احتمالاً این تجربه برای شما هم آشناست: با هیجان برای اولین بار از یک ابزار هوش مصنوعی مانند ChatGPT استفاده میکنید و از قابلیتهای آن شگفتزده میشوید. اما پس از مدتی، متوجه میشوید که پاسخهای دریافتی اغلب کلی، مبهم یا حتی بیربط هستند. این حس ناامیدی که هوش مصنوعی دقیقاً مقصود ما را درک نمیکند، یک تجربه مشترک است. مشکل از هوش مصنوعی نیست؛ مشکل در نحوه گفتگوی ما با آن است.
راه حل در درک دو مفهوم کلیدی نهفته است. اولی «پرامپت» (Prompt) است که به زبان ساده، همان دستور یا سؤالی است که ما از هوش مصنوعی میپرسیم. اما مفهوم دوم، یعنی «مهندسی پرامپت» (Prompt Engineering)، کلید تحول است. مهندسی پرامپت، «هنر طراحی سؤال» است؛ مهارتی که تفاوت بین یک پاسخ معمولی و یک خروجی دقیق، تخصصی و فوقالعاده را رقم میزند. این مهارت به شما قدرت میدهد تا کنترل مکالمه را به دست بگیرید و هوش مصنوعی را به یک دستیار هوشمند و کارآمد تبدیل کنید.
این مقاله یک راهنمای جامع و عملی است که ۹ اصل بنیادین و چندین ترفند پیشرفته مهندسی پرامپت را به صورت یک لیست خوانا و کاربردی به شما آموزش میدهد. با یادگیری این تکنیکها، شما قادر خواهید بود از هر ابزار هوش مصنوعی، چه برای تولید متن و چه برای خلق تصویر، نتایج به مراتب بهتری بگیرید و پتانسیل واقعی این فناوری شگفتانگیز را آزاد کنید.
۱. وضوح و شفافیت: مستقیم و بیابهام صحبت کنید
اولین و مهمترین قانون در مهندسی پرامپت، نوشتن دستورات ساده، مستقیم و به دور از هرگونه پیچیدگی است. ابهام در پرامپت باعث سردرگمی هوش مصنوعی میشود و کیفیت خروجی را به شدت کاهش میدهد. هرچه درخواست شما شفافتر باشد، پاسخ دریافتی دقیقتر خواهد بود.
• پرامپت غیرشفاف: در مورد تغییرات آب و هوا توضیح بده.
• پرامپت شفاف: یک مقاله ۳۰۰ کلمهای در مورد تأثیرات تغییرات آب و هوا بر کشاورزی بنویس.
تحلیل: پرامپت دوم با مشخص کردن سه عنصر کلیدی، به هوش مصنوعی جهتدهی دقیقی میکند: قالب (مقاله)، طول (۳۰۰ کلمه) و موضوع دقیق (تأثیر بر کشاورزی). این شفافیت، مدل را از ارائه یک پاسخ کلی و بیهدف باز میدارد و آن را وادار به تولید محتوای متمرکز و کاربردی میکند. البته جالب است بدانید که حتی این پرامپت «شفاف» هم هنوز جای بهبود دارد. همانطور که با تکنیکهای بعدی آشنا میشوید، خودتان درک خواهید کرد که چگونه میتوان آن را از این هم دقیقتر ساخت.
۲. قدرت مثالها: به هوش مصنوعی الگو بدهید
افزودن مثال به پرامپت یکی از قدرتمندترین روشها برای انتقال سبک، لحن و محتوای مورد نظر شماست. وقتی به هوش مصنوعی یک الگو میدهید، به او کمک میکنید تا خروجی را دقیقاً با آنچه در ذهن دارید، هماهنگ سازد.
• پرامپت بدون مثال: یک داستان کوتاه در مورد یک شهر هوشمند بنویس.
• پرامپت با مثال: یک داستان کوتاه در مورد یک شهر هوشمند بنویس، مثل شهری با حال و هوای فیلم بلید رانر.
تحلیل: در پرامپت دوم، اشاره به فیلم «بلید رانر» فوراً یک اتمسفر خاص (سبک سایبرپانک، فضایی تاریک و نئو-نوآر) را به هوش مصنوعی القا میکند. در نتیجه، داستانی که تولید میشود صرفاً در مورد یک شهر هوشمند نیست، بلکه آن حال و هوای بصری و روایی منحصربهفردی را که نویسنده در نظر داشته، بازسازی میکند.
۳. دستورات مثبت: روی آنچه میخواهید تمرکز کنید، نه آنچه نمیخواهید
هوش مصنوعی به دستورات مثبت ("انجام بده") بسیار بهتر از دستورات منفی ("انجام نده") پاسخ میدهد. به جای اینکه به مدل بگویید از چه چیزی اجتناب کند، به طور مستقیم به او بگویید چه کاری را انجام دهد.
• دستور منفی: توی مقاله از اطلاعات غلط استفاده نکن.
• دستور مثبت: یک مقاله دقیق و مستند بر اساس اطلاعات علمی معتبر بنویس.
تحلیل: دستور منفی (اطلاعات غلط استفاده نکن) مدل را وادار به جستجوی مفهوم 'اطلاعات غلط' میکند که میتواند به طور متناقضی آن را به سمت الگوهای نادرست سوق دهد. در مقابل، دستور مثبت (از اطلاعات علمی معتبر استفاده کن) مستقیماً دامنه جستجوی مدل را به منابع باکیفیت محدود کرده و مسیر رسیدن به پاسخ مطلوب را کوتاهتر و دقیقتر میسازد.
۴. ساختار گام به گام: وظایف بزرگ را بشکنید
برای درخواستهای پیچیده، به جای پرسیدن یک سؤال کلی که میتواند به پاسخی درهمریخته منجر شود، فرآیند را به مراحل کوچکتر و گام به گام تقسیم کنید. این کار به هوش مصنوعی کمک میکند تا به صورت سازمانیافته و منظم به درخواست شما پاسخ دهد.
• پرامپت بدون ساختار: چگونه یک وبلاگ بسازم؟
• پرامپت گام به گام: در قالب قدم به قدم به من توضیح بده که چطوری یک وبلاگ بسازم. این گامها را پوشش بده: انتخاب پلتفرم، ثبت دامنه، انتخاب تم و غیره.
تحلیل: پرامپت اول احتمالاً یک پاسخ کلی و غیرکاربردی دریافت خواهد کرد. اما پرامپت دوم با ارائه یک ساختار مشخص، هوش مصنوعی را وادار میکند تا یک راهنمای عملی و مرتب تولید کند که هر مرحله را به وضوح پوشش میدهد و از سردرگمی کاربر جلوگیری میکند. شکستن یک وظیفه بزرگ به گامهای کوچک عالی است، اما برای کاوش عمیق در یک موضوع، میتوانیم این ایده را یک قدم فراتر برده و یک مکالمه کامل بسازیم.
۵. پرامپتهای زنجیرهای: یک مکالمه هوشمند بسازید
به جای اینکه یک درخواست بزرگ را در یک پرامپت خلاصه کنید، آن را به چند سؤال متوالی و مرتبط بشکنید. در این روش که به آن «پرامپت زنجیرهای» میگویند، پاسخ هر سؤال به عنوان پیشزمینه (کانتکست) برای سؤال بعدی عمل میکند و به تدریج عمق دانش را افزایش میدهد.
• سؤال ۱: مزایای بازاریابی محتوا را توضیح بده.
• سؤال ۲: روشهای اصلی بازاریابی محتوا را لیست کن.
• سؤال ۳: بهترین ابزارهای بازاریابی محتوا را معرفی کن.
تحلیل: این روش یک مکالمه هوشمند و عمیق ایجاد میکند. هوش مصنوعی با حفظ زمینه بحث، در هر مرحله پاسخهای دقیقتری ارائه میدهد. نتیجه نهایی بسیار غنیتر و جامعتر از پاسخی است که از یک سؤال کلی مانند «چگونه بازاریابی محتوا انجام دهم؟» به دست میآید.
۶. تکنیک پرایمر خروجی: حرف آخر را اول بزنید
این یک تکنیک هوشمندانه برای جهتدهی به کل خروجی است. پرامپت خود را با نتیجهگیری، جمله کلیدی یا ایده اصلی که در ذهن دارید، شروع کنید. این کار به هوش مصنوعی یک خط فکری مشخص میدهد و تضمین میکند که تمام متن حول همان محور اصلی شکل میگیرد.
• پرامپت بدون پرایمر: یک مقاله در مورد هوش مصنوعی و تأثیر آن در صنایع بنویس.
• پرامپت با پرایمر: یک مقاله بنویس که با این جمله شروع بشه: "هوش مصنوعی ابزاری انقلابی است که صنایع مختلف را متحول کرده است."
تحلیل: این تکنیک برای مواقعی که نتیجهگیری خاصی در ذهن دارید، فوقالعاده است. با ارائه جمله اول، شما لحن و جهتگیری کل مقاله را تعیین میکنید و هوش مصنوعی برای حفظ انسجام متن، تمام پاراگرافهای بعدی را در راستای اثبات و تشریح همان ایده اولیه تولید خواهد کرد.
۷. آزمون و خطا: از اصلاح کردن نترسید
مهندسی پرامپت یک علم دقیق نیست، بلکه یک فرآیند تکرارشونده و یک مهارت اکتسابی است. به ندرت پیش میآید که اولین پرامپت بهترین نتیجه را بدهد. رسیدن به خروجی ایدهآل نیازمند آزمون و خطا، افزودن جزئیات و اصلاح پرامپت اولیه است.
• نسخه ۱ (کلی): یک داستان در مورد آیندهای که ماشینها کنترل کامل جامعه رو به دست گرفتن بنویس.
◦ نتیجه: داستانی کلی بدون شخصیتپردازی و اتمسفر مشخص.
• نسخه ۲ (کمی دقیقتر): یک داستان تخیلی بنویس که در سال ۲۰۲۰۰ اتفاق میافتد و شخصیت اصلیاش زنی است که تلاش میکند کنترل یک شهر تحت حکمرانی کامل هوش مصنوعی را دوباره به انسانها برگرداند.
◦ نتیجه: بهتر شد، اما هنوز شخصیت و فضا عمق ندارند.
• نسخه ۳ (بسیار دقیق): یک داستان علمی تخیلی در سال ۲۰۲۰۰ بنویس که در آن شخصیت اصلی زنی به نام سارا است که تلاش میکند کنترل شهر نیو تهران را از هوش مصنوعی باز پس بگیرد. این شهر به طور کامل توسط الگوریتمهای نظارتکننده اداره میشود و هوش مصنوعی قوانینی سختگیرانه دارد که حتی احساسات انسانی را سرکوب میکند.
تحلیل: این سه نسخه به وضوح نشان میدهند که چگونه با هر مرحله اضافه کردن جزئیات (زمان، نام شخصیت، نام شهر، اتمسفر داستان)، خروجی به شکل چشمگیری غنیتر، منسجمتر و به ایدهآل نویسنده نزدیکتر میشود.
بنابراین اگر پرامپتی نوشتید و از نتیجه راضی نبودید، به هیچ وجه ناامید نشوید. این بخشی طبیعی از فرآیند است. با خیال راحت آزمون و خطا کنید.
۸. کلمات کلیدی هدفمند: قطبنمای هوش مصنوعی
استفاده از کلمات کلیدی دقیق و مناسب مانند یک قطبنما برای هوش مصنوعی عمل میکند. این کلمات به مدل کمک میکنند تا حوزه بحث را به درستی درک کرده و تمرکز خود را روی موضوع اصلی حفظ کند.
• پرامپت بدون کلمه کلیدی: در مورد ریسکهای فناوری توضیح بده.
• پرامپت با کلمات کلیدی: در سه جمله، ریسکهای فناوری هوش مصنوعی با تمرکز بر حریم خصوصی را توضیح بده.
تحلیل: کلمات کلیدی دقیق مانند «حریم خصوصی» و «هوش مصنوعی»، بردارهای معنایی خاصی را در مدل زبان فعال میکنند. این کار باعث میشود مدل، توجه خود را بر روی خوشههای اطلاعاتی مرتبط با این مفاهیم متمرکز کرده و از پرسه زدن در حوزههای نامرتبط فناوری اجتناب کند.
۹. کنترل طول پاسخ: به اندازه نیازتان بخواهید
مشخص کردن طول خروجی (تعداد کلمات، پاراگرافها یا جملات) یک دستور ساده اما بسیار مؤثر برای کنترل کامل پاسخ هوش مصنوعی است. این کار به شما کمک میکند تا خروجی را دقیقاً برای هدف مورد نظرتان (مثلاً یک توییت، یک کپشن اینستاگرام یا یک پاراگراف از مقاله) بهینه کنید.
• پرامپت بدون کنترل طول: در مورد روانشناسی توضیح بده.
• پرامپت با کنترل طول: یک توضیح ۱۰۰ کلمهای در مورد روانشناسی مثبتنگر بده.
تحلیل: این دستور ساده از پاسخهای بیش از حد طولانی یا بسیار کوتاه و ناقص جلوگیری میکند. با تعیین طول، شما اطمینان حاصل میکنید که خروجی تولید شده دقیقاً متناسب با فضایی است که برای آن در نظر گرفتهاید.
یکی از قدرتمندترین و در عین حال نادیده گرفتهشدهترین تکنیکها این است که از خود هوش مصنوعی برای نوشتن پرامپتهای بهتر کمک بگیرید. خود مدل میتواند بهترین دستیار شما برای طراحی یک پرامپت جامع و مؤثر باشد.
برای مثال، فرض کنید میخواهید مقالهای در مورد تأثیر هوش مصنوعی بر عکاسی بنویسید. به جای نوشتن یک پرامپت ساده، میتوانید از هوش مصنوعی بخواهید که یک پرامپت حرفهای برای شما بسازد. یک نکته کاربردی: اگر در یک پنجره چت جدید (بدون سابقه گفتگو) هستید، ابتدا میتوانید ۹ اصل بالا را کپی و در چت پیست کنید و سپس درخواست خود را مطرح نمایید. به این شکل:
• اینها ۹ اصل اصلی مهندسی پرامپت هستند: [لیست ۹ اصل]. حالا با توجه به این موارد، یک نمونه پرامپت بنویس با هدف نوشتن یک مقاله هزار کلمهای در مورد تأثیرات مثبت و منفی هوش مصنوعی بر عکاسی.
هوش مصنوعی در پاسخ، یک پرامپت بسیار دقیق و ساختاریافته تولید میکند که چیزی شبیه به این خواهد بود:
یک مقاله هزار کلمهای در مورد تأثیرات مثبت و منفی هوش مصنوعی بر عکاسی بنویس که شامل موارد زیر باشد:
1. مقدمه (۱۵۰ کلمه): با این جمله شروع کن: "هوش مصنوعی در حال بازتعریف مرزهای هنر عکاسی است."
2. تأثیرات مثبت (۳۵۰ کلمه): به مواردی مانند بهبود ویرایش خودکار، کاهش نویز و افزایش خلاقیت اشاره کن.
3. تأثیرات منفی (۳۵۰ کلمه): ریسکهای مربوط به تولید تصاویر جعلی (دیپفیک) و کاهش ارزش مهارت انسانی را بررسی کن.
4. جمعبندی (۱۵۰ کلمه): با نگاهی به آینده، به تعادل بین فناوری و هنر در عکاسی بپرداز.
لحن: مقاله باید رسمی اما برای علاقهمندان به عکاسی قابل فهم باشد. سبک نگارش: از مثالهای مشخص برای هر تأثیر مثبت و منفی استفاده کن.
تحلیل: همانطور که میبینید، هوش مصنوعی پرامپت اولیه شما را به یک دستورالعمل کامل با جزئیاتی مانند ساختار مقاله، طول دقیق هر بخش، الگوی شروع، لحن و سبک نگارش تبدیل کرده است. این روش فرآیند مهندسی پرامپت را به شدت تسریع میکند و به شما کمک میکند پرامپتهایی بسیار جامعتر و مؤثرتر از آنچه خودتان در ابتدا مینویسید، بسازید.
برای کسانی که میخواهند یک گام فراتر بروند، این ترفندها میتوانند کیفیت خروجی شما را به سطح جدیدی برسانند.
1. به هوش مصنوعی نقش و شخصیت بدهید (ایجاد پرسپکتیو): به هوش مصنوعی یک شخصیت یا نقش بدهید تا از دیدگاه آن پاسخ دهد. این کار به پاسخها عمق و اعتبار میبخشد.
◦ مثال: خودت را جای یک منتقد سینما مثل فراستی بگذار و این فیلم را نقد کن. یا از زبان کریستوفر نولان، توضیح بده که چگونه یک داستان پیچیده را روایت میکنی.
2. مخاطب نهایی محتوا را مشخص کنید: به هوش مصنوعی بگویید که متن را برای چه کسی مینویسد. این کار به تنظیم زبان، لحن و سطح فنی محتوا کمک میکند.
◦ مثال: یک مقاله در مورد عکاسی در شب برای علاقهمندانی بنویس که حرفهای نیستند.
3. لحن، زبان و قالب خروجی را تعیین کنید: جزئیات دقیق خروجی را مشخص کنید تا کاملاً مطابق با نیاز شما باشد.
◦ مثال: به زبان فارسی و با لحنی رسمی بنویس. یا پاسخ را در قالب یک جدول Markdown ارائه بده.
4. برای اعتبار بخشیدن، درخواست نقل قول (Quotation) کنید: برای معتبرتر کردن متن، از هوش مصنوعی بخواهید از افراد سرشناس نقل قول کند.
◦ مثال: در مقاله، سه نقل قول از مارتین اسکورسیزی در مورد سینمای کلاسیک بیاور.
5. از تاریخچه مکالمه (Context) هوشمندانه استفاده کنید: مکالمات مرتبط را در یک پنجره چت ادامه دهید. به این ترتیب، هوش مصنوعی پیشزمینه بحث را به خاطر میسپارد و پاسخهای مرتبطتری ارائه میدهد.
6. برای دقت بیشتر، محدودیت زمانی و مکانی اعمال کنید: با تعیین زمان و مکان، پاسخها را واقعیتر، دقیقتر و متناسب با شرایط خاص کنید.
◦ مثال: به من ایده عکاسی خیابانی در شهر تهران بده.
7. از سبک نوشتاری یک فرد خاص تقلید کنید: از هوش مصنوعی بخواهید از سبک نوشتاری یا گفتاری یک شخص خاص تقلید کند.
◦ مثال: یک متن انگیزشی در مورد سحرخیزی به سبک جردن بلفورت بنویس.
8. برای استدلال قویتر، تعارض فکری ایجاد کنید: از هوش مصنوعی بخواهید ابتدا به دیدگاه مخالف بپردازد و سپس آن را با منطق رد کند.
◦ مثال: ابتدا استدلال کن چرا نباید بمب اتمی بسازیم، سپس با توجه به آن دلایل، استدلال کن که چرا باید بسازیم.
9. برای خلاقیت بیشتر، محدودیتهای تخیلی اعمال کنید: با ایجاد محدودیتهای ساختگی (مانند بودجه کم)، هوش مصنوعی را به ارائه راهحلهای خلاقانهتر و خارج از چارچوب تشویق کنید.
◦ مثال: به من ایده بده که چگونه با ۱۰۰ میلیون تومان یک کافیشاپ تأسیس کنم.
نتیجهگیری: شما معمار پاسخ هستید
مهندسی پرامپت صرفاً مجموعهای از ترفندها نیست، بلکه یک تغییر بنیادین در نگرش است: ما از یک پرسشگر منفعل به یک معمار گفتگو تبدیل میشویم. با هر پرامپت دقیقی که مینویسیم، نه تنها به هوش مصنوعی جهت میدهیم، بلکه تفکر خود را نیز شفافتر میکنیم. با به کارگیری تکنیکهایی مانند وضوح، ارائه مثال، ساختاردهی و دادن پرسپکتیو، ما کنترل کامل کیفیت خروجی هوش مصنوعی را در دستان خود میگیریم. شما با در دست گرفتن این ابزارها، دیگر یک کاربر ساده نیستید؛ شما کارگردان یک همکار دیجیتال قدرتمند هستید.
این مهارت، نوعی سواد جدید و ضروری در عصر هوش مصنوعی است. هرچه در این هنر ماهرتر شویم، هوش مصنوعی از یک ابزار سرگرمکننده یا یک موتور جستجوی پیشرفته، به یک همکار قدرتمند، یک مشاور خلاق و یک دستیار بینهایت کارآمد تبدیل میشود.
ارادتمند شما علیرضا کیماسی
