شخصیت هر فرد كل خصایص بدنی، فکری، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی، اعم از موروثی یا اکتسابی است که او را به طور آشکار از دیگران متمایز می کند.
بنابراین برای بررسی شخصیت یک فرد باید هم جنبه های فردی او یعنی ویژگی های جسمانی، فکری، عاطفی و اخلاقی وی را شناخت - اعم از موروثی و اکتسابی - و هم از نظر برخوردهای اجتماعی و ویژگی های پایدار رفتارش با دیگران، او را مورد ارزیابی قرار داد.
بررسی شخصیت جوان بدین معناست که نوع انسان در دوران نوجوانی و جوانی از نظر ابعاد وجودی دارای ویژگی ها و خصوصیاتی است که حیات او را از سایر مراحل عمرش ممتاز می کند. هدف از شناخت شخصیت جوان ؛ شناخت این ویژگی ها و اقتضائات می باشد تا بتوانیم
به کمک این شناخت و با بهره گیری از تعالیم قرآن و ائمه معصومین، جوانان را در مهم ترین مرحله حیاتشان کمک و راهنمایی کنیم.
در سال های اولیه بلوغ به سبب افزایش ترشح هورمون های غدد آندوکرین، تغییرات عمیقی در ارگانیزم بدن به وجود می آید و تعادل نسبی نوجوان به هم می خورد، شکل و حجم بدن تغییر می کنند و از حالت کودکی خارج شده و به غالب و اندازه بزرگسالان نزدیک می شود . رشد در این دوره چنان پرشتاب و سریع انجام می گیرد که آن را به «جهش» تعبیر کرده اند.
رشد جهشی مربوط به سال های بلوغ و نوجوانی است و حدود چهار سال طول می کشد و سپس حالت تدریجی به خود می گیرد و در دوران جوانی آهنگی تدریجی به خود گرفته و به نهایت و اوج خود می رسد. به سبب این تغییر و تحولات، نوجوانان توجهی افراطی نسبت به وضع ظاهری خود نشان می دهند و نسبت به چهره ، ترکیب بدن، تناسب اندام و آرایش ظاهری خود بسیار دقیق می شوند. بسیاری از والدین نسبت به تغییر رفتارهای نوجوانان خود در آرایش وضع ظاهری ابراز نگرانی کرده و بنای مخالفت را با آنان می گذارند، در حالی که این تغییرات از خواهش های غریزی و فطری دوران نوجوانی است و باید با رفتاری سنجیده و ایجاد روابطی صمیمانه آنان را کمک کرد تا این مراحل را سپری کنند. تمایل به زیبایی و جمال از خواهش های فطری بشر است که در نوجوانان و جوانان تظاهر بیشتری دارد و این نکته از دیدگاه امیرالمؤمنین(ع) نیز مطرح گردیده و ایشان در توجه به این حس و پرورش آن عنایت خاصی کرده اند. از امام باقر (ع) روایت شده که :
حضرت امیر (ع) به همراه غلام جوان خود قنبر به بازار بزازها مراجعه نموده و دو لباس تهیه می نمایند یکی به قیمت سه درهم و یکی به قیمت دو درهم و لباس گرانتر را به غلام می دهند . وقتی غلامشان از ایشان می خواهند که لباس گرانقدر را خود حضرت تن کنند، ایشان می فرماید: «أنتَ شابٌّ ولكَ شره الشَّبابِ.» 2
یعنی ای قنبر تو جوان هستی و در تو میل و رغبت زیادی به جمال و زیبایی است . [پس لباس نیکوتر را شما بپوش].
الشرة يعني حرص شديد و غلبه حرص؛ و در روایت مذکور منظور میل بسیار زیادی به زیبایی و آراستگی می باشد که با پوشیدن لباسی زیبا در غلام جوان ارضا می گردد و حضرت امیر (ع) به این امر مهم توجه نموده اند.
در دین مبین اسلام روایات متعددی در مورد پاکیزگی عمومی بدن، رسیدگی به موی سر،صورت، ناخن، لباس، عطر زدن و مسواک زدن و... وجود دارد . امام صادق (ع) نیز فرموده اند :
البَسْ و تَجَمّلْ ، فإنَّ اللّه َ جميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ ، و ليَكُن مِن حَلالٍ ؛ لباس نیکو بپوش و آراسته باش که خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد اما باید از راه حلال باشد. علاوه بر ظاهر، زیبایی معنوی هم در دین اسلام مورد تأکید است . و بهترین لباس در سوره اعراف ، لباس تقوی عنوان شده است و حضرت امام صادق (ع) فرموده اند:
أَزْیَنُ اللِّبَاسِ لِلْمُؤْمِنِ لِبَاسُ التَّقْوَی وَ أَنْعَمُهُ الْإِیمَانُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لِباسُ التَّقْوی ذلِکَ خَیْرٌ. 3
زیباترین لباس برای مؤمن لباس تقوی و لطیف ترینشان لباس ایمان است و خداوند متعال فرموده اند: لباس تقوی بهترین است.
تزیین و تجمل در نظر اسلام نه تنها یک کار پسندیده بلکه عملی محبوب و دارای ارزش عبارت است . جمال دلپذیر و جذاب دوران جوانی هم یکی از زیبایی های طبیعی بشر است و در این ایام، شور و هیجان و نشاط و عشق و امید، این تمایل را افزایش می دهد.
رهنمود قرآن و اولیای اسلام این است که علاوه بر حمایت از این تمایل ، بهتر است توجه به جمال معنوی هم در نظر گرفته شود و جوانان را به سوی آن ترغیب نمود.
علاوه بر تغییر و تحولات وسيع در رشد جسمانی، تحولاتی در حیطه شناختی و فکری نوجوانان نیز رخ می دهد که با رشد مغز و فعالیت های آن در ارتباط است.
در مطالعات مربوط به رشد عصب شناختی آمده است که رشد دوران بلوغ با رشد مغز نیز همراه است و در نوجوانی تغییراتی در سطوح و عملکردهای مغز به وقوع می پیوندد و از پیامدهای این رشد مغزی، رسیدن به مرحله جدیدی از رشد شناختی است که آن رسیدن به «اندیشه انتزاعی» می باشد.
تفکر کودکان وابسته به داده های عینی و محسوس است و آنان قادر به درک مفاهیم انتزاعی نیستند، در حالی که با شروع نوجوانی، نوجوان می تواند به انواع احتمالات و فرضیات بیاندیشد .
نوجوان نه تنها به آنچه هست می اندیشد بلکه به آنچه می تواند باشد نیز فکر می کند و از آنجا که قابلیت تجسم احتمالات نامحدود را پیدا می کند، می تواند در مورد مسایل اخلاقی، اجتماعی برنامه های آینده خود گسترده وسیعی را مد نظر قرار دهد و این تحول روزنه های تازه ای را برای اندیشه ها می گشاید و به نوجوان امکان تحلیل مسایل سیاسی و فلسفی را می دهد.4
یکی از مهمترین موضوعاتی که محور تفکر نوجوانان قرار می گیرد، خود آنان می باشد، و در حقیقت ، در این سنین ، نوجوان در جست وجوی هویت خویش برمی آید.
پدیده نوجوانی همواره با این پرسش اساسی همراه است که نوجوان از خود می پرسد، من کیستم؟!، این پرسش را جست وجوی هویت می نامند.
نوجوانان از خود می پرسد باید چگونه زندگی کنم؟ چه حرفه ای را انتخاب کنم؟ باید با کدام ارزش ها و باورها زندگی کنم؟! او پرسش هایی از این قبیل که پاسخ دادن به آنها آسان نیست و معمولا با تشویق نوجوان و حتی والدین او همراه است.
نوجوانی مرحله ای از رشد است که باید در آن احساس هویت به دست آید و مطالعات مختلف نشان داده است که حاکمیت مذهب در جامعه به رفع این بحران کمک می کند چرا که مذهب به مهم ترین سوالات نوجوانی یعنی از کجا آمده ام؟ چه کسی هستم؟ به کجا خواهم رفت؟ و چه کار باید کنم؟ پاسخ می دهد.
نوجوانی دوره شکل گیری هویت و جوانی زمان تثبیت آن است. در دوره نوجوانی و کودکی خانواده بیشترین تأثیر را در شکل گیری هویت به عهده دارد و در دوره جوانی محیط زندگی اجتماعی و خود جوان نقش اساسی را در تثبیت هویت ایفا می کنند .5
توجه به این موضوع مهم نقش زیادی در تربیت دوران نوجوانی و جوانی دارد . و اهمیت این موضوع در کلام گوهربار حضرت علی (ع) موجود می باشد. ایشان در نامه ای به فرزندشان می فرماید:
... بادَرتُ بِوَصِيَّتي إلَيكَ، وأورَدتُ خِصالاً مِنها قَبلَ أن يَعجَلَ بي أجَلي دونَ أن اُفضِيَ إلَيكَ بِما في نَفسي، أو أن اُنقَصَ في رَأيي كَما نُقِصتُ في جِسمِي، أو يَسبِقَني إلَيكَ بَعضُ غَلَباتِ الهَوى وفِتَنِ الدُّنيا... وإنَّما قَلبُ الحَدَثِ كَالأرضِ الخالِيَةِ ؛ ما اُلقِيَ فيها مِن شَيءٍ قَبِلَتهُ... 6
.... به وسیله این وصیت بر تو پیشدستی کردم و خصلت هایی را برایت برشمردم قبل از آنکه پاره ای خواهش های نفسانی بر تو غالب گردد یا فریبندگی های دنیا تو را بفریبد... همانا که قلب جوان همچون سرزمین خالی و آماده کشت است، هر چند در آن افکنند بپذیرد....
آری جوان در صدد شناخت خود و ایجاد شخصیت ثابت و مستقل است و سرزمین وجودش مستعد پذیرش هر گونه بذر و نهالی می باشد، توجه به این ویژگی مهم باید مورد نظر والدین و مربیان آموزشی قرار گیرد و نسبت به تربیت این قشر از جامعه تلاش لازم را بنمایند. همان طور که حضرت امیر (ع) در ادامه سخن خود می فرمایند:
فَبادَرتُكَ بِالأَدَبِ قَبلَ أن يَقسُوَ قَلبُكَ، ويَشتَغِلَ لُبُّكَ ... ؛ پس به ادب آموختنت پرداختم، پیش از آنکه دلت سخت شود و خودت هوایی دیگر گیرد...
قلب الشاب أرق من قلب الشيخ 7 ؛ قلب جوان رقیق تر از قلب پیر است .
جوانان دلی رقیق و تأثیر پذیر دارند و همواره تعالیم دین مبین اسلام بر این مبنا بوده است که باید جوانان را به سمت نیکی ها و فضایل اخلاقی هدایت کرد.
رسول اکرم (ص) فرموده اند:
اوصيكُمْ بِالشُّبّانِ خَيْرا فَاِنَّهُمْ اَرَقُّ اَفـْئِدَةً...8 ؛ شما را سفارش می کنم با جوانان به خوبی رفتار کنید چرا که آنان قلب لطیف تری دارند .
از سقراط حکیم پرسیدند چرا بیشتر با جوانان مجالست می کنی؟ پاسخ داد : که شاخه های نازک و تر را می توان راست کرد ولی چوب های سخت که طراوت آن رفته باشد به استقامت نگراد .
منابع:
