یکی از بزرگترین دغدغههای انسان، رابطه میان شرایط مادی زندگی و بعد معنوی و ایمان اوست. روانشناسی مدرن، به ویژه نظریهی هرم نیازهای مازلو، تلاش کرده است این رابطه را توضیح دهد. مازلو معتقد است که انسان دارای نیازهای سلسلهمراتبی است: ابتدا نیازهای فیزیولوژیک، سپس امنیت، عشق و تعلق، احترام، و در نهایت خودتحققیابی. بر اساس این دیدگاه، انسان زمانی میتواند به خودتحققیابی و معنویت برسد که نیازهای اولیه و روانی او تأمین شده باشد.
اما یک مشکل اساسی هرم مازلو این است که ابعاد الهی و رابطه انسان با خدا را نادیده میگیرد. حتی اگر تمام نیازهای مادی و روانی انسان برآورده شود، این نظریه نمیتواند توضیح دهد چرا برخی افراد همچنان ایمان قوی دارند و برخی دیگر حتی در رفاه کامل، از ایمان دور میشوند.
اینجاست که دیدگاه حضرت علی (ع) بسیار کاملتر و دقیقتر به نظر میرسد. ایشان میفرمایند:
> «اگر فقر از در داخل شود، ایمان از پنجره بیرون میرود.»
در این جمله کوتاه، حضرت علی (ع) به چند نکته مهم اشاره میکنند:
1. جامعیت نگاه: هم فقر و نیازهای مادی انسان را در نظر گرفتهاند و هم ایمان و بعد معنوی او را.
2. هشداردهنده و عملی: نشان میدهد که فقر صرفاً یک مشکل اقتصادی نیست، بلکه تهدیدی برای ایمان و اخلاق انسان است.
3. بر اساس تجربه و حکمت انسانی: جملهای است که هم تجربی و هم عمیقاً فلسفی است، بدون نیاز به نظریههای پیچیده روانشناسی.
از منظر حضرت علی (ع)، ایمان انسانی نه تنها به رفاه یا ارضای نیازهای مادی وابسته است، بلکه به حفظ ارزشهای معنوی و ارتباط با خدا نیز بستگی دارد. این دیدگاه، هرم مازلو را کامل میکند و نشان میدهد که انسان موجودی دو بُعدی: مادی و معنوی است که هر دو باید در تحلیل زندگی و اجتماع در نظر گرفته شوند.
در نهایت، اگر بخواهیم جامعهای سالم، با ایمان و اخلاق قوی داشته باشیم، نمیتوانیم تنها به رفاه مادی و روانی اکتفا کنیم. توجه به عدالت اجتماعی، کاهش فقر، و تقویت بعد معنوی انسان، همگی از آموزههای بیزمان حضرت علی (ع) استخراج میشوند و همچنان امروز راهنمایی ارزشمند برای جوامع ما هستند
