عدالت و حکومت از نگاه حضرت علی (ع)

حضرت علی (ع) عدالت را پایه و اساس هر حکومت موفق و پایدار می‌دانست و در نامه خود به مالک اشتر به روشنی بر این نکته تأکید کرده است: «العدل أساسُ المُلک» یعنی عدالت اساس حکومت است (خطبه ۱۶۳ نهج‌البلاغه). او به مالک سفارش می‌کند که عدالت را مقابل چشم خود قرار دهد و هیچ‌گاه در برابر اعتراض و شکایت مردم از نیروی نظامی استفاده نکند و صدای هر معترض را بشنود. این امر نشان‌دهنده این است که برای رسیدن به رضایت خداوند، رضایت مردم نیز لازم و ضروری است.

از نظر حضرت علی (ع) حکومت‌داری بدون عدالت، ظلمی است که نه تنها به مردم آسیب می‌رساند بلکه در نهایت موجب نابودی حاکم و ساختار حکومت می‌شود. او می‌گوید: «الظُّلْمُ ظُلُماتٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ» یعنی ظلم در روز قیامت ظلمت و تاریکی است (نامه ۴۸). این حکمتی است که نشان می‌دهد عدالت تنها یک گزینه اخلاقی نیست بلکه یک ضرورت وجودی برای حفظ جامعه و انسانیت است.

از نگاه من نیز، عدالت به معنای واقعی کلمه یعنی توجه به مردم، درک دردها و مشکلات آن‌ها و احترام به حق و کرامت انسانی است. قدرت و حکومت بدون عدالت و بی‌توجهی به مردم، تنها ابزاری برای سلطه و حفظ منافع عده‌ای معدود می‌شود، و این همان چیزی است که ما امروز شاهد آن هستیم. دیکتاتورها مردم را جزو اموال خود می‌دانند و به جای خدمت، از ترس و زور برای حفظ قدرت استفاده می‌کنند.

حضرت علی در نامه به مالک اشتر می‌گوید: «فَاجعَلِ العدلَ نصبَ عینِک» یعنی عدالت را مقابل چشمان خود قرار بده و همواره گوش به شکایت مردم داشته باش (نامه ۵۳). این توصیه دقیقاً نقطه مقابل حکمرانی‌های ظالمانه است که اعتراض و صدای مردم را سرکوب می‌کنند.

بنابراین، از نظر حضرت علی و دیدگاه من، عدالت نه تنها وظیفه اخلاقی حاکم است بلکه شرط بقای حکومت و آرامش جامعه است. رضایت مردم اولویت اصلی هر حکومتی است و امر به معروف و نهی از منکر بر عهده حاکم می‌باشد، نه مردم؛ چرا که حکومت باید پیش‌قدم در اجرای عدالت و رفع ظلم باشد.

نتیجه‌گیری

در نهایت، حکومت بدون عدالت چیزی جز سرکوب و فساد نیست و هرگونه تلاش برای حفظ قدرت به قیمت نادیده گرفتن حقوق مردم، نتیجه‌ای جز سقوط و نابودی نخواهد داشت. حضرت علی (ع) به ما می‌آموزد که عدالت را ستون اصلی حکومت بدانیم و همواره در کنار مردم باشیم، نه در برابر آن‌ها.

امروز نیز ما باید این درس بزرگ را به یاد داشته باشیم و بپذیریم که قدرت واقعی زمانی است که بر پایه عدالت و خدمت به مردم بنا شده باشد. تنها با چنین رویکردی می‌توان به ساختن جامعه‌ای انسانی، عادلانه و پایدار امید بست