در این مقاله توسعه پرونده الکترونیکی سلامت، هزینه‌ها، فواید و پیامدهای حاصل از آن بررسی گردیده و نقش آن در اصلاح الگوی مصرف تبیین شده است. در این راستا پروژه‌ها و تجارب برتر دنیا و بازگشت سرمایه حاصل از توسعه این طرح ارزیابی شده است. نتیجه این بررسی نشان می‌دهد که یکی از راه‌های اصلاح الگوی مصرف در حوزه سلامت، طراحی و راه‌اندازی پرونده الکترونیکی سلامت در کشور است..
یکی از نقش‌هایی که سازمان بهداشت جهانی دارد، همکاری با کشورهای دنیا برای دستیابی به شواهد مورد نیاز برای تصمیم‌گیران برای تعیین اولویت‌ها و بهبود عملکرد نظام سلامت آن کشورهاست. با این اوصاف، WHO-CHOICE با یکپارچه‌سازی بانک‌های اطلاعاتی محلی هزینه‌ها و تاثیر آن بر سلامت جامعه و هزینه-اثربخشی مداخلات اصلی سلامت، در این امر مشارکت می‌نماید.
1. هزینه‌های دائمی
دو نوع هزینه‌های دائمی در حوزه سلامت وجود دارد. اولی شامل هزینه‌های مدیریت مرکزی است مانند برنامه‌ریزی و مدیریت نظام سلامت که ارتباط با توسعه و پیاده‌سازی مداخلات خاصی نداشته و با کمک ارتقای سلامت صورت می‌گیرد. برخی فعالیت‌های وزارت بهداشت در این دسته قرار می‌گیرد. دسته دوم مرتبط با سطح فعلی آموزش متخصصین سلامت است. اگر مهارت خاصی برای انجام مداخله‌ای نیاز باشد که در حال حاضر وجود ندارد، هزینه‌های آموزشی برای توسعه این مهارت‌ها بایستی به عنوان بخشی از هزینه‌های مداخله در نظر گرفته شود.
2. هزینه‌های عرضه مداخلات سلامت
هزینه‌های عرضه مداخلات سلامت مانند ویزیت سرپایی، بستری یا یک برنامه مبتنی بر جمعیت در واقع منابعی است که برای ایجاد مداخله مورد استفاده قرار می‌گیرد. شامل: نیروی انسانی، سرمایه مانند فضاهای فیزیکی و تجهیزات، اقلام مصرفی مانند لوازم پزشکی و داروها و هزینه‌های سربار مانند برق، آب و نگهداری است.
3. هزینه‌های دسترسی به مداخلات سلامت
این هزینه‌ها شامل منابعی است که بیماران و اطرافیان آنها برای بدست‌آوردن یک خدمت استفاده می‌کنند. این منابع شامل هزینه‌های پرداختی برای مداخله سلامت نیست، چرا که به عنوان هزینه‌های عرضه مداخلات سلامت درنظر گرفته شده است. هزینه‌های دسترسی دو قسمت است. یکی منایع استفاده شده برای جستجو یا دریافت مداخلات است (مانند ایاب و ذهاب یا غذا و رژیم خاص مرتبط با درمان) و دیگری هزینه‌های زمان برای جستجو یا بدست‌آوردن مداخله است. در واقع زمان، یک هزینه فرصتی است که می‌توانسته برای تولید کالا یا خدمات دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
4. کاهش یا افزایش تولید
بسیاری از مداخلات سلامت مانند بازتوانی، پیشگیری یا برنامه‌های افزایش طول عمر، می‌تواند توانایی مردم برای کارکردن و در نتیجه منابع نهایی قابل دسترس برای جامعه را تحت تاثیر قرار دهد. در چارچوب رفاه اجتماعی، هزینه‌ها و منافع تولیدی، مصرف کالا و خدمات و به دنبال آن رفاه اجتماعی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این موضوع بایستی در تحلیل درنظر گرفته شود. البته ارزش این تغییرات کاملاً واضح نیست
5. هزینه‌های سلامت در سال‌های زندگی
از آنجایی که مداخلاتی که طول عمر را افزایش می‌دهند، باعث افزایش هزینه‌های پزشکی در سال‌های افزوده شده می‌گردد، این هزینه‌های اضافی نیز بایستی به هزینه‌های مداخله اضافه گردد حتی اگر در ظاهر غیر مرتبط با مداخله مذکور به نظر آید.
6. . هزینه‌های مشترک
منابعی هستند که با سایر برنامه‌ها یا مداخلات مشترک می‌باشد. برخی از این هزینه‌های مشترک هزینه‌های بالاسری را تشکیل می‌دهد مانند ساختمان‌ها، نگهداری، برق، آب و... نوع دیگری از این هزینه‌ها شامل پرسنل یا تجهیزات می‌باشد مانند تجهیزاتی که در تست‌های تشخیصی بکار می‌رود و بین چندین مداخله مشترک است. این هزینه‌ها بر اساس قواعد و دستورالعمل‌های تعریف شده محاسبه می‌گردد. مثلا هزینه‌های پرسنلی با محاسبه زمان اختصاص یافته توسط ایشان در مداخله و یا هزینه‌های ایاب و ذهاب با محاسبه مسافت کلی برای هر مداخله تخمین زده می‌شود.
پرونده الکترونیکی بیمار به عنوان بخشی از پرونده الکترونیکی سلامت درنظر گرفته می‌شود. یکی از مواردی که ارزیابی اقتصادی پرونده الکترونیکی سلامت مورد بررسی قرار می‌گیرد، بازگشت سرمایه سیستم‌های اطلاعاتی مراکز ارائه دهنده خدمات تشخیصی و درمانی یا پرونده الکترونیکی بیمار است. در ادامه، سعی گردیده است انواع هزینه‌ها و پیامدهای این نوع سیستم‌های اطلاعاتی به طور خلاصه بیان گردد.[14] در ابتدا نگاهی می‌اندازیم به فواید ملموس پرونده الکترونیکی بیمار:
در مطالعات مختلف پیامدهای گوناگونی برای پرونده الکترونیکی سلامت ذکر گردیده است. در ادامه برخی از این دستاوردها به صورت خلاصه فهرست شده است:
· صرفه جویی در زمان پزشکان و کارکنان
· کاهش مستندسازی چارت‌ها
· کاهش زمان مورد نیاز برای اطلاعات پذیرش بیمار
· کاهش ارجاع‌های داروخانه از طریق نسخه الکترونیکی
· بهبود در کدگذاری
· کاهش یا حذف هزینه‌های مستندسازی
· حذف چارت‌های کاغذی و هزینه‌های مرتبط با آن
· کاهش سایر هزینه ها
· حذف ورود هزینه ها با وجود ضبط اتوماتیک هزینه ها
· اتوماسیون فرایند ارجاعات
· کاهش کسورات برای کاربران EMR
· امنیت و رضایت بیماران
· حذف تداخلات دارویی و حساسیت های دارویی
· دخالت تایید بیماران در تجویز های دارویی
· ارسال اتوماتیک نسخ تهیه شده به داروخانه، (در حالت انتظار) جهت مراجعه بیمار مورد نظر
· کنترل بیمار از طریق پورتال شبکه و پرونده سلامت شخصی
جلوگیری از اشتباهات پزشکی
پرونده الکترونیکی سلامت با فراهم کردن سیستم‌های تصمیم‌یار، راهی را برای جلوگیری از خطاها و اشتباهات پیش رو می‌گذارد که عامل مهمی در افزایش سلامتی بیماران می‌باشد. مثالهایی از کاهش خطاها شامل: وضعیت واکسیناسیون کودکان به وسیله ارسال پیام‌ها و هشدارها توسط سیستم می‌باشد.
مورد مهم دیگری که پرونده الکترونیکی سلامت در آن نقش بسزایی دارد، کاهش خطاهای پزشکی می‌باشد. به عنوان مثال اطلاعات مهمی در نتیجه گم شدن نتایج رادیولوژی یا تست‌های آزمایشگاهی از دست می‌رود. این مسئله موجب حذف تست‌ها و یا گزارش‌های رادیولوژی می‌شود که هزینه مضاعفی را در بردارد. استفاده از پرونده الکترونیکی سلامت می‌تواند این موارد را کاهش دهد.
ذخیره داده‌ها و پرونده ها
نگهداری پرونده‌های پزشکی کاغذی با توجه به احتمال صدمه دیدن و یا گم شدن آنها بسیار مشکل است. رویدادهایی مانند سیل، زلزله و ...، که در آنها به دست آوردن دوباره اطلاعات و تاریخچه پزشکی بیماران اغلب غیر ممکن است، الکترونیکی نمودن ذخیره اطلاعات پزشکی شهروندان را به ضرورت تبدیل کرده است.
جلوگیری از خطاهایی دارویی
در هر 1000 بیمار سرپایی، 142 مورد خطا در تجویز و استفاده از داروها صورت می‌گیرد. هم سیستم‌های پرونده الکترونیکی سلامت و هم ورود رایانه‌ای دستورات پزشک می‌تواند این رقم را کاهش داده و از هزینه‌های اضافی بکاهد. به علاوه بازیابی فهرست داروها از ویژگی‌های ارزشمند این سیستم‌ها به شمار می‌رود.
کاهش خطاهای حرفه ای
مبالغی که بابت خطاهای کاری پزشکان پرداخت می‌شود، یکی از مواردی است که هزینه مراقبت‌های بهداشتی را افزایش می‌دهد. طبق مطالعه انجام شده، موارد بروز خطاها در معالجات پزشکان در سیستم رایانه‌ای بسیار کم‌تر از گذشته بوده است. از آنجایی که پرونده الکترونیکی سلامت کاهش خطاهای دارویی و بازیابی اطلاعات مفیدی از تاریخچه بیمار را منجر می‌شود، خطاهایی که توسط پزشکان در نتیجه این موارد صورت می‌گرفته را کاهش می‌دهد.
بر اساس تجارب سایر کشورها می‌توان نتیجه گرفت که فواید و پیامدهای توسعه پرونده الکترونیکی سلامت، منجر به کاهش هزینه‌ها، مدیریت بهتر منابع گردیده و الگوی مصرف در حوزه سلامت را اصلاح نماید. برخی از این پیامدها شامل موارد زیر است:
1. کاهش هزینه‌های خدمات سلامت به دنبال کاهش انجام خدمات تکراری و یا غیرضروری
2. کاهش خطاهای پزشکی، عوارض جانبی و مرگ و میر ناشی از خطاهای پزشکی مانند تداخلات دارویی
3. صرفه‌جویی در مواد اولیه و لوازم اداری مانند کاغذ، قلم، چارت‌های کاغذی، فیلم‌های رادیوگرافی و ...
4. بازطراحی فرآیندها و عملکرد بین واحدها و بهبود جریان کاری
5. کاهش مخارج ثابت (امکانات، تجهیزات و سایر فناوری‌ها)
6. کاهش خدمات ثبت نشده در صورت‌حساب‌ها
7. کاهش هزینه‌های حسابرسی، مستندسازی و بایگانی
8. بهبود کیفیت و مراقبت از بیماران
9. ایجاد بستر اطلاعات مناسب برای پژوهش‌های گذشته‌نگر و آینده‌نگر و تولید، توسعه و مدیریت دانش پزشکی
10. صرفه‌جویی در زمان محققین برای دستیابی به داده‌های سلامت و تحلیل آنها
11. مستندسازی بهتر و امکان ممیزی پیشرفته
12. تبعیت از دستورالعمل‌ها و راهنمای‌های پزشک با ارسال هشدارها از طریق سیستم
13. امکان دسترسی به اطلاعات سلامت در بلایای طبیعی و بحران‌ها
14. کاهش مدت زمان بستری بیماران
15. امکان پیشگیری بهتر و دقیق‌تر از بیماری‌ها و پایش بهتر آن
نویسنده: اکرم محمدی
