تحلیل و بررسی ماده 14مسئولیت بین المللی دولت ها
متن و شرح ماده 14 کمیسیون حقوق بین الملل
متن ماده ۱۴
استمرار نقض تعهد بین المللی
۱- نقض تعهد بین المللی توسط دولت به موجب فعلـی کـه ماهیـت مستمر ندارد در زمان انجام فعل محقق می شـود، حتـی اگـر آثـار آن استمرار داشته باشد.
۲- نقض تعهد بین المللی توسط دولت به موجب فعلـی کـه ماهیـت مستمر دارد به کل دوره ای که آن فعل استمرار داشته و مطابق با تعهـد بین المللی نیست توسعه می یابد.
۳- نقض تعهد بین المللی که دولت را ملزم به پیشگیری از واقعـه خاصی می کند به هنگام وقوع واقعه محقق می شود و به کل دوره ای که آن واقعه تداوم داشته و مطابق تعهد نیست، توسعه می یابد.
شرح و تفسیر ماده پیش رو
۱- مشکل تعیین اینکه چه زمان فعل متخلفانه آغاز می شود و تا چه زمـان تـداوم می یابد اغلب مطرح می شود و نتایجی را در حوزه مسؤولیت بین المللی از جمله در مسأله مهم توقف اعمال متخلفانه مستمر موضوع ماده ۳۰ در پی دارد. اگر چه وجـود و مدت نقض تعهد بین المللی به میزان زیادی به وجود و محتوای آن تعهد و حقایق یک نقض خاص بستگی دارد برخی مفاهیم اساسی وجود دارند که در ماده ١٤ آمده اند. ماده14 بدون آنکه تلاش کند با این مسأله بصورت جامع برخورد کند به چندین مسأله مرتبط می پردازد. به طور خاص این ماده به تمایز میان نقضهایی که در زمان استمرار ندارند و اعمال متخلفانه مستمر می پردازد. (به ترتیب بند ۱ و ۲) همچنین ایـن مـاده بـه اعمال این تمایز بر تعهدات به پیشگیری می پردازد. در هریک از ایـن مـوارد، ایـن مـاده مسأله تداوم اعتبار تعهد نقض شده را لحاظ می کند.
۲- معمولاً مدتی طول می کشد تا افعال متخلفانـه بين المللی رخ دهند. تفکیک اساسی ماده ١٤ بین نقضهای مستمر و آنهایی است که قبلاً خاتمه یافته اند. مطابق بند ۱، فعل خاتمه یافته «در لحظه ای که این فعل انجام می شود» وجود دارد حتی اگر آثار و نتایج آن تداوم یابد. هدف از کاربرد واژه «در لحظه» آن است که توصیف دقیقتری از چارچوب زمانی ارائه دهد که در آن یک فعل متخلفانه خاتمه یافته انجام می شود بدون اینکه لازم باشد که آن فعل ضرورتاً در یک لحظه واحد پایان یابد.
۳- از سوی دیگر مطابق بند ۲ یک فعل متخلفانه مستمر، کل دوره ای را که آن عمل تداوم داشته و مطابق تعهد بین المللی نیست دربرمی گیرد مشروط بر آنکه آن دولت در آن دوره ملزم به آن تعهد بین المللی باشـد. ۲٤ نمونـه هـایی از اعمال متخلفانـه مسـتمر عبارتند از حفظ مقررات قانونی مغایر با تعهدات معاهداتی دولت وضع کننده آن قانون، توقیف غیرقانونی مأمور خارجی یا تصرف غیرقانونی اماکن سفارتخانه، تداوم سلطه استعماری با زور، اشغال غیرقانونی بخشی از قلمروی یک دولت یا استقرار نیروهای مسلح در قلمرو دولت دیگر بدون رضایت آن.
٤- اینکه فعل متخلفانه خاتمه یافته یا ویژگیی مستمر دارد هم به تعهد اولیه و هم به شرایط قضیه بستگی دارد. به عنوان مثال دادگاه بین آمریکایی حقوق بشر ناپدید شـدن اجباری یا غیرداوطلبانه شخص را تا زمانی که سرنوشت شخص مزبور نامعلوم است، فعل متخلفانه مستمر دانسته است. به همین ترتیب اینکه مصادره غیرقانونی امـوال یک فعل مستمر است یا خاتمه یافته، تا اندازه ای به محتوای قاعـده اولیه ای که گفته می شود نقض شده است بستگی دارد. هنگامی که مصادره طی فرآیندی قانونی انجـام شود که نتیجه آن انتقال مالکیت اموال مزبور است. مصادره به خودی خود فعلی خاتمـه یافته است. با این وجود وضعیت یک تصرف بالفعل، خزنده یا پنهانی کاملاً متفاوت استثنائاً ممکن است اقدام یک دیوان در عدم شناسایی قانون یا فرمان به انکار است. وضعیت، مالکیت، یا تملک به فعل متخلفانه مستمر
انجامد.
5- بعلاوه تمایز میان افعال مستمر و خاتمه یافته، تمایزی نسبی است. فعل متخلفانه مستمر ممکن است متوقف شود همچنانکه یک گروگان ممکن است آزاد شود و یا جسد شخص ناپدید شده به خویشاوندانش بازگردانده شود. اساساً فعـل متخلفانـه مستمر، فعلی است که (قبلاً) شـروع شـده اما در زمان مقتضی خاتمه نیافتـه اسـت.
هنگامیکه فعل متخلفانه متوقف می شود نظیر اینکه گروگانها آزاد شده یا نیروهای مسلح از اراضی که بصورت غیرقانونی اشغال کرده اند خارج می شوند اینگونه تصور می شـود که آن فعل در آینده ویژگی مستمری ندارد حتی اگر بعضی تأثیرات آن همچنـان تـداوم داشته باشند. از این زاویه، آن فعل موضوع بند ۱ ماده ١٤ است.
6- فعل به صرف اینکه آثار و نتایج آن در زمان تداوم می یابد ویژگی مستمر ندارد.
این فعل متخلفانه است که باید تداوم داشته باشد. در بسیاری از موارد افعـال متخلفانـه بین المللی، نتایج و آثار آنها ممکن است بسیار تداوم یابند. درد و رنج ناشی از شکنجه یا تأثیرات اقتصادی مصادره اموال حتی اگر شکنجه متوقف شده یا مالکیت بـر مـال انتقال یابد همچنان ادامه دارند. چنین آثار و نتایجی، موضوع تعهدات ثانويـه جبـران خسارت نظیر اعاده وضع به حال سابق است. بـه عنـوان مثـال تـداوم چنین آثاری در تعیین میزان خسارت قابل پرداخت نقش دارد. با این وجود آنها بدین معنی نیستند که خود آن نقض، یک نقض مستمر است.
7- مفهوم افعال متخلفانه مستمر در بسیاری از سیستمهای حقوقی ملی وجود دارد و منشأ آن در حقوق بین الملل به تری پل می رسـد. ديـوان بين المللی دادگستری و دیگر دیوانهای بین المللی مکرراً به آن اشاره کرده اند. به عنوان مثال در قضیه کارکنان دیپلماتیک وکنسولی، دیوان به «نقضهای پی در پی و مستمر ایران از تعهداتش در قبال ایالات متحده به موجب کنوانسیونهای 1961 و 1963 وین» اشاره کرد.
8- نتایج یک فعل متخلفانه مستمر به سیاق و همچنین مـدت نقض تعهـد بسـتگی دارد. به عنوان مثال داوری قضیهRainbow warrior ناشی از آن بود که دولت فرانسه در زندانی کردن دو مأمورش به مدت ۳ سال در جزیره هائو از جزایر فرانسوی اقیانوس آرام به موجب توافق فیمابین فرانسه و نیوزیلند قصور کرده بود. دیوان داوری با اشـاره به پیش نویس مواد کمیسیون (که اکنون در قالب ماده ١٤ در آمده است) و تفکیک بین اعمال متخلفانه مستمر و آنی اظهار داشت:
با اعمال این طبقه بندی بر قضیه حاضر، آشکار است که نقض ناشی از قصـور دولت فرانسه در بازگرداندن دو مأمورش به هائو نه تنها نقضی جـدی، بلکه یک نقض مستمر نیز بوده است و این طبقه بندی تنها یک طبقه بندی صرفاً نظری نیست بلکه برعکس، نتایج عملی هم در پی دارد زیرا که شـدت نقض و استمرار آن در زمان، در تعیین خسارتی که این دو ویژگی را داشته باشـد تـأثير قابـل تـوجهی دارد.
دیوان داوری به استنتاج نتایج حقوقی دیگری از این تفکیک از نظر مـدت تعهـدات فرانسه به موجب این موافقتنامه پرداخت.
۹- مفهوم اعمال متخلفانه مستمر همچنین از سوی دادگاه اروپایی حقوق بشـر نیـز برای اثبات صلاحیت زمانی ۲۰۰ خویش در یک سری قضایا اعمال شده است. مسأله از آنجا مطرح می شود که صلاحیت دادگاه ممکن است محدود به وقایعی شود که پس از عضویت دولت خوانده در کنوانسیون و پروتکل مربوطه آن و پذیرش حق دادخـواهی فردی رخ دهند. از اینرو در قضیهPapamichalopoulos and others v. Greece توقيف اموالی که رسماً مصادره نشده بود پیش از ۸ سال قبل از آنکه یونان صلاحیت دادگاه را بپذیرد رخ داده بود. داده بود. دادگاه رأی داد که نقـض مستمر حـق بـهـره منـدی آرام و بدون مزاحمت از اموال به موجب ماده ۱ پروتکل شماره ۱ کنوانسیون رخ داده است که پس از لازم الاجرا شدن پروتکل نیز تداوم داشته است و در نتیجـه خـود را برای رسیدگی صالح دانست.
۱۰- دادگاه اروپایی حقوق بشر در قضیه Loizidou v. Turkey پس از تهاجم ترکیه به قبرس در ١٩٧٤ استدلال مشابهی را اعمال کرد. در این قضیه در نتیجـه ایـن جنـگ، خواهان از حق دسترسی به اموالش در شمال قبرس محروم شـده بـود. ترکیه استدلال می کرد که به موجب ماده 159 قانون اساسی 1985 جمهوری ترک نشین قبرس شمالی اموال مورد بحث، مصادره شده و این امر در ۱۹۹۰ و پیش از پذیرش صلاحیت دادگاه توسط ترکیه صورت گرفته است. دادگاه رأی داد که مطابق حقوق بین الملل و با توجه به قطعنامه های ذیربط شورای امنیت، او نمی تواند برای قانون اساسی 1985 اثـر قـانونی قائل شود و لذا مصادره در آن زمان خاتمه نیافته و اموال مورد نظر همچنان متعلـق بـه خواهان بوده است. رفتار جمهوری ترک نشین قبرس شمالی و سربازان ترکیه در ممانعت از دسترسی خواهان به اموالش پس از پذیرش صلاحیت دادگاه توسط ترکیه نیز تداوم داشته است و پس از آن زمان، نقـض مـاده ۱ پروتكـل شـماره ۱ بـه شـمار می آید.
11- به همین ترتیب، کمیته حقوق بشر نیز اندیشه اعمال متخلفانه مستمر را مـورد تأیید قرار داده است. به عنوان مثال در قضیه Lovelace v. Canada کمیته رأی داد که برای بررسی آثار مستمر از دست دادن وضعیت متقاضی به عنوان عضو ثبت شـده یک گروه سرخپوستی صلاحیت دارد اگر چـه ایـن امـر پس از ازدواج او در ۱۹۷۰ رخ داده بوده و کانادا نیز صلاحیت کمیته را در ١٩٧٦ پذیرفته است. کمیته اظهار داشت:
اصولاً برای رسیدگی به ادعاهای مربوط به وقایعی که پیش از لازم الاجـرا شـدن میثاق و پروتکل اختیاری رخ داده اند صلاحیت ندارد... در مورد ساندرا لاوليس کمیته معتقد است برای اظهارنظر راجع به سبب اصـلی از دست دادن وضعیت سرخپوستی اش... در زمان ازدواج او در سال ۱۹۷۰صالح نیست.
در عین حال کمیته می پذیرد که اگر نقض های ادعایی، اگرچه مربوط به وقایع پیش از ۱۹اوت 1976 هستند، همچنان پس از آن زمان تداوم داشته یا تأثیراتی داشته باشند که خود نقض تعهد محسوب می شود وضعیت متفاوت است.
کمیته نتیجه گیری کرد تأثیر مستمر قانون کانادا در ممانعت از اعمال حقـوق خـانم لاولیس به عنوان یک عضو یک اقلیت برای اینکه ناقض ماده ۲۷ از آن زمان تلقی شـود کفایت می کند. اینجا مفهوم نقض مستمر نه تنها در صلاحیت کمیته بلکه در اعمال ماده27 به عنوان مرتبط ترین ماده کنوانسیون در این قضیه تأثیر داشت.
12- از اینرو رفتاری که در گذشته آغاز شده (یا اگر قاعده اولیه در آن زمـان بـرای آن دولت لازم الاجرا می بود نقض تلقی می شد) و در آن زمان نقض محسوب می شـده است می تواند تداوم داشته و به یک فعل متخلفانه مستمر در زمان حال بیانجامد. بعلاوه این ویژگی مستمر می تواند برای مقاصد گوناگون از جمله مسؤولیت بین المللی، تأثیر حقوقی داشته باشد. همچون تعهد به توقف فعل متخلفانـه منـدرج در ماده ۳۰ که برافعال متخلفانه مستمر نیز اعمال می شود.
