فرهنگ مقوله پیچیده و مفصلی است که از زوایای گوناگون قابل بررسی است. وقتی در مورد رابطه لباس و فرهنگ پوشیدن حرف می‌زنیم در واقع به این موضوع اشاره داریم که چرا فلان گروه از جامعه نوع خاصی از پوشش را برای خود انتخاب کرده‌اند؟ یا مثلا در پاسخ به این سوال که چرا پوشش زنان در بین اقوام مختلف ایران متفاوت است باید به فرهنگ آن‌ها رجوع نمود و از این دریچه به طرز لباس پوشیدن و سلیقه آن‌ها در انتخاب پوشاک نگریست.
اما قبل از چیز باید فرهنگ را تعریف کرد. تعریف فرهنگ کار چندان راحتی نیست و احتمالا با ما موافق هستید که یک کتاب چند صد صفحه‌ای نیز برای ارائه تعریفی جامع از آن کافی نمی‌باشد. اما تلاش می‌کنیم که در حدی که برای موضوع این مقاله نیاز است این مفهوم را تعریف نموده و سپس به بررسی رابطه لباس و فرهنگ در جوامع و اقوام و طبقات مختلف بپردازیم. با ما همراه باشید تا این موضوع مهم و جذاب را با هم بررسی کنیم.
فرهنگ چیست؟
جامعه شناسان، انسان شناسان و محققان علم مطالعات فرهنگی تعریف خاص خود را از مفهوم «فرهنگ» ارائه کرده‌اند.
به صورت کلی می‌توان آن را نحوه زندگی کردن تعدادی از انسان‌ها دانست که چیزهای مشترکی در این نحوه زندگی وجود دارند. شکل تعامل افراد با محیط جغرافیایی و محیط اجتماعی، نحوه ارتباط افراد با یکدیگر، نوع پاسخ دادن به نیازهای اجتماعی و حتی نیازهای فردی، چگونگی اندیشیدن و طرز فکر آن‌ها همگی بخشی از فرهنگ یک گروه از افراد را تشکیل می‌دهند.
در فرهنگ فارسی معین واژه فرهنگ را تشکیل شده از دو جزء «فر» و «هنگ» می‌داند که در کنار یکدیگر معنای پیش کشیدن یا فراکشیدن می‌دهند و در نتیجه، این مفهوم به پیشرفت کردن ارجاع می‌دهد.
حال از این تعریفات آکادمیک که بگذریم، باید به این هم اشاره نماییم که فرهنگ مساله‌ای است که ما آدم‌ها با آن زندگی می‌کنیم و در تمام اجزای زندگی و حتی مرگ ما نیز رخنه کرده است. از جمله مصادیق آن هم: تاثیر فرهنگ بر مد و فشن، تاثیر فرهنگ بر روی لباس پوشیدن، تاثیر فرهنگ بر انتخاب لباس و پوشاک و … است. پس در ادامه فرهنگ را از جنبه مد، لباس و پوشاک مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهیم
رابطه لباس و فرهنگ
ما انسان‌ها از روزی که به دنیا آمده‌ایم خود را مقید به قانون نانوشته و ازلی و ابدی دانسته‌ایم که همیشه باید تن خود را بپوشانیم.
پوشیده بودن و پوشش داشتن در اکثر اقوام و جوامع امری بدیهی و پذیرفته شده است. شاید در بعضی از قوم‌های بدوی و دور از تمدن مثل سرخپوست‌های امریکای جنوبی یا آفریقایی در این زمینه استثنائاتی وجود داشته باشد اما در جوامعی که تمدن وجود دارد، پوشش هم امری الزامی به نظر می‌رسد.
اینکه چرا پوشش اینقدر بدیهی است، پاسخ‌های فراوان و متعددی دارد که محل بحث ما نیست. اما چیزی که به موضوع مقاله ما مربوط می‌شود تاثیر متقابل و رابطه لباس و فرهنگ است. به این معنی که همانقدر که لباس پوشیدن اعضای یک جامعه بر فرهنگ آن جامعه تاثیر می‌گذارد، فرهنگ‌شان نیز بر پوشاک آن‌ها تاثیر گذار است. به همین خاطر به سختی می‌توان ردیابی کرد که تاثیر کدام یک بر دیگری بیشتر یا کم‌تر بوده است.
برای مثال، فرهنگ لباس پوشیدن در ایران با فرهنگ لباس پوشیدن در ترکیه، افعانستان یا فرانسه تفاوت‌های جدی و چشمگیری دارد. حال به نظر شما دلیل این تفاوت این است که چون فرهنگ این کشورها با هم تفاوت داشته به طور طبیعی طرز لباس پوشیدن آن‌ها هم فرق دارد یا برعکس، چون هر کدام از این جوامع به شکل خاصی لباس پوشیده‌اند فرهنگ‌شان هم رفته رفته تغییرات بیشتری پیدا کرده است؟
ممکن است مورد اول، یعنی تاثیر فرهنگ بر پوشش منطقی‌تر به نظر برسد اما نباید اهمیت مورد دوم را هم فراموش کرد. در یک کشور، گروه‌های مختلفی وجود دارند که نوع پوشش آن‌ها مهم‌ترین تفاوت‌‌شان با دیگران است. برای مثال، سبک لباس هیپ هاپ که خوانندگان رپ از آن پیروی می‌کنند تاثیرات چشمگیری بر رفتار، گفتار و حتی طرز فکر آن‌ها گذاشته است.
پس طرز پوشش آن‌ها نوعی هویت جمعی برای‌شان به وجود آورده است و همه به خوبی می‌دانیم که فرهنگ به آدم‌ها هویت می‌بخشد. فرهنگ پوشش در ایران رابطه مستقیمی با هویت جمعی ایرانیان دارد و در دوره‌هایی که هویت آن‌ها رنگ باخته و به هویت غربی گرایش پیدا کرده، طرز لباس پوشیدن‌شان هم متاثر از همین اتفاق بوده است.
رابطه مد و فرهنگ
مد یکی از زیرمجموعه‌های فرهنگ جامعه است. در پاسخ به سوال مد چیست؟ بهتر است اینگونه آن را تعریف کنیم که مد به سبک زندگی یا اصطلاحا لایف استایل مشترک عده‌ای از آدم‌ها گفته می‌شود که چند ویژگی را با خود دارد، از جمله:
1. مد لزوما محدود به جغرافیای خاصی نیست. علی‌الخصوص در دهه‌های اخیر که عملا مرز میان بسیاری از کشورها برداشته شده و مد نیز به صورت پویا و زنده در میان کشورها و جوامع مختلف در رفت و آمد است.
2. مد پدیده‌ای موقتی است و در هر دوره‌ای بنابر اقتضای زمانه یک چیز مد می‌شود.
3. مد در عرصه‌های گوناگون زندگی انسان‌ها ورود می‌کند از جمله: پوشاک، تزئین منزل، سبک معماری خانه، انتخاب وسایل شخصی، انتخاب نوع تفریحات و …
پس در هر سه ویژگی ردپای فرهنگ را به طور جدی می‌توان دنبال کرد. تاثیر میان این دو هم کاملا متقابل است. هرگاه که یک نوع لباس پوشیدن مد می‌شود متاثر از فرهنگ خاصی است و به همین ترتیب، بر فرهنگ جامعه‌ای که مد واردش شده هم تاثیرگذار خواهد بود. فرهنگ مد را می‌سازد و تاثیر مد بر فرهنگ هم در ادامه اتفاق می‌افتد.
آخر چه شد
احتمالا بارها با این سوالات مواجه شده‌اید: مد سال 2021 چیست؟ لباس مد پسرانه 2010 را یادت است؟لباس مد دخترانه سال آینده بر چه اساسی می باشد؟ امسال چه رنگی مد است؟ این سوالات نه تنها به موقتی بودن و پویا بودن مد اشاره دارند، بلکه نشان می‌دهند که هر سال پس از مد شدن یک نوع رنگ و یک نوع لباس، فرهنگ نیز به میزان خاصی از آن تاثیر می‌پذیرد. ارتباط لباس و فرهنگ همین مقدار به هم وابسته است.
