تحول دیجیتالی برای هر سازمانی که در تلاش است تا ارزش‌های تجاری خود را افزایش دهد، فرصت‌های جدید را کشف کند و از رقبای خود در بازار پیشی بگیرد، ضروری است. از طرف دیگر، در هر سازمانی انتقال داده‌ها میان چندین سیستم برای دستیابی به اهداف تجاری بسیار مهم و همچنین بسیار حیاتی است. سازمان‌ها می‌خواهند اطمینان حاصل نمایند که همه سیستم‌ها در حوزۀ کسب‌وکارشان به‌طور کارآمد یکپارچه شده‌اند و سیستم‌ها می‌توانند با به اشتراک گذاشتن داده‌ها با یکدیگر در صورت تمایل، برای برآوردن نیازهای تجاری بیشتر با یکدیگر همکاری و هماهنگی کنند.
رویکردهای معماری متفاوتی برای ادغام سیستم‌ها و برنامه‌هایی که به‌صورت ناهمگن فعالیت می‌کنند، وجود دارد که با گذشت زمان به تکامل خود ادامه می‌دهند. سازمان ها با تغییر از ادغام P2P (نقطه به نقطه) به سمت مدل هاب و اسپیکر و سپس به سمت معماری گذرگاه سرویس سازمانی که موضوع بحث در این پست است، به سمت رویکردهای ادغام پیچیده‌تر و پیچیده‌تر پیشرفت کردند.
در این پست به اصول معماری، نحوۀ عملکرد، نحوۀ بهره‌مندی سازمان‌ها، معرفی ابزارها و شرکت‌های مرتبط ایرانی با گذرگاه‌های سرویس سازمانی پرداخته خواهد شد.
منشا اصلی عبارت گذرگاه سرویس سازمانی (ESB – Enterprise Service Bus) کاملاً مشخص نیست و همواره محل بحث بوده است. برخی آن را به گروه گارتنِر ربط می‌دهند و برخی دیگر عقیده دارند که آقای روی شولت مبدع آن بوده است. آقای شولت در جریان مصاحبه‌ای با CBR آنلاین اعتراف کرده بود که تعیین اینکه چه کسی اولین بار مفهوم پایه ESB را اختراع کرد، بسیار دشوار است و اذعان داشت که اولین محصول با مزمون ESB که طراحی و تولید شد، نرم‌افزار سونیک بود. از آنجایی که این موضوع هنوز مورد بحث است، بیایید با هم توافق کنیم که این مفهوم در ابتدای قرن بیستم میلادی معرفی شده است.
اما مهم‌تر از اینکه چه کسی گذرگاه سرویس سازمانی را ابداع کرد و چه زمانی وارد بازار شد، این است که بدانیم مفهوم گذرگاه سرویس سازمانی چیست؟ گذرگاه سرویس سازمانی در واقع یک الگوی معماری است؛ یعنی مجموعه‌ای از قوانین و اصول است که برنامه‌های مختلف را در چارچوب یک گذرگاه، یکپارچه می‌کند. می‌توان گذرگاه سرویس سازمانی را از دیدگاه یک میان‌افزار هوشمند مشاهده کرد که ارتباط بین سیستم‌ها و برنامه‌های مختلف را شبیه به سیستم حمل و نقل اتوبوس شهری، که در آن تمام مناطق مجاور به ایستگاه‌های اتوبوس مرکزی برای انتقال مسافران به مقاصد متصل هستند، امکان‌پذیر می‌کند.
ممکن است این سوال برایتان بوجود آمده باشد که میان‌افزار چیست؟ میان‌افزار در واقع نرم‌افزاری است که خدمات و قابلیت‌های مشترکی را برای نرم‌افزارهای خارج از آنچه توسط سیستم عامل ارائه می‌شود، ارائه می‌کند. شاید بهتر باشد که مفهوم گذرگاه سرویس سازمانی را به‌صورت گرافیکی ارائه شود. در شکل زیر، نمای کلی یک گذرگاه سرویس سازمانی ارائه شده است که در آن چندین سیستم و برنامه از طریق یک لولۀ پیام‌رسانی متمرکز (گذرگاه - Bus) یکپارچه می‌شوند. هر سیستم یکپارچه ممکن است به‌عنوان نقش ارائه کننده (سبز) یا مصرف کننده (آبی) و یا هر دو عمل کند. ارائه‌کنندگان در واقع خدمات رویدادها را تولید کرده و در گذرگاه رویداد منتشر می‌کنند. مصرف‌کنندگان نیز خدمات رویدادهایی را مصرف می‌کنند که به آن‌ها علاقه‌مند هستند. بدین‌ترتیب، گذرگاه سرویس سازمانی از جریان رویدادهای همزمان و ناهمزمان پشتیبانی می‌کند.
یک گذرگاه سرویس سازمانی در واقع مفهوم طراحی سیستم عامل‌های مدرن را برای سرویس‌های مستقلی که در شبکه‌های کامپیوتری متفاوت و مستقل اجرا می شوند، اعمال می‌کند. همانند سیستم عامل‌ها، یک گذرگاه سرویس سازمانی خدماتی را علاوه بر پذیرش، ترجمه و مسیریابی درخواست‌های مشتری به خدمات پاسخگویی مناسب ارائه می‌دهد.
هر نرم‌افزار و راهکاری در دنیای فناوری اطلاعات، مزایا و معایب مخصوص به خودش را دارد. در این قسمت به برخی مزایا و معایب گذرگاه سرویس سازمانی اشاره خواهد شد. البته باید درنظر داشت که این ویژگی‌ها به‌صورت کلی بیان شده و منحصر به ابزار خاصی نیستند. از جمله مزایای گذرگاه سرویس سازمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
از جمله معایب گذرگاه سرویس سازمانی نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
در بازار امروز نرم‌افزارها و راه‌حل‌های کامپیوتری، ابزارهای متن‌باز رقابت تنگاتنگی با سیستم‌های تجاری دارند. سامانه‌های گذرگاه سرویس سازمانی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. در این قسمت به چهار ابزار متن‌باز برتر در این زمینه اشاره می‌شود.
ابزار Red Hat Fuse در واقع نسخۀ توسعه داده شدۀ JBoss ESB است که در سال 2013 به پایان عمر خود رسید و کمپانی تولید کنندۀ آن توسط Red Hat خریداری شده و پس از آن به Red Hat Fuse تبدیل شد. ابزار Red Hat Fuse یک پلتفرم یکپارچه‌سازی توزیع شده است که برای ادغام با گزینه‌های استقرار یکپارچه‌سازی مستقل و اَبری طراحی شده است؛ بنابراین کارشناسان یکپارچه‌سازی، توسعه‌دهندگان نرم‌افزارها و کاربران تجاری می‌توانند به‌طور مستقل پروژه‌های متصل خود را در محیطی که انتخاب می‌کنند، توسعه دهند. پلتفرم یکپارچه به کاربران امکان می‌دهد با یکدیگر همکاری کنند، واحدهای تجاری به خودشان خدمت کنند و سازمان ها از حاکمیت خود اطمینان حاصل نمایند.
برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به Red Hat Fuse می‌توانید به آدرس وبسایت آن مراجعه نمایید.
ابزار OpenESB یک گذرگاه سرویس سازمانی متن‌باز برپایۀ جاوا است که می‌توان از آن هم جهت یکپارچه‌سازی نرم‌افزارهای سازمانی و هم معماری برپایۀ سرویس (SOA) استفاده کرد. در ابتدا این ابزار توسط شرکت Sun توسعه داده شده بود که بعدها شرکت Oracle آن را خریداری کرد و هم‌اکنون توسط جامعۀ OpenESB پشتیبانی می‌شود. این ابزار امکان اتصال به سیستم‌های مختلفِ ناهمگن را فراهم نموده و آن‌ها را برای تبادل پیام به روش استاندارد و همکاری یکپارچه با یکدیگر تجمیع می‌کند. این استانداردها به کوتاه کردن یادگیری، توسعه سریع‌تر و سهولت استقرار و مدیریت کمک می‌نمایند.
برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به OpenESB می‌توانید به آدرس وبسایت آن مراجعه نمایید.
می‌توان ابزار MuleESB را محبوب‌ترین سامانۀ متن‌باز گذرگاه سرویس سازمانی دانست. علت محبوبیت این ابزار، هزینۀ نگهداری پایین، پیکربندی آسان و انعطاف‌پذیری بالا است. این ابزار در ابتدا توسط آقای راس مِیسون توسعه داده شده و هم‌اکنون توسط شرکت MuleSoft پشتیبانی می‌شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به MuleESB می‌توانید به آدرس وبسایت آن مراجعه نمایید.
ابزار WSO2 ESB یک سامانۀ سبک وزن گذرگاه سرویس سازمانی است. برخلاف سایر رقبا که معمولاً از روش‌های سنگین‌وزن استفاده می‌نمایند، این ابزار به مدیران و توسعه‌دهندگان سیستم اجازه می‌دهد تا مسیریابی پیام، هدایت آدرس، تبدیل، ثبت، زمان‌بندی کار، خرابی، تعادل بار و موارد دیگر را به راحتی پیکربندی کنند. می‌توان این ابزار را کامل‌ترین پکیج در مقابل سایر نرم‌افزارهای رقیب متن‌باز دانست که مستندات بسیار قوی نیز دارد.
برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به WSO2 ESB می‌توانید به آدرس وبسایت آن مراجعه نمایید.
در این قسمت دو شرکت ایرانی که خدمات گذرگاه سرویس سازمانی را ارائه می‌دهند، آورده شده‌اند.
این شرکت با بیش از 15 سال سابقه، خدمات حرفه‌ای از جمله مشاورۀ مدیریت، یکپارچه‌سازی سیستم‌ها و خدمات پشتیبانی ارائه می‌دهد. شرکت پارس تصمیم، یک شرکت دانش بنیان است که به بسیاری از سازمان‌ها و نهادهای خصوصی و دولتی بزرگ، خدمات ارائه می‌دهد. شرکت پارس تصمیم با ارائۀ راه‌حل جامع گذرگاه سرویس سازمانی، مجموعۀ کاملی از الگوهای یکپارچه‌سازی سازمانی (EIP) را مطابق با معماری سرویس‌گرا فراهم کرده که کارشناسان سازمان می‌توانند بدون برنامه نویسی، این الگوها را پیاده نمایند. از جمله خدمات ارائه شده توسط این شرکت عبارتند از: مجازی‌سازی سرویس نهایی، ایجاد دروازۀ پیغام، دروازۀ امنیتی، دروازۀ سرویس و API، مدیریت امنیت،ترکیب یا Orchestration و ارائۀ چند سرویس در قالب یک سرویس، مسیریابی و انتخاب سرویس نهایی براساس محتوای درخواست، تبدیل قالب‌ها و پروتکل‌های پیغام‌رسانی به یکدیگر، اعتبارسنجی درخواست‌ها و پاسخ‌ها، ذخیرۀ درخواست‌ها و پاسخ‌ها به‌منظور ممیزی، تحویل پیغام‌ها در زمان آماده شدن بدون نیاز به انتظار، تحویل تضمین شده پیغام و غیره.
برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به سامانۀ گذرگاه سرویس سازمانی پارس تصمیم و آشنایی بیشتر با این شرکت، می‌توانید به آدرس وبسایت آن مراجعه کنید.
شرکت رسا سامانه افق از سال 1385 در حوزه فناوری اطلاعات و تولید نرم‌افزار شروع به فعالیت کرده است و تاکنون نرم‌افزار و سیستم‌های تحت شبکۀ متعددی را تولید نموده است. در رابطه با گذرگاه سرویس سازمانی، این شرکت یک راهکار جامع به‌نام وصال ارائه نموده است که در واقع از چهار ماژول تشکیل می‌شود: 1) گذرگاه سرویس که مسئول پاسخگویی و مدیریت فراخوانی سرویس‌هاست؛ 2) داشبورد مدیریت اطلاعات که در آن شاخص‌ها محاسبه و به‌صورت گرافیکی نمایش داده می‌شوند؛ 3) مدیریت یکپارچۀ کاربران که به کمک آن ورود و خروج کاربران به سامانه‌های مختلف کنترل می‌شود؛ و 4) پرتال کارمندی که در آن کلیۀ خدمات مورد نیاز کارمندان تجمیع شده است.
برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به سامانۀ وصال و آشنایی بیشتر با شرکت رسا سامانه افق، می‌توانید به آدرس وبسایت آن مراجعه کنید.
گذرگاه سرویس سازمانی در واقع یک سیستم ارتباطی بین نرم‌افزارهای ترکیبی را پیاده‌سازی می‌کند که در یک چارچوب سرویس‌گرا با یکدیگر تعامل دارند. گذرگاه سرویس سازمانی یک سیستم مقیاس‌بندی کارآمد است، زیرا وابستگی متقابل برنامه‌ها را حذف می‌کند. ممکن است که پیاده‌سازی این سامانه‌ها پیچیده و دشوار به نظر برسد، اما همچنان یک ابزار بسیار مفید در یک سازمان است.
ارائۀ یک تعریف مختصر از آنچه که گذرگاه سرویس سازمانی انجام می‌دهد دشوار است، زیرا ابزاری گسترده است که مزایای متعددی را ارائه می‌دهد. با این حال گذرگاه‌های سرویس سازمانی علیرغم برخی اشکالات، برای تسهیل شفافیت مکان خدمات، به اشتراک گذاری خدمات و فرایندها در سراسر یک شرکت و جداسازی خدمات تجاری از اجرای سرویس، بسیار مفید هستند.
این مطلب به‌عنوان پاسخ برای بخشی از تمرین‌های درس معماری نرم‌افزار در دانشگاه شهید بهشتی نوشته شده است که امیدوارم از آن استفاده برده باشید.
[1] Abbasi, A. (2021, August 19). ESB Introduction: Enterprise Service Bus Concepts. TutorialsPedia | Step By Step Tutorials.
[2] Ariyarathne, J. (2019, July 5). What do you really need within your solution: ESB or Microservices? Medium.
[3] Calderazzo, B. (2019, July 18). Enterprise Service Bus: everything you need to know. Interlogica.
[4] Wikipedia contributors. (2021, October 16). Enterprise service bus. Wikipedia.
[5] پارس تصمیم. (2021). راه حل جامع گذرگاه سرویس سازمانی. شرکت پارس تصمیم.
[6] گذرگاه وصال – رسا سامانه افق. (2021). رسا سامانه افق.
