شاید خیلی‌ها فکر می‌کنند فین‌تک یک واژه لوکس و تجملاتی برای معرفی برخی از اپلیکیشن های مالی است. این طرز فکر نزد بانکدارانی که من اسمشان را دایناسور می‌گذارم، به‌وفور دیده می‌شود. آن‌ها هنوز هم بانک را جایی برای خرید ارزان پول و فروش گران آن می‌شناسند؛ غافل از اینکه فناوری با سرعت رشد سرسام‌آورش تمام زندگی ما را تحت تأثیر قرار داده است.
فین‌تک از دیدگاه من، نقطه اتصال فناوری با صنعت مالی است؛ جایی که یک تراکنش یعنی نقطه ارتباط مردم با حوزه مالی آسان‌تر، ارزان‌تر و سریع‌تر می‌شود.
در باب فین‌تک و حوزه‌های پیرامون آن مطالب زیادی نوشته‌شده است و قصد ندارم به این موضوع بپردازم؛ اما علیرغم تمام فعالیت‌هایی که در این حوزه صورت گرفته و مقالات و گزارش‌هایی که در این حوزه به قلم درآمده است هنوز هم اکوسیستم فین‌تک ایران برای برخی از افراد ناشناخته مانده است و شاید خیلی‌ها هنوز با بازیگران اصلی این زیست‌بوم آشنا نباشند.
در اینجا قصد دارم به بهانه الکامپ بیست و چهار و حضور شرکت‌ها و استارتاپ‌های فناوری مالی در این آوردگاه بسیار بزرگ و استراتژیک، اکوسیستم فین‌تک ایران را به تصویر بکشم.
مدت‌زمان اندکی از ورود موج جدیدی بنام فناوری مالی یا همان فین‌تک به ایران نمی‌گذرد. البته اندک که می‌گویم در شکل جدید و فعلی آن حدود سه یا چهار سال است که فراگیر شده است؛ اما درواقع، می‌توان ظهور فناوری مالی را در دنیا به سال ۱۹۵۰ هم‌زمان با ورود اولین کارت اعتباری نسبت داد. در ایران هم می‌توان در سه دوره شاهد حضور فناوری مالی بود.
دوره اول مربوط به اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ یعنی هم‌زمان با ورود دستگاه‌های خودپرداز، کارت‌های بانکی و پایانه‌های فروش است. البته در این میان نباید از موبایل بانک، اینترنت بانک و ستاره مربع‌های محبوب که این روزها بسیار موردتوجه اپراتورها و وزارت ارتباطات است، غافل شد.
حدود ۱۳ سال پیش هنگامی‌که پای پایانه‌های فروشگاهی به شبکه بانکی باز شد، کسی فکر نمی‌کرد غول‌های بانکداری ایران سرویس‌های قابل‌ارائه روی کارت را به‌راحتی واگذار کنند و شرکت‌های پرداخت الکترونیک یا همان PSP ها موج آغازگر موج دوم فناوری مالی در ایران باشند.
حتماً درست حدس زده‌اید؛ این دوران را می‌توان به اوایل دهه ۹۰ و ظهور اپلیکیشن های شرکت‌های PSP بهتر به تصویر کشید. خرید شارژ، پرداخت قبض و در یک سال اخیر امکان کارت به کارت هم به این اپ ها اضافه‌شده است تا فقط مدیریت حساب و سرویس‌های حساب برای بانک‌ها باقی بماند که آن‌هم با ظهور نئوبانک ها به‌زودی از دست خواهند داد. هرچند عده‌ای هم معتقد هستند سرویس‌های بانکی از بین نمی‌روند و متحول خواهند شد.
اما موج سومی که اندکی از ظهور آن می‌گذرد، پیدایش استارتاپ‌های فین‌تک است.
فناوری مالی (FINANCIAL TECHNOLOGY) حدود چهار سالی است که با حدود ۱۰ خط کسب‌وکاری (BUSSINESS LINE) در ایران سر و صدای زیادی به پا کرده و نویدبخش آینده بسیار روشنی برای صنعت بانکداری است.
در سال‌های اخیر دو عامل کلیدی باعث تغییر سبک زندگی مردم و به دنبال آن طراحی سرویس‌ها و خدمات مالی جدید شده است.
افزایش ضریب نفوذ اینترنت همراه و فراگیر شدن استفاده از تلفن‌های هوشمند دوعاملی هستند که تأثیر بسیار زیادی بر سبک زندگی روزمره مردم گذاشته‌اند. این تغییرات در برخی از موارد حتی باعث تغییر فرهنگ و ایجاد خرده‌فرهنگ‌های جدید هم شده است.
نکته مهم بعدی که باید بانک‌ها به آن توجه کنند، تغییرات سنی در هرم جمعیتی است که می‌توان به ظهور نسل «هزاره» یا millenium اشاره کرد؛ این نسل دارای نیازهای متفاوتی با نسل‌های قبلی خود بوده و اکثراً از نوع دیجیتال است. اعضای این نسل تمام امور روزمره خود را از طریق وب و دستگاه‌های موبایل انجام می‌دهند.
اینجا جایی است که فین‌تک وارد بازی می‌شود و برای ایجاد تحولی عظیم مشغول به بازطراحی نسل جدیدی از خدمات مالی می‌شود.
استارتاپ‌های فین‌تک به دلیل اینکه از بدنه چابکی برخوردارند و در یک حوزه تخصصی تمرکز می‌کنند، همیشه در شناسایی نیازهای مشتریان و طراحی خدمات و سرویس‌های مطلوب و کاربردی پیش‌قدم هستند و به عبارتی دو دوتای آن‌ها چهار تاست. در ادامه برای آشنایی بیشتر با این صنعت نوظهور به معرفی اکوسیستم یا زیست‌بوم فین‌تک خواهم پرداخت.
اکوسیستم فین‌تک ایران
اگر از علاقه‌مندان به مطالعه مبانی مدیریت استراتژیک باشید، حتماً می‌دانید که در محیط هم ذینفعان داخلی وجود دارد و هم ذینفعان خارجی. از این منظر می‌توان برای اکوسیستم فین‌تک ایران ذینفعان داخلی و خارجی متصور بود.
ذینفعان داخلی اکوسیستم فین‌تک کشورمان، شامل بازیگرانی می‌شوند که به‌طور مستقیم می‌توانند بر روی این زیست‌بوم تأثیرگذار باشند که در نگاه اول می‌توان به استارتاپ‌های فین‌تک اشاره کرد. آن‌ها (فین‌تک‌ها) با اتمام استارتاپ‌هایی که در ایران می‌شناسید، متفاوت هستند و علیرغم مشکلات و موانع معمول جهت ارائه خدمت یا محصول دارای یک مشکل بسیار بزرگ بنام اعتماد هستند تا بتوانند به زیرساخت‌های پرداخت الکترونیک و شبکه بانکی کشور متصل شوند.
پس همین‌جا می‌توان نتیجه گرفت، بانک‌ها، شرکت‌های پرداخت الکترونیک، استارتاپ‌های فین‌تک از بازیگران اصلی و ذینفعان داخلی این اکوسیستم هستند که هرکدام به نحوی در این زیست‌بوم مشغول ایفای نقش هستند.
اما این اکوسیستم هنوز هم بازیگران کلیدی دیگری دارد که می‌توان از شرکت‌های ارائه‌دهنده راهکارهای بانکی، شرکت‌های بزرگ فناوری، سرمایه‌گذاران خطرپذیر و مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها که این روزها رشد چشمگیری هم داشته‌اند، نام برد.
در سال‌های اخیر شرکت‌های بزرگ فناوری و ارائه‌دهندگان راهکارهای بانکی با برگزاری رویدادهایی با نام‌های مختلف در این یکی دو سال اخیر اقدام به حمایت از استارتاپ‌های فین‌تک نموده‌اند. هرچند این رویدادها نقاط قوت و ضعف‌هایی هم دارد، ولی در کل برگزاری این رویدادها توانسته تا حدودی شبکه بانکی و شرکت‌های پرداخت الکترونیک را گوش‌به‌زنگ کند؛ اما با توجه به مشکلات موجود از جمله روشن نبودن مسیر و مشخص نبودن مدلی واضح برای تعامل با این استارتاپ ها هنوز نتوانستند موفقیت‌های چشمگیری کسب کنند، ولی مطمئناً در آینده اتفاقات بسیار خوبی خواهد افتاد.
و اما ذینفعان خارجی که این روزها می‌توان آن‌ها را به‌عنوان مهمان‌های ناخوانده این اکوسیستم تعبیر نمود، نهادها، سازمان‌ها و یا حتی افرادی هستند که علیرغم تأثیر غیرمستقیمی که بر روی این اکوسیستم دارند، ولی از توان بالقوه‌ای برخوردارند و می‌توانند تأثیر مستقیمی بر روی این اکوسیستم ایجاد کنند؛ به‌طوری که گاهی اوقات منجر به تعطیلی کسب کارهای نوپای فناوری مالی شده‌اند.
فین‌تک در ایران فرق بنیادینی با دنیا ندارد. تنها تفاوت آن این است که یک پارامتر جدی دیگری به‌نام رگولاتوری به آن اضافه شده است. به دلیل سرعت بسیار بالای رشد فناوری، قانون‌گذار همیشه چند قدم عقب‌تر ایستاده و همین موضوع به یکی از موانع رشد کسب‌وکارهای فناوری مالی در ایران بدل شده است.
رگولاتور همان‌طور که از نامش پیداست، وظیفه تنظیم مقررات و بازار را بر عهده دارد؛ اما در ایران حداقل این‌گونه نبوده و آن‌ها به مدل کسب‌وکار شرکت‌ها و نوع فعالیت آن‌ها جهت می‌دهند و آزادی عملی را که در فضای بین‌المللی وجود دارد، از آن‌ها می‌گیرد.
در سال‌های اخیر رگولاتوری نه تنها در حوزه فناوری‌های مالی که در سایر موارد هم موضع مشخصی نداشته و منفعل عمل کرده است و از استراتژی «ببینیم چی میشه» یا سکوت پیروی کرده است. البته اتفاقات خوب هم در این دو سال اخیر کم نبوده است که می‌توان به ارائه مجوز پرداخت یاری اشاره کرد که در زمان نگارش این یادداشت ۲۰ شرکت برای دریافت این مجوز مشغول گذراندن آزمون‌های امنیتی و فنی هستند.
از رگولاتور که گذر کنیم، به چند سازمان برخورد می‌کنیم که از جمله مطرح‌ترین آن‌ها می‌توان به سازمان تجارت الکترونیک با ای نماد معروفش، پلیس فتا، کمیته فیلترینگ، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای (که طی این سال‌ها همواره پشتیبان حوزه فناوری مالی بوده است) و اخیراً مدعی تازه‌واردی به نام اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی اشاره کرد.
موازی کاری و تعدد مجوز برای کسب‌وکارهای نوپا موضوعی است که نه‌تنها در حوزه فناوری مالی مطرح است، بلکه در تمام اکوسیستم جوان استارتاپی ایران به چشم می‌خورد.
فیلترینگ غیرهوشمندانه یکی از موضوعات بسیار مهمی است که طی سال‌های گذشته خسارات جبران‌ناپذیری به کسب‌وکارهای نوپای حوزه فناوری مالی زده است؛ به‌طوری‌که در بهار سال گذشته با فیلترینگ چهار درگاه پرداخت دویست هزار کسب‌وکار کوچک و خانگی با مشکلات فراوانی روبرو شدند.
در حال حاضر حوزه فین‌تک در کشور با چالش‌های زیادی همراه است که می‌توان به نامشخص بودن موضع رگولاتور به این حوزه، روشن نبودن نحوه تعامل استارتاپ ها با بانک‌ها، مسائل حقوقی و فیلترینگ‌های گاه و بیگاه این استارتاپ ها اشاره کرد که البته می‌توان عدم هماهنگی نهادهای ذیصلاح در تدوین چارچوب برای ادامه فعالیت فین‌تک‌ها را هم به این دلایل اضافه کرد.
مشکلات حقوقی استفاده نامتعارف کاربران از این پلتفرم‌ها هم یکی دیگر از مسائلی است که طی این سال‌ها به دلیل خلأ قانونی قانون‌گذار و ناآشنایی با مدل‌های کسب‌وکاری نوین مشکل‌آفرین شده است.
حرکت روبه‌جلوی استارتاپ‌های فین‌تکی در ایران همچنان ادامه دارد، ولی این حرکت روبه‌جلو با چالش‌ها و مشکلات فراوانی همراه است. شاید تنها چیزی که مانع از ایستادن این روند روبه‌جلو شده، روحیه استارتاپی و خستگی‌ناپذیر آن‌هاست. علیرغم محدودیت‌های فراوان از جمله مبهم بودن فضای کسب‌وکار و نبود چارچوب مشخص و از همه مهم‌تر فیلترینگ‌های غیر هوشمندانه این استارتاپ ها که ضربه‌های شدیدی به کسب و کار آن‌ها وارد می‌کند، همچنان شاهد رشد و افزایش گروه‌های فین‌تک در ایران هستیم.
اما با تمام مسائل و مشکلاتی که در بالا به آن پرداخت شد و با نگاهی به گذشته می‌توان دریافت که اوضاع رو به بهبود است و امید برای روزهای خوب در حوزه فناوری مالی چندان دور از ذهن نیست.
یکی از بهترین رویدادهایی که هر ساله در حوزه الکترونیک، تجارت الکترونیک و کامپیوتر برگزار می‌شود، نمایشگاه الکامپ است. البته این رویداد تا رسیدن به کلاس رویدادهای جهانی و حتی همین جیتکس که در بغل گوش ما برگزار می‌شود، راه بسیار طولانی در پیش دارد؛ اما این نمایشگاه همیشه با اقبال خوبی همراه بوده و هر ساله در حال توسعه و بهبود مخصوصاً در بخش استارتاپی نمایشگاه است. در چند سال گذشته این نمایشگاه با افولی همراه بوده است، اما از سال گذشته با تغییر رویکرد محسوسی مواجه بوده است.
حضور در نمایشگاه‌ها و ملاقات با اهالی صنعت یک گام بسیار مهم است. وقتی تمام اهالی و فعالین صنعتی یکجا دور هم جمع می‌شوند، باعث ایجاد همکاری و شکل‌گیری ساختار صنفی خواهد شد و همین شکل‌گیری ساختار، به آینده کسب‌وکارهای آن صنف و ترسیم نقشه راه کمک خواهد کرد. شبکه‌سازی صنفی بین همکاران یک صنعت مهم‌ترین دستاورد حضور در نمایشگاه است.
لینک منبع: http://bit.ly/2vyZL4H
