تعریف تابعیت:
رابطه سیاسی و معنوی شخص را به دولت معین مرتبط می سازد.
الف) رابطه بین فرد و دولت ->سیاسی بوده که ناشی از قدرت و حاکمیت دولت می باشد.
ب) رابطه معنوی -> مهم نیست که اقامتگاه شخص کجاست مثلاً یک ایرانی همیشه رابطه خود را با کشورش حفظ می نماید.
شرایط تحقق تابعیت:
تابعیت محقق نمی شود مگر مابین یک فرد و یک دولت
شرط اول: باید دولتی وجود داشته باشد.
شرط دوم: باید تبعه وجود داشته باشد.
نکته: دولتها همگی این اصل را پذیرفته اند که تمام اتباع یک دولت بایستی تحت یک رژیم حقوقی و دارای حقوق برابر باشند.
اصول و مبانی تابعیت:
اصل اول) هر فردی بایستی تابعیت داشته باشد.( این اصل دارای دو قاعده است اولاً هر فرد به محض تولد بایستی تبعه دولت معینی باشد که شامل سیستم خون و خاک می شود. دوماً هیچ کس نمی تواند تابعیت خود را از دست بدهد بدون اینکه تابعیت دولت دیگری را تحصیل کرده باشد.)
اصل دوم) هیچ فردی نباید بیش از یک تابعیت داشته باشد.(همانطور که شخص آپارترید یا بدون تابعیت در یک وضعیت غیر عادی قرار می گیرد، شخصی هم که دارای بیش از یک تابعیت است وضع غیر عادی دارد، زیرا تابعیت منشاء حقوق و تکالیف می باشد و دشوار است که شخص بتواند تمام تکالیف خود نسبت به 2 دولت را ایفا نماید، مخصوصاً اگر تکلیف خدمت نظام وظیفه و بالاخص در مواقع جنگ باشد) این وضعیت غیر عادی در موارد پیش رو مصداق دارد: 1- اختلاف طرز تفکر دولتها راجع به تحصیل تابعیت 2- در زمانی که شخص با حفظ تابعیت قدیمی خود تابعیت جدید بدست می آورد 3- تابعیت مضاعف مثل ازدواج
اصل سوم) تابعیت یک امر همیشگی و زوال ناپذیر نیست. در خصوص این اصل باید به ذکر 4 مورد پرداخت:
1- تغییر ارادی تابعیت
2- تغییر غیر ارادی تابعیت
3- تغییر تابعیت در اثر ازدواج
4- تابعیت از روی خدعه و تقلب نسبت به قانون تغییر داده شده
در پایین به تحلیل 4 مورد مذکور می پردازیم.
1- تغییر ارادی تابعیت: در این خصوص دو شرط متصور است:
الف)) وضع شخص در مقابل دولتی که میخواهد نسبت به آن ترک تابعیت نماید که خود به تنهایی دارای سه شرط می باشد:
*شرط از لحاظ کمیت-> فرض کنید کل اتباع یک کشور بخواهند مهاجرت کنند خب به قطع دولت جلوگیری می نماید(مثال ماده 988 قانون مدنی ایران)
*شرط از لحاظ زمان-> بسیار معقول است که دولتی به تبعه صغیر خود اجازه ترک تابعیت ندهد(ماده 988 قانون مدنی ایران)
*شرط انجام تعهدات شخصی-> تعهدات نظامی مثل خدمت نظام وظیفه یا همان سربازی (ماده 988 قانون مدنی ایران)
ب)) وضع شخص در مقابل دولتی که می خواهد به تابعیت آن در آید: اعطای تابعیت یک عمل حاکمیت بوده و دولتها آزادانه و با شرایطی که مقتضی بدانند تابعیت را به هر که می خواهند می بخشند.
2- تغییر ارادی تابعیت: به طور مثال قسمتی از اراضی یک کشور از خاک اصلی جدا می شود(مثل جنگ) و رویه بر این جاری است که پس از پایان هر جنگ، معاهدات صلح بین دول متخاصم(دولت های در حال جنگ) مقرر می دارد که بومی ها یا ساکنین اراضی به تابعیت دولتی در آیند که از این پس بر آنها سلطه و حکومت دارد.
3- تغییر تابعیت در اثر ازدواج: دو عقیده متصور است،
الف))عقیده کلاسیک: علما بر این باور بودند که ازدواج در تابعیت تأثیر دارد و زن در اثر ازدواج تابعیت شوهر را کسب می کند.
ب)) تابعیت زن از اوایل قرن 20 به بعد: بحث تساوی حقوق زن و مرد به میان آمد و گفته شد زن در موقع ازدواج تنها به شخص شوهر علاقه مند می شود نه به تابعیت و اقامتگاه و سایر امور شخصی شوهر
4- تابعیت از رو خدعه و تقلب نسبت به قانون تغییر داده شده: با ذکر یک مثال به تعریف این مورد خواهیم پرداخت -> قبل از سال 1884 میلادی در کشور فرانسه طلاق جایز نبود و فرانسوی ها برای رهایی از قید زناشویی به تابعیت دولت دیگری در می آمدند که طلاق را در قوانین خود جایز بداند، گر چه که امروزه این امر اتفاق می افتد مثل کشور ایتالیا که هنوز طلاق را جایز نمی داند.
مواردی که بر خلاف اصول فوق، شخص بدون تابعیت ( آپارترید) می شود:
الف) در اثر مهاجرت
ب) در اثر مجازات
پ) در اثر قانون خاص
ت) در اثر تخییر
تابعیت در ایران
برای پرداختن به موضوع تابعیت در ایران با ذکر 3 مورد تحلیل را آغاز می نماییم:
1- به دست آوردن تابعیت ایران
2- از دست دادن تابعیت ایران
3- بازگشت به تابعیت ایران
1- به دست آوردن تابعیت ایران: به سه روش زیر میتوان تابعیت ایران را کسب نمود،
الف)) بوسیله سیستم خون یا خاک(تابعیت اصلی):
وفق ماده 976 قانون مدنی
*کلیه ساکنین ایران همان سیستم خاک
*پدر ایرانی همان سیستم خون
*طفل در ایران و پدر و مادر نامعلوم
*پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده اند
*پدر خارجی و طفل پس از 18 سالگی و 1 سال اقامت در ایران تابعیت کسب می کند
ب)) بوسیله ازدواج(تابعیت اکتسابی): به دو طریق امکانپذیر است: ازدواج و پذیرش دولت
*وضع زنان خارجی که شوهر ایرانی اختیار می کنند -> بند6 ماده 976 قانون مدنی ایران مقرر می دارد ایرانی محسوب می شوند و پس از فوق شوهر طبق ماده مذکور به راحتی می توانند تابعیت قبلی خود را اخذ نمایند.
*وضع زنان ایرانی که با مرد خارجی ازدواج می نمایند -> ماده 987 قانون مدنی ایران مقرر می دارد که دو حالت متصور است اول اینکه اگر تابعیت شوهر تحمیل نشود زن تابعیت ایرانی خود را حفظ می نماید و دوم اینکه اگر تابعیت شوهر تحمیل شود زن تابعیت شوهر را پذیرفته که در هر دو حالت بعد از وفات شوهر یا طلاق به صرف تقدیم درخواست به وزارت امور خارجه تابعیت اصلی خود همان ایرانی را اخذ می کند.
پ))بوسیله پذیرش دولت(تابعیت اکتسابی): شرایط پذیرش به تابعیت ایران -> *شرط اقامت، *شرط لیاقت، *شرط مکنت، *شرط اهلیت
2- از دست دادن تابعیت ایران: به سه روش زیر میتوان تابعیت ایران را از دست داد،
الف)) از طریق ازدواج: دختر ایرانی با مرد خارجی ازدواج نماید.
ب)) از طریق رد تابعیت ایران: فرزندان صغیر که به تابعیت ایران پذیرفته شده اند ظرف یک سال از تاریخ رسیدن به 18 سالگی رد تابعیت کنند و قبول تابعیت پدر خود را درخواست دهند.
پ)) ترک تابعیت ایران: وفق ماده 988 قانون مدنی ایران فرد باید 25 سال تمام بوده، درخواست به هیئت وزرا و تایید آن، خدمت نظام وظیفه را انجام داده باشد، به مدت 3 ماه از ایران خارج شده و اموال غیر منقول خود را به فردی که تابعیت ایرانی دارد انتقال دهد.
3- بازگشت به تابعیت ایران:
اشخاصی که پدرشان تبعه ایران بوده به همان تابعیت اصلی خود بازمیگردند.
