یکی از مولفه های مهم نقدینگی ضریب فزاینده خلق نقدینگی است ونشان می دهد به ازای هرریال پول خلق شده توسط بانک مرکزی نهایتا چند ریال نقدینگی خلق شده است وبرابر است با نسبت حجم نقدینگی به پایه پولی
پایه پولی آن مقدار پولی است که بانک مرکزی منتشره کرده است اما بخشی ازنقدینگی براثر انتشار پول توسط بانک مرکزی مرتبط است و بخشی از نقدینگی توسط بانکها خلق می شود زمانی که پایه پولی افزایش می یابدبه ذخایر اضافی بانکها نزد بانک مرکزی افزوده شده و امکان تسهیلات دهی توسط بانکها نیز فراهم می شودو با یک ضریب بزرگتر از یک که ضریب فزاینده خلق نقدینگی نامیده می شود به حجم نقدینگی افزوده می شود زمانی که ضریب فزاینده برابر با ۷ باشد آنگاه افزایش 20 ریال پایه پولی سبب افزایش 140 ریال حجم نقدینگی می شود
اگر ضریب فزاینده خلق نقدینگی برابر با 7 باشدیعنی از هر 7 ریال نقدینگی خلق شده 1 ریال آن توسط بانک مرکزی و 6 ریال آن توسط بانکها از طریق اعطای وام خلق شده است و هرچقدر نرخ ذخیره قانونی بانک ها نزدبانک مرکزی بیشتر باشد قدرت تولید پول بانک ها ضعیف تر می شود
زمانی که تمایل اشخاص به نگهداری سپرده های مدت دار بیشتر باشد ویا نرخ ذخیره قانونی ( سپرده‌ای است که بانکها در حساب‌های خود نزد بانک مرکزی دارند یا وجوه نقدی که در مخازن خود نگهداری می‌کنند) کمتری بانک مرکزی وضع کند توان خلق پول بانک ها افزایش پیدا کرده وضریب فزاینده خلق نقدینگی رشد کرده وحجم نقدینگی افزایش می یابد درواقع می توان گفت نرخ ذخیره قانونی یکی ازعوامل موثر برضریب فزاینده نقدینگی است
قبل از دهه 80 رشد نقدینگی بیشتر از طریق رشد پایه پولی بود اما ازدهه 80 به بعد رشد پایه پولی همواره از رشد نقدینگی کمتر بوده است که درنمودار های قبلی نیز قابل مشاهده است واین نشان می دهد قسمت عمده رشد نقدینگی دربانک ها وبه دلیل افزایش ضریب فزاینده رخ داده است ممکن است پایه پولی رشد کند اما نقدینگی چندان رشد نکند مثلا درسال 1387 پایه پولی رشد کرد اما با کاهش ضریب فزاینده نقدینگی چنان رشد نکرد یا برعکس این حالت سال 1393 بود که با افزایش ضریب فزاینده رشد نقدینگی بالا بود اما پایه پولی چنان رشد نکرد
مثال : در پايان خردادماه سال 1400, ضريب فزاينده نقدينگي به رقم 7.39 رسيد و نسبت به پايان سال 1399، 2.3 درصد کاهش يافته است دلیل اصلی کاهش ضريب فزاينده نقدينگی در پایان خردادماه 1400 نسبت به پایان سال 1399، ناشی از افزایش ذخایر اضافی بانکها در پایان خردادماه 1400 نسبت به پایان سال 1399 (افزایش نسبت ذخایر اضافی بانکها به کل سپرده ها از 0.0089 در پایان سال 1399 به 0.0124 در پایان خردادماه 1400) بوده است. به طوری که حجم ذخایر اضافی بانکها از 304 هزار میلیارد ریال در پایان سال 1399 به 449 هزار میلیارد ریال در پایان خردادماه 1400 رسیده که عمدتاً ناشی از تزریق وجوه دولتی به بازار پول بوده است
هرچقدر نرخ ذخیره قانونی بانک ها نزدبانک مرکزی بیشتر باشد قدرت تولید پول بانک ها ضعیف تر می شود درواقع می توان گفت نرخ ذخیره قانونی یکی ازعوامل موثر برضریب فزاینده خلق نقدینگی است
