بیشتر برای سرویس‌های شهری و خدمات همگانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما از آنجایی که راه‌های سواستفاده در ایران همیشه طرفداران زیادی دارد، اپراتورهای تلفن همراه خیلی زود راه رسم سودآوری با استفاده از این روش پرداخت را پیدا کردند.
در زمانی که هنوز خبری از اپلیکیشن‌های تلفن همراه نبود، اپراتورها با خدمات محتوایی و پیامک‌های روزانه کاربران را عضو سرویس‌های ارزش افزوده می‌کنند. سرویس‌هایی مانند اخبار روزانه، جملات موفقیت آمیز و… که برای کاربران روزانه ۱۰۰ تا ۳۰۰ تومان هزینه داشت. تا اینجای که چندان ماجرا عجیب نیست. اما ناآگاهی کاربران از هزینه‌هایی که برای سرویس‌های ارزش افزوده از آنها کسر می‌شد کار را از مسیر طبیعی خارج کرد. از طرف دیگر اپراتور برای جذب کاربر بیشتر و برای فروش بیشتر سرویس‌های ارزش افزوده، از روشی به اسم bulk اس‌ام‌اس استفاده می‌کردند. ارسال پیامک‌هایی برای جذب کاربران به سرویس‌های مختلف در ابعاد بسیار وسیع. روشی که با اعلام نارضایتی کاربران بعد از مدتی غیرقانونی اعلام شد. اما اپراتورها تنها بازیگران بازار وس نبودند، اپراتورها احتیاج به محتوا داشتند، پس شرکت‌های cp برای تولید محتوای مورد نیاز و اگریگیتورها به عنوان واسطه میان اپراتورها و cp ها وارد بازار وس شدند. بازاری که با وارد اینترنت پر سرعت و همه گیر شدن گوشی‌های هوشمند، در حال پوست‌اندازی بود و از سرویس‌های اس‌ام‌اسی به شکل اپلیکیشن‌های موبایل در می‌آمد.
تولیدکنندگان محتوا، شرکت‌های در حال رشد
شرکت‌های cp یا همان content provider به معنای ارائه دهنده محتوا، که حالا با روی کار آمدن اگریگیتورها، راحت‌تر می‌توانستند مجوزهای کاری را دریافت کنند، هر روز تعدادشان بیشتر می‌شد و فضای بدون کنترل کیفیت وس، شاهد بازیگران سودجوی جدیدی بود. اپراتورها که سود ۵۰ درصدی خود را دریافت می‌کردند، به غیر از مسائل ممیزی، چندان توجهی به کیفیت سرویس نداشتند. شرکت‌های cp راه و روش خود را تغییر داده بودند و حالا کاربران عضو اپلیکیشن‌های موبایل خود می‌کردند. روش‌های جذب کاربر هر از طریق پیامک‌ها بود، و هم لندینگ پیج‌ها. بیشتر کلاه‌برداری‌هایی که وزیر ارتباطات در فضای وس از آن یاد می‌کند، مربوط به همین لندیگ پیج‌ها بود. صفحاتی در وب که از شما شماره تلفن و کد ارسالی را می‌خواست تا شما را در قرعه‌کشی شرکت دهد یا شارژ و اینترنت مجانی جایزه بدهد. از طرف دیگر شرکت‌هایی بودند که وس را تنها به عنوان یک روش پرداخت نگاه کردند و روی کیفیت محصولات خود متمرکز شدند. حتی سرویس‌های آنلاینی که مربوط به شرکت‌های cp نبودند هم از این روش پرداخت برای راحتی کاربرانشان استفاده کردند. فیلم نت و فیلیمو سرویس‌هایی هستند که با آگاهی کامل کاربرانشان از روش پرداختی وس برای سرویس‌های خود استفاده کردند.
اپراتورها؛ بازیگران اصلی، اما در سایه
همانطور که گفته شد سهم اپراتورها به عنوان متولی پرداخت، از درآمد سرویس‌های وس ۵۰ درصد است. یک قرارداد ترکمن‌چای برای شرکت‌های cp. فرض کنید که بانک برای هر تراکنش مالی از درگاه پرداخت شخصی، ۵۰ درصد از درآمد شما سهم بردارد. برای همین این فضا آنقدر جذاب بود که تمایلی به اصلاح آن نداشته باشد. اما بعد شکایت کاربران به توجه به هزینه‌هایی که روی قبض موبایل خود می‌دیدند، هر دو اپراتور تلاش کردند تا کمی فضا را به سمت آگاهی ببرند تا کاربر با آگهی کامل پول پرداخت کند. قوانینی برای cpها تعریف شد که شامل نمایش دقیق هزینه، امکان لغو اشتراک، اضافه شدن دوره رایگان و قوانینی از این جنس بود. حتی ایرانسل پا را کمی فراتر از همراه اول گذاشت و یک فروشگاه اینترنتی به نام چارخونه را به عنوان متولی اصلی کنترل کیفیت اپ‌های حوضه وس و همچنین تنها کانل دریافت اپلیکیشن معرفی کرد. با وجود چارخونه هر سرویسی که قرار بود وارد فضای وس شود، حتما باید قوانین را رعایت می‌کرد و بعد از عبور از تست‌های چارخونه وارد این استور اپلیکیشن می‌شد. اما روش اصلی کلاه‌برداری در فضای وس، یعنی قرعه‌کشی‌ها و جایزه‌های سوری و همچنین لندینگ پیج‌ها هنوز پا برجا بودند و تغییری در استفاده از آنها ایجاد نشده بود.
ستاره ۸۰۰ها چه شد؟
با رسانه‌ای شدن ماجرای پایان وس توسط وزیر ارتباطات، ابتدا کاربران با روشی برای استعلام میزان هزینه مصرف شده در فضای وس آشنا شدند. یعنی با زدن *800# مطلع می‌شدند که تا به حال چه مقدار هزینه برای خدمات ارزش افزوده پرداخت کرده‌اند. این فاکتور به تفکیک نشان می‌داد که شما این هزینه را برای چه کاری پرداخت کرده‌اید. بسیاری از کاربران از این روش استعلام استفاده کردند و حتی در شبکه‌های اجتماعی هم فاکتورهایی با اعداد بسیار بالا دست به دست می‌شد. اما از آنجایی که انگار وزیر ارتباطات اطلاع نداشت که متولی اصلی خدمات ارزش افزوده اپراتورهای زیر مجموعه‌اش هستتد نه شرکت‌های بیرونی، هیچ دستوری مبنی بر برگرداندن بخشی از این هزینه به کاربرانی که شاکی هستند، ابلاغ نکرد. این در شرایطی است که در سامانه *800# امکان ثبت شکایت هم وجود داشت اما هیچ خبری از جواب این شکایت‌ها نبود. در تمام دورانی که وزیر ارتباطات از پایان وس و کلاه‌برداری‌های این حوزه سخن می‌گفت، به شکل عامدانه‌ای سعی می‌کرد اسمی از اپراتورها نیاورد که بیشتر حلقه سوم این ماجرا یعنی تولید کنندگان محتوا را عاملان اصلی سواستفاده‌ها در فضای وس بداند. در صورتی که نبود قوانین درست، بنود کنترل کیفیت و عدم آگاهی به کاربران، فضا را در ابتدای کار برای ایده‌ای شرکت سودجو باز کرد تا دست به سواستفاده بزنند.
کیف پول، راه حلی عجیب
حالا پس از نزدیک به یک سال از پروژه پایان وس وزیر، پرده آخر آن رقم خورده است و خدمات ارزش افزوده به معنای واقعی به پایان رسیده است. طبق مصوبه‌ای که سازمان تنظیم مقررات برای خدمات ارزش افزوده تنظیم کرده است، دیگر شرکت‌ها حق ندارند به صورت مستقیم هزینه سرویس‌های مبتنی بر محتوا را از شارژ یا اعتبار سیم‌کارت کم کنند. در واقع یک کیف پول برای این که به حساب کاربران اضافه می‌شود که می‌توانند با شارژ کردن کیف پول از خدمات ارزش افزوده استفاده کنند. اما جالب اینجاست که با وجود اجرایی شدن این مصوبه و قطع شدن کاهش هزینه از کاربران، هیچ اطلاع رسانی درستی در این زمینه انجام نشده و کاربران اطلاعی در خصوص شارژ کیف پول خود ندارند. بعد از یک هفته از اجرای این مصوبه، درآمد توسعه دهندگان و شرکت‌های ارائه دهنده سرویس‌ها و اپلیکیشن‌ها به صورت کامل صفر شده است.
اینکه دست سودجویان از جیب مردم کوتاه شده اتفاق بسیار خوبی است. اما روش انجام آن بیشتر شبیه به پاک کردن صورت مسئله است. همانطور که گفته شد در بیشتر کشورهای دنیا وس به عنوان یک روش و یک تکنولوژی قابل استفاده است و آن چیزی که وس را حداقل در ایران تبدیل به جایی برای سواستفاده از کاربران کرده است، استفاده نادرست و عدم قانون گذاری مشخص است. حالا با تعطیل شدن کامل وس نزدیک به هزار نفر از افرادی که در شرکت‌های ارائه دهنده محتوا کار می‌کردند بیکار می‌شوند. و همچنین کاربرای که به هر شکل علاقه به استفاده از سرویس‌ها و اپلیکیشن‌ها داشتند، باید از روش‌های پرداخت سخت‌تری مانند پرداخت شتابی و استفاده از رمز دوم کنند. شاید اگر وزیر بجای تمرکز روی بعد رسانه‌ای این ماجرا، روی حل مسئله متمرکز می‌شد، می‌توانست با قانون‌گذاری درست در اپراتورهای زیر مجموعه خودش، کار را به شکلی اصولی‌تر انجام دهد، نه با هیاهوی بیشتر.
