کسب عنوان مخترع بین‌المللی (INV) توسط مخترع علی بخشی

پژوهشگر و مخترع علی بخشی به پاس اختراعات ارزشمند ملی و بین‌المللی در تاریخ 20/01/2022 موفق به دریافت لقب یا عنوان مخترع بین‌المللی INV از فدراسیون بین‌المللی مخترعین (IFIA یا ایفیا) از ژنو سوئیس شدند (https://www.ifia.com/ir2022jan809acxb). این لقب که از کلمات ابتدایی واژه انگلیسی Inventor به معنی مخترع است همانند القاب دیگر مانند دکتر، مهندس و ... استفاده می‌شود بنابراین خطاب مخترع علی بخشی (Inv. Ali Bakhshi) یک افتخار بزرگ ثبت شده‌ و قابل پیگیری است. مخترع علی بخشی دانش‌آموخته رشته‌های فیزیک مهندسی از دانشگاه تبریز و نانوفناوری-نانومواد از دانشگاه علم و صنعت ایران دارای چندین مقاله ISI، کتاب انگلیسی، ترجمه کتاب‌های علمی پیشرفته، دو مدال نقره مسابقه مخترعین، نفر برتر کارشناسی ارشد و ... در رزومه پر افتخار خود است. ایشان حتی به عنوان داور مجلات معتبر ISI در انتشارات اشپرینگر نیچر نیز شناخته شده هستند. ایشان در زمینه‌های بسیار پیشرفته علمی از جمله نانوفناوری (Nanotechnology)، نانوبیوفناوری (Nanobiotechnology)، فناوری‌های کوانتومی (Quantum technology)، هوش مصنوعی کلاسیک (Artificial Intelligence)، هوش مصنوعی کوانتومی (Quantum Artificial Intelligence)، پلاسمای سرد (Cold Plasma)، اپتیک (Optics)، مواد پیشرفته (Advanced Materials)، شبیه‌سازی (Simulation) و ... فعالیت دارند (https://scholar.google.com/citations?user=JHn_W_wAAAAJ&hl=en).

فدراسیون بین‌المللی مخترعین (IFIA یا ایفیا) چیست؟

فدراسیون بین المللی مخترعین (IFIA یا ایفیا) به‌عنوان یک سازمان غیر دولتی غیرانتفاعی واقع در ژنو سوئیس و حامی مخترعین بین‌المللی شناخته شده است. دفتر دبیر کل در تهران نیز نماینده فدراسیون در ایران است. ایفیا به پاس قدردانی و حمایت از مخترعین دارای ثبت اختراع و تائیدیه از اعضای فدراسیون، لقب مخترع "INV" را با کد کشور ثبت‌نامی (مثلا IR برای ایران) از ژنو، سوئیس اعطا می‌کند. از افراد برجسته عضو این فدراسیون می‌توان به اساتید علیرضا رستگار، مسعود شفقی و مسعود تاج‌بخش اشاره نمود.

اختراع چیست؟

اختراع (Invention) بعد از تایید و ثبت ادعاها (Claims)، طرح، توصیف و خلاصه به عنوان اختراع ثبت شده (Patent) یا به طور خاص اختراع حمایت شده (Granted Patent) شناخته می‌شود. ادعاهای اختراع از دید سه بعد شامل بدیع (جدید) بودن، ابتکاری و قابلیت صنعتی شدن در مقیاس بین‌المللی داوری می‌شوند تا به مرحله ثبت برسند. در مرحله داوری، تمامی پایگاه‌های داده اختراعات، مقالات، تبلیغات و ... می‌توانند به عنوان دانش پیشین (Prior Art) جهت رد کردن اختراع و ادعا استفاده شوند که در مقالات به عنوان مرور تحقیقات (literature review) شناحته می‌شود. دید ابتکاری از دید یک فرد عادی در زمینه اختراع بررسی می‌شود که از عدم بدیهی بودن موضوع اطمینان حاصل شود. قابلیت صنعتی شدن به حالت کاربردی، به طور عامیانه به درد بخور، یا قابلیت انبوه‌سازی است که در روش علمی ممکن است به‌عنوان قابلیت تکرارپذیری تلقی شود. ثبت اختراع دو جنبه مالکیت شامل مالکیت مادی و مالکیت معنوی دارد بدین معنی که مخترع از بدو ثبت اختراع بدون هیچ محدودیتی به‌عنوان مالک معنوی شناخته می‌شود اما از دید مالکیت مادی (مالک) شخص یا سازمان به مدت 20 سال از حق انحصاری جهت تولید، واردات، صادرات و ... را دارد. از این جهت، ثبت اختراع دستاورد بزرگی برای فرد، سازمان و کشور بوده و نشان‌دهنده ذهن خلاق و مخترع است که بایستی به‌عنوان یک نعمت و نخبه ارزش‌گذاری و مراقبت شود. بنابراین از دید تحقیق و توسعه و پویایی فناوری، این افراد شاخص‌های اقتصادی و رفاهی را یک‌تنه می‌توانند جابجا کنند. حتی در بحث سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه‌گذار خارجی، در روند دو دلیجنس (Due Diligence) مالکیت اختراع یک شاخص تاثیرگذار در تصمیم‌گیری و ارش‌گذاری است.

لیست برخی از اختراعات ثبت‌شده مخترع علی بخشی در ایران

1) حسگر میدان مغناطیسی مبتنی بر فیبر نوری نازک شده (105387)
2) دستگاه الکتروریسی قابل حمل متمرکزکننده نانوالیاف (106728)
3) سیستم صنعتی استخراج کیتین و کیتوزان به کمک مایکروویو و پلاسما (109534)
....

ارزیابی اختراع چیست؟

با اینکه روند ثبت اختراع، روندی حقوقی و دشوار است اما به عقیده برخی از افراد علمی، ثبت اختراع صرفاً ثبت یک کاغذ بی‌ارزش است و به دلیل وجود این عقیده در برخی وزارت‌خانه‌ها، ارزشیابی اختراع جهت امتیازدهی در ترفیع رتبه، پایه علمی، مصاحبه دکتری و ... ملاک قرار داده می‌شود. این دیدگاه ناشی از ماده 36 قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات مصوب 1310 شمسی است که لغو ماده در تاریخ 1386/08/07 توسط مجلس هفتم تصویب شده و در فروردین 1387 به صورت کتبی توسط رئیس مجلس به رئیس جمهور دولت هشتم ابلاغ گردید بنابراین به ترتیب ماده 60 و 61 جایگزین ماده 36 و 19 مصوب سال 1310 شدند. این قانون به اندازه کافی باعث نخبه گریزی و صدمات جبران ناپذیر بر اقتصاد شده است. قانون لغوشده دارای متنی غیرمتعارف زیر بوده است:

"ورقه اختراع به هیچ وجه برای قابل استفاده بودن و یا جدید بودن و یا حقیقی بودن اختراع سندیت ندارد و همچنین ورقه مذبور به هیچ وجه دلالت بر این نمیکند که تقاضاکننده یا موکل مخترع واقعی میباشد و یا شرح اختراع یا نقشه‌های آن صحیح است و اشخاص ذینفع می‌توانند نسبت به موارد مزبور در محکمه ابتدائی تهران اقامه دعوی کرده و خلاف آن را ثابت نماید." ماده 36 قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات

از بُعد دیگر تمامی اختراعات ثبت‌شده ارزش یکسان ندارند بدین معنی که اختراعات ثبت و حمایت شده از نظر سطوح، عمق و تعداد فناوری متفاوت هستند. قابل توجه است که امتیاز ارزیابی به معنی بی‌اهمیت بودن مخترع و اختراع نیست چراکه ملاک‌های ارزیابی در زمان‌ها و مکان‌های مختلف تغییر می‌کنند و به عقیده صاحب‌نظران این ارزیابی‌ها نیز کاملاً بی‌ارزش هستند. بر فرض مثال، اختراعی که بلافاصله بعد از ثبت، ارزیابی شود، نمره بسیار پایینی را دریافت می‌کند و اختراعی که بعد چند سال، مجوز، پروانه، فروش، مدال، تاییدیه، مقاله و ... دریافت می‌کند در ارزیابی، نمره بسیار خوبی دریافت می‌کند. با این حال، در تصویر زیر اختراع "حسگر میدان مغناطیسی مبتنی بر فیبر نوری نازک‌شده" ثبت شده توسط مخترع علی بخشی از سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران (IROST) امتیاز 5.8 از 10 گرفته است که به نوبه خود امتیاز بسیار خوبی به حساب می‌آید. این ارزیابی دارای یک شناسه سند دیجیتال (https://doi.org/10.22104/IROST.1401.39) است که قابل پیگیری است.