روز پنجشنبه، ۲۲ اسفند، مدیران آژانس فضایی اروپا (esa) و سازمان فضایی روسیه (RosCosmos) در کنفرانس خبری در فرانسه اعلام کردند پرتاب فاز دوم ماموریت اگزومارس (ExoMars) که طبق برنامه‌ی زمانی قرار بود در ماه جولای سال ۲۰۲۰ به سمت سیاره‌ی سرخ انجام شود، به دلیل مشکلات فنی تا سال ۲۰۲۲ به تعویق افتاده است.
بنابر اظهارات مدیران این پروژه، نقص در چتر فرود و تجهیزات حیاتی الکترونیکی در ماژول فرود، دلایل اصلی تعویق این برنامه هستند و روند حل این مشکلات نیازمند مدت زمان بیشتری نسبت به وقت باقی‌مانده تا باز شدن پنجره‌ی پرتاب است و از آنجایی که سلامت ماموریت و مریخنورد بسیار مهم‌تر از پرتاب به موقع است، مریخنورد روزالیند فرانکلین ماموریت اگزومارس برای پرواز به سمت خانه‌ی جدیدش باید دو سال دیگر هم صبر کند.
ماموریت اگزومارس چیست؟
پروژه‌ی اگزومارس تلاشی مشترک بین آژانس فضایی اروپا (esa) و سازمان فضایی روسیه (RosCosmos) است. این پروژه در واقع دارای دو فاز است؛ فاز اول آن در سال ۲۰۱۶ میلادی به سمت مریخ پرتاب شد. این بخش شامل یک مدارگرد ردیاب گاز (TGO) و یک سطح‌نشین به نام شیاپارلی (schiaparelli) بود. مدارگرد ردیاب گاز همچنان به دور مریخ در حال چرخش است و برای فاز دوم ماموریت نقشی اساسی خواهد داشت اما شیاپارلی در حین فرود بر روی این سیاره دچار مشکل شد و سقوط کرد.
فاز دوم این ماموریت مریخنورد روزالیند فرانکلین است که قرار است در سال ۲۰۲۲ بر روی سیاره سرخ فرود آید.
هدف اصلی پروژه اگزومارس، بررسی احتمال وجود حیات در گذشته و حال سیاره مریخ، همچنین افزایش درک ما از تاریخچه‌ی آب بر روی این سیاره است.
همانطور که گفته شد در تجهیزات الکترونیکی ماژول فرود نقص‌هایی وجود دارد. برای تعمیر، این تجهیزات باید به محل ساخت بازگردانده شود. فرآیند این کار و نصب دوباره‌ی قطعات بر روی فضاپیما نیازمند مدت زمان نسبتا طولانی است.
حتی اگر تمام این مشکلات ظرف چند ماه آینده برطرف شوند، باز هم برای پرتاب این مریخنورد باید تا دو سال آینده صبر کرد؛ دلیل آن هم موقعیت مریخ نسبت به زمین است. ماموریت هایی که به قصد مریخ برنامه ریزی می‌شوند، معمولا باید زمانی پرتاب شوند که مریخ در نزدیک‌ترین فاصله نسبت به زمین قرار دارد. در این صورت برای رسیدن به مریخ سوخت کم‌تری مصرف می‌شود و مدت زمان کم‌تری هم طول می‌کشد تا این فضاپیما به این سیاره برسد (تقریبا ۶ ماه). این شرایط هر ۲۶ ماه یکبار رخ می‌دهد و فقط هم چند هفته به طول می‌انجامد که اصطلاحا به آن پنجره‌ی پرتاب گفته می‌شود. در مورد این ماموریت، پنجره‌ی پرتاب بعدی در ماه آگوست/اکتبر سال ۲۰۲۲ میلادی باز می‌شود و در نتیجه تا آن زمان باید منتطر ماند.
اما صرف‌نظر از تمام این نقص‌ها و با فرض این‌که تمام بخش‌های این ماموریت عملکرد کاملا مناسبی داشته و آماده‌ی پرتاب بوده‌اند و پنجره‌ی پرتاب هم باز بوده است، باز هم ممکن بود این پرتاب به تعویق بیافتد؛ دلیل آن هم چیزی نیست جز گل سرسبد اخبار این روزها، ویروس کرونا (Covid-19). قرار بود که مدیران esa و RosCosmos برای تصمیم‌گیری دربارهی سرنوشت این ماموریت در مسکو با یک‌دیگر ملاقات کنند اما به دلیل شیوع این ویروس، ملاقات رو دررو جای خود را به یک ویدیوکنفرانس داد. ژنرال ژان وُرنر، مدیر آژانس فضایی اروپا در این‌باره می‌گوید:« این امکان وجود داشت که به دلیل شیوع ویروس کرونا و مداخله‌ی آن با برنامه پرتاب، حتی با در نظر نگرفتن مشکلات فنی، حرکت این مریخنورد به سمت مریخ به تعویق بیافتد.»
آشنایی با مدارگرد ردیاب گاز (TGO)
Trace Gas Orbiter یا به اختصار (TGO) ، مدارگردی است که در ۱۴ مارس ۲۰۱۶ میلادی به سمت مریخ پرتاب شد. این مدارگرد هر ۲ ساعت یکبار به دور مریخ می‌چرخد. هدف اصلی این مدارگرد بررسی احتمال وجود گاز متان در جو مریخ است؛ به‌این صورت که بوسیله‌ی ابزارهای خود، در حین چرخش به دور مریخ، مقداری از گاز موجود در اتمسفر سیاره سرخ را می‌مکد و آن را بررسی می‌کند تا شواهدی مبنی بر وجود متان بدست آورد. لازم به ذکر است که متان گازی بسیار مهم و حیاتی برای بوجود آمدن حیات است.
یکی دیگر از کاربرد های این مدارگرد، تقویت و مخابره‌ی سیگنال‌های ارسال شده از طرف روبات‌های موجود بر سطح مریخ است. مریخنورد کنجکاوی (Curiosity) و سطح‌نشین بینش (InSight) که هردو متعلق به سازمان ملی هوانوردی و فضایی آمریکا (NASA) هستند، سیگنال‌های خود را از طریق همین مدارگرد به زمین مخابره می‌کنند. در سال ۲۰۲۲ و با آغاز ماموریت روزالیند فرانکلین، این مدارگرد مسئولیت هدایت سیگنال‌های آن را نیز به عهده می‌گیرد.
ژنرال ژان وُرنر دربارهی آینده‌ی ماموریت اگزوماس می‌گوید:« ما می‌خواهیم ۱۰۰ درصد از موفقیت این برنامه مطمئن شویم. ما نمی‌توانیم به خودمان اجازه دهیم که حتی کوچکترین خطایی در این ماموریت مرتکب شویم. هرچه ابزارها و عملکرد این مریخنورد مورد تاییدهای بیشتری قرار گیرند، ما از امنیت سفر و کیفیت نتایج علمی بدست آمده اطمینان بیشتری حاصل می‌کنیم.»
مریخنورد روزالیند فرانکلین اولین ماموریتی است که تا عمق ۲ متری درون مریخ به دنبال حیات می‌گردد؛ جایی که نمونه‌های بیولوژیکی می‌توانند به‌طور منحصربفردی دوام آورده و وجود داشته باشند. این مریخنورد به‌واسطه‌ی یک مته‌ی حفاری که بر روی بدنه‌اش نصب شده است، تا عمق ۲ متری سطح مریخ دسترسی دارد. درواقع هدف اصلی این روبات، بررسی نشانه‌های حیات بر روی مریخ، چه در گذشته و چه در حال است. همچنین یکی دیگر از وظایف مریخنورد مذکور، جمع‌آوری داده های مختلف و دستیابی به کلید حل برخی از اسرار مریخ، همچون سرنوشت اتفاقات رخ داده برای گاز متان اتمسفر مریخ است. محل فرود این ماموریت، بستر خشک دریاچه‌ای مریخی با قدمت ۳ میلیارد سال است.
به تعویق انداختن این ماموریت ، نه تنها ضعف مدیریتی سران این سازمان ها و مسئولان این پروژه را نشان نمی‌دهد، بلکه خبر از درک علمی بالا و قدرت تصمیم‌گیری مناسب و کاربردی این افراد و سازمان ها را می‌دهد. به تعویق انداختن ماموریتی به این مهمی که از سال ها قبل تاریخ پرتاب آن برنامه‌ریزی شده بود و قربانی نکردن یک پروژه‌ي علمی برای حفظ ظاهر کار و بی نقص نشان دادن سیاست‌های مربوطه، همگی نشان از تدبیر مدیران این پروژه است. ساعاتی پس اعلام رسمی خبر به تعویق افتادن این ماموریت، مدیر بخش علمی ماموریت‌های ناسا، توماس زوربکن (Thomas Zurbuchen) در توییتی از این تصمیم مدیران دو سازمان مربوطه تقدیر کرد.
حال باید دو سال دیگر منتظر ماند تا سرانجام اگزومارس به مریخ برسد و جستجوی خود برای حیات روی مریخ را شروع کند. جستجویی که نوید عصری جدید و شگفت‌انگیز از دانش ما دربارهی سیاره‌ی سرخ و حیات احتمالی بر روی آن را می‌دهد.
متن اعلام این خبر توسط آژانس فضایی اروپا
