در دوران هخامنشیان، دولت و وزارت دارایی و سازمان‌های تابعه به معنا و مفهوم امروزی وجود نداشت اما وضع ماليات‌ها عادلانه و براساس ميزان درآمد آن منطقه بصورت عجیبی دقيق بود. این مالیات‌ها بانظم و ترتيب معين و صحيحی وصول ميگرديد. كشورهای تابع امپراتوری بزرگ هخامنشی كه هر كدام به منزله استانی در آنروز به شمار ميرفتند، فراخور جمعيت و موقعيت و محصول و صادرات و بنيه مالی، مقداری جنس و مبلغی نقد يا شمش‌های زر و سيم ميپرداختند.
استانداران "خشتره‌پاون‌ها" مسئول و موظف به وصول و ارسال مالیات‌ها بودند. در نتيجه‌ی اين حساب دقيق و منظم مالياتی و حفظ این اموال توسط شاهان پارسی در طول بيش از دو قرن عمر اين امپراتوری، مقدار زيادی زر و سيم، سكه يا شمش از راه وصول ماليات‌ها در خزانه‌های شاهنشاهی گرد آمده بودند.
ما از ميزان درآمد سالانه حاصل از این مالیات‌ها جز آنچه هرودوت و پلوتارک و ساير مورخان باستانی گفته‌اند اطلاع و آمار دیگری در دست نداریم. بگفته پلوتارک، داریوش سوم پس ازشکست در نبرد گوگمل و از دست دادن خزانه‌های اربیل و موصل "عراق امروزی" گفته بود "بگذارید اين ملت آزمند مقدونی و يونانی كه ديرگاهیست تشنه خزائن من هستند، تا گلو در زر فرو روند!"
شاید همین خزانه‌های پُرپیمانه بودکه اسکندر و لشکریانش را تطمیع کرد تا به قلب امپراتوری چشم بدوزند! در هرصورت و بگفته هرودوت در مجموع خزانه‌های سارد، دمشق، ممفيس، بابل، اربیل، موصل، شوش، تخت‌جمشيد، استخر، پاسارگاد، هگمتانه و... بدست اسكندر مقدونی افتاد.
با آنكه پيش از شكست داريوش سوم، مبالغ زيادی از ثروت هنگفت این خزانه‌ها به مصرف جنگ رسيده و مقداری نيز داریوش سوم باخود همراه داشت و مقادير زیادی هم پنهان گرديده بود با اینحال جمع كل مبالغی كه از خزانه‌های هخامنشیان بدست اسكندر افتاد 43 هزار تالان تخمين زده شده است. "برابر با 1100 تُن طلا و نقره و جواهرات" این درحالیست که اسکندر زمانیکه تصميم به جنگ با ايران گرفت تنها 200 تالان پول بيشتر نداشت!
پلوتارک مينويسد "چون اسكندر با نهايت شتاب سپاهيان داريوش و بسوس را دنبال میكرد، سپاهيان هخامنشی ارابه‌های مملو از سیم و زر و اشيا گرانقدر زیادی را در راه رها كرده فرار مينمودند و اسكندر از ميان خرمن سيم و زر و ارابه‌های پُر از غنائم، ميگذشت!"
منابع
"اسکندر و آسیایی‌ها" و "تاريخ اقتصادی آخرين دوره‌های قديم" تالیف فرانتس آلتهايم
تاریخ هرودوت ترجمه هادی هدایتی
