گویش و هنر؛ مسیر تعالی انسان از نگاه فلسفه، وحی و تجربهٔ انسانی

انسان موجودی است که عقل و شعور دارد. همان‌گونه که حضرت علی (ع) فرموده‌اند، ارزش هر انسانی به اندازهٔ عقل و دانایی اوست؛ یعنی انسان توانایی تفکر، خلق ایده و بیان آن را دارد. این توانایی بنیادی، ریشهٔ تمام جلوه‌های گویش و هنر انسان است. به باور من، گویش و هنر نه تنها هویت انسان را شکل می‌دهند، بلکه او را به سمت کمال و اصالت هدایت می‌کنند و ابزاری برای بیان دردها، احساسات و اندیشه‌های درونی هستند.

دکارت در فلسفهٔ خود می‌گوید: «من می‌اندیشم، پس هستم.» اگر این جمله را در قلمرو هنر و گویش تعمیم دهیم، می‌توان گفت: «من می‌آفرینم و می‌نمایانم، پس زنده‌ام.» گویش و هنر، تجلی اندیشه‌اند؛ بدون آن‌ها، اندیشه خاموش می‌ماند و انسان به صورت کامل حضور نمی‌یابد. به نظر من، وقتی انسان بتواند شعر و هنر خود را آزادانه بیان کند، تجربهٔ زیستگی او عمیق‌تر و روح او قوی‌تر می‌شود.

از دیدگاه هایدگر، انسان «از دل اندیشیدن» می‌آید. هر تفکری که در ذهن انسان شکل می‌گیرد، به دنبال راهی برای بروز است. گویش، شعر، تئاتر، سینما و موسیقی، ابزارهای این بروز هستند. این ابزارها می‌توانند سیاسی، عاشقانه یا دینی باشند و هرکدام مسیر خاصی از تعالی انسان را باز می‌کنند. من معتقدم که محدود کردن این ابزارها، هرچند ممکن است کوتاه‌مدت مؤثر باشد، اما به جای خاموش کردنشان، آن‌ها را به سمت فریاد و اعتراض سوق می‌دهد.

قرآن کریم بارها انسان‌ها را به تعقل و تفکر فرا می‌خواند: «أفلا یعقلون؟»، «أفلا یتدبرون؟»؛ این آیات نشان می‌دهند که عقل و شعور، جوهر انسان است و هر چیزی که از این جوهر سرچشمه گیرد، ارزشمند است. گویش و هنر، میوهٔ طبیعی این عقل و شعور هستند و نمی‌توان جلوی آن‌ها را گرفت. تجربهٔ شخصی من نیز همین را نشان می‌دهد؛ هرچه بیشتر جلوی بیان آزاد گرفته شود، انسان‌ها با راه‌های خلاقانه و پرشور برای بیان خود تلاش می‌کنند.

در نهایت، وقتی گویش و هنر آزاد و خلاقانه باشند، جامعه به سمت کمال و عدالت حرکت می‌کند. شعر، تئاتر، سینما و موسیقی، هم آیینهٔ احساسات انسانی‌اند و هم مسیر رشد روحی و فکری انسان را هموار می‌کنند. ترکیب اندیشهٔ دکارت، هستی‌شناسی هایدگر، وحی قرآن و تعالیم حضرت علی، به وضوح پیام می‌دهد: انسان با عقل، شعور و آزادی بیان، قادر است جهان را به سوی زیبایی و کمال هدایت کند. و از نگاه من، این همان نیرویی است که گویش و هنر را از هر محدودیتی آزاد می‌سازد و انسان را به سمت فریاد حقیقت، عشق و معنویت هدایت می‌کند.