کلیهها از مهمترین ارگانهای حیاتی بدن انسان هستند که نقشی اساسی در حفظ تعادل آب و الکترولیتها، دفع مواد زائد، تنظیم فشار خون، تولید هورمونها و تنظیم pH خون ایفا میکنند. از تولد تا کهولت سن، ساختار و ظرفیت عملکردی کلیهها بهتدریج تغییر میکند. فیزیولوژی کلیه شامل چهار فرایند اصلی فیلتراسیون خون، بازجذب، ترشح و دفع است و ادرار نرمال نشاندهنده عملکرد صحیح این مراحل میباشد. هورمونهایی مانند رنین، اریتروپوئتین و فرم فعال ویتامین D از محصولات ترشحی کلیه هستند که در تنظیم فشار خون، تولید گلبول قرمز و متابولیسم کلسیم نقش کلیدی دارند. اختلال در عملکرد کلیه میتواند منجر به پیامدهای بالینی جدی و تهدیدکننده زندگی شود.
کلیه چیست و چه وظایفی در بدن دارد؟
آناتومی کلیه چگونه است؟
ساختار کلیه از دوران نوزادی تا پیری چگونه تغییر میکند؟
نفرون چیست و از چه اجزایی تشکیل شده است؟
فیزیولوژی کلیه شامل چه مراحلی است؟
ویژگیهای ادرار نرمال چیست؟
کلیه چگونه فشار خون را تنظیم میکند؟
هورمونهای مترشحه از کلیه کداماند؟
نقش کلیه در تعادل مایعات و اسید–باز چیست؟
کاهش عملکرد کلیوی چه اثری بر سلامت انسان دارد؟
کلیهها دو عضو لوبیاییشکل هستند که در قسمت پشتی حفره پریتوئن (Retroperitoneal) و در دو طرف ستون فقرات قرار دارند. وظیفه اصلی کلیه فیلتر کردن خون برای حذف مواد زائد متابولیکی مانند اوره، کراتینین و اسید اوریک است. در عین حال، کلیهها با بازجذب دقیق آب، یونها، گلوکز و اسیدهای آمینه، تعادل داخلی بدن را حفظ میکنند.
موقعیت: کلیهها معمولاً در سطح مهرههای T12 تا L3 قرار دارند؛ کلیه راست به دلیل وجود کبد کمی پایینتر است.
پوشش خارجی: شامل کپسول فیبروزی محافظ، چربی اطراف کلیه و بافت همبند.
ساختار داخلی: کلیه از دو بخش اصلی قشر (Cortex) و مغز (Medulla) تشکیل شده است.
هرمهای کلیوی: در بخش مدولا قرار دارند و ادرار را به کالیکسها هدایت میکنند.
لگنچه کلیوی: محل تجمع ادرار پیش از انتقال به حالب است.
هر کلیه در انسان بالغ حدود یک میلیون نفرون دارد که واحد اصلی عملکرد کلیه محسوب میشود. هر نفرون از بخشهای زیر تشکیل شده است:
گلومرول و کپسول بومن
لوله پیچخورده نزدیک
حلقه هنله
لوله پیچخورده دور
مجاری جمعکننده ادرار
در نوزادی، کلیهها از نظر تعداد نفرونها تقریباً کامل هستند اما اندازه کوچکتری دارند. با افزایش سن، اندازه کلیه و قطر عروق افزایش مییابد. در سالمندی، بهتدریج تعداد نفرونها کاهش یافته، فیلتراسیون گلومرولی افت میکند و ظرفیت تنظیم آب و الکترولیتها کاهش مییابد.
فیلتراسیون: عبور آب و مواد محلول از گلومرول به کپسول بومن.
بازجذب: بازگشت مواد مفید مانند آب، گلوکز و یونها به جریان خون.
ترشح: انتقال یونها و مواد زائد از خون به لوله کلیوی.
دفع: تشکیل ادرار نهایی و انتقال آن به مثانه.
حجم روزانه: حدود ۰.۸ تا ۲ لیتر
رنگ: زرد روشن تا کهربایی
شفاف و بدون کدورت
فاقد گلوکز و پروتئین قابلتوجه
pH حدود ۵.۵ تا ۷
تنظیم حجم مایعات و سدیم بدن
فعالسازی سیستم رنین–آنژیوتانسین–آلدوسترون (RAAS)
تأثیر هورمون ADH بر بازجذب آب و حجم ادرار
رنین: تنظیم فشار خون و حجم خون
اریتروپوئتین: تحریک تولید گلبولهای قرمز
ویتامین D فعال: جذب کلسیم و سلامت استخوان
کلیه یکی از حیاتیترین ارگانهای بدن است که در حفظ هموستاز، تنظیم فشار خون، تولید گلبول قرمز و تعادل اسید–باز نقش کلیدی دارد. شناخت آناتومی و فیزیولوژی کلیه، نقش مهمی در پیشگیری، تشخیص زودهنگام و کاهش عوارض بیماریهای کلیوی ایفا میکند.
منبع: دیالیز ایران
