اخیرا بخشی از زمانهای آزادم رو به مطالعه تاریخ اختصاص میدم که بعضا به حوزه هایی مثل سیر تکاملی انسان و جوامع مختلف هم کشیده میشه. در حال حاضر مشغول مطالعه کتابی هستم به اسم The Secret of Our Success نوشته یک استاد جامعه شناسی دانشگاه هاروارد به نام Joseph Henrich.
کتاب سرشار از یادگیری های جذاب برای من بوده که امیدوارم فرصت کنم و باهاتون در میون بذارم، اما به طور خاص یک مطلب بامزه رو بهش برخوردم که باعث شد اینجا دست به قلم بشم. این مطلب در این باره هست که چه اتفاقی افتاده یه سری از انسان ها چشم آبی شدن. البته دوز علمی مطلب کمی بالاست، اما خوندنش خالی از لطف نیست.
گام اول: دریای بالتیک
اگه چند صد سال اخیر رو کنار بذاریم که همه راحت به همه جا سفر می کنن و باعث پخش شدن نژادهای مختلف در همه جای دنیا شده، در گذشته افراد با چشمهای روشن - آبی و سبز - فقط در شما اروپا و در اطراف دریای بالتیک حضور داشتن. رنگ چشم مردم در بقیه جاهای دنیا همه قهوه ای بوده!
بنابراین سوال مهم اینه که چه اتفاقی افتاده که باعث شده که مردم با چشمهای روشن، در این منطقه تجمع داشته باشن.
پاسخ به سوال بالا، ارتباط خیلی زیادی به تغییرات رنگ پوست در طول زمان داره و تحقیقات خیلی زیادی نشون میدن که تیره یا روشن بودن رنگ پوست، یک اتفاق ژنتیکیه که در مواجه به میزان تابش نور خورشید ایجاد میشه.
میزان بالای مواجهه با نور خورشید، باعث میشه تا ماده ای در پوست به نام فولیک اسید (که احتمالا اسم قرصش رو شنیدید) از بین بره. لازمه بدونید فولیک اسید در دوران بارداری اهمیت خیلی بالا داره و کمبودش باعث تولد نارس کودک میشه.
بدن برای جلوگیری از این اتفاق و محافظت در برابر نور خورشید، ماده ای به نام ملانین تولید می کنه. ساید افکت این ماده، تیره شدن رنگ پوست هست. به همین دلیل هست که افراد نزدیک به خط استوا، رنگ پوست تیره دارن.
اما نور خورشید یک تاثیر دیگه هم داره و اون کمک به تولید ویتامین D هست. هرچند در خط استوا تابش نور خورشید شدید هست، اما با دور شدن از این خط و کاهش شدت نور خورشید، اگر کسی رنگ پوست تیره داشته باشه نمی تونه به میزان کافی ویتامین D تولید کنه و دچار کمبود این ماده مهم میشه. در نتیجه زندگی کردن در مکانهای دورتر از خط استوا، نیازمند رنگ پوست روشن تر هست.
از اونجایی که محرک اصلی این موضوع، کمبود ویتامین D هست، بنابراین میزان روشن یا تیره بودن پوست افراد هم به همین موضوع بر میگرده. بعنوان مثال، در بین اسکیموها که بخش زیادی از ویتامین D مورد نیازشون رو از غذاهای دریایی تامین می کنن، لزومی نداشته رنگ پوست خیلی روشن باشه و عموما می بینیم اسکیموها رنگ پوست تیره تری از اروپایی ها دارن!
حالا این وسط، حوزه ی اطراف دریای بالتیک یک شرایط خیلی خاص داشته و اون اینکه از 6000 سال قبل، شرایطش جوری بوده که امکان کشاورزی در اون منطقه فراهم اومده. در نتیجه مردم اونجا به تدریج به رژیم غذایی مبتنی بر کشاورزی روی میارن از و غذاهایی مثل ماهی و سایر غذاهای تامین کننده ویتامین D فاصله می گیرن.
در نتیجه مردمی که در این منطقه قرار داشتن، باید به شدت رنگ پوست روشنی میداشتن تا بتونن ویتامین D مورد نیاز بدنشون رو از طریق نور خورشید تامین کنن.
برای رفع نیاز مردم کشاورز این منطقه به ویتامین D، بدن اونها یک جهش ژنتیکی داشته که باعث روشن شدن بیش از حد رنگ پوستشون میشه. این جهش ژنتیکی با هدف کم کردن ملانین موجود در پوست اتفاق افتاده، اما همین جهش همزمان باعث کاهش ملانین موجود در چشم افراد هم شده که نتیجه اون ایجاد چشم هایی با رنگ آبی و سبز در مردم این منطقه شده!
شاید خیلی بی ربط باشه، اما چشم آبی حاصل تلاش بدن برای تولید ویتامین D بوده!
هرچند اتفاق افتادن مراحل فوق می تونه خیلی طبیعی به نظر برسه، اما یک نکته خیلی جذاب توش نهفته اس و اون هم بحث کشاورزیه! موضوع اینه که اگر ما انسان ها یاد نمی گرفتیم کشاورزی کنیم، هیچوقت افرادی با چشم آبی در بین ما حضور نداشتن!
اگر ما کشاورزی یاد نمی گرفتیم، چشم هیچ کس آبی نمی شد!
اینکه یک بحث فرهنگی-رفتاری مثل کشاورزی و نحوه تهیه غذا روی رنگ چشم انسان تاثیر میذاره، اون هم در 6000 سال اخیر (که از لحاظ سیر تکاملی زمان سریعی به حساب میاد) این سوال رو توی ذهن ایجاد می کنه که عادت ها و رفتارهای امروز ما (آلودگی، امواج الکترومغناطیس، نشستن طولانی مدت و ...) چه تاثیری روی آدم های بعد از ما میذاره!
ما که نیستیم ببینیم، اما امیدوارم هرچی هست خوب باشه!
