پارچه به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی بشر به‌اندازه غذا و سرپناه اهمیت دارد و نقش بزرگی در تاریخ تمدن‌ها ایفا کرده است. به‌راستی بدون وجود پارچه، زندگی ما چگونه خواهد بود؟ لباس‌ها، پتوها، مبلمان، تشک‌ها و... از پارچه ساخته شده‌اند و دنیای بدون آنها به‌سختی قابل‌تصور است.
در این مقاله قصد داریم به تاریخچه صنعت پارچه در ایران بپردازیم؛ از زمان‌های باستان تا دوران مدرن. همچنین به بررسی ۴ پارچه طبیعی و ویژگی‌های منحصر به فرد هر یک خواهیم پرداخت. این پارچه‌ها که قرن‌ها در تولید پوشاک و منسوجات استفاده شده‌اند، نه تنها به نیازهای اساسی انسان پاسخ می‌دهند، بلکه با زیبایی و کیفیت خود هنر و فرهنگ‌های مختلف را نیز بازتاب می‌دهند.
یکی از اولین داستان ها در کتاب های مقدس و قرآن آمده است. آدم و حوا برگ های انجیر را به هم می دوزند تا خود را به خاطر حیای خود آراسته کنند.
پارچه‌ها برای اولین بار در خاورمیانه در دوران حجر ظاهر شدند و شواهدی وجود دارد که پوشیدن لباس‌ها را تا 500,000 سال قبل تأیید می‌کند، اگرچه این پارچه‌ها شامل پوست، خز و نی می‌شدند. سوزن هایی پیدا شده اند که قدمتشان به 40,000 سال می رسد. برخی از اولین الیاف رنگ شده در غارهایی با قدمت بیش از 30,000 سال پیش در گرجستان یافت شد. شواهدی از بافندگی در جمهوری چک به شکل نقش‌هایی از منسوجات، سبدها و توری‌ها روی خاک رس یافت شده است که قدمت آن به 27,000 سال می‌رسد.
تولید نساجی در ایران به هزاره دهم قبل از میلاد برمی‌گردد و بسیاری از تولیدات بافندگان ایرانی به درستی به عنوان شاهکار شناخته شده است. اولین کارخانجات به سبک اروپایی در ایران در سال 1850 تأسیس شد و از اولین کارخانه های کشور بودند که از تکنولوژی مدرن استفاده می کردند.
پس از انقلاب اسلامی و متعاقب آن ملی شدن بخش اعظم صنعت، به دلیل عدم تمایل سرمایه گذاران خصوصی، سرمایه گذاری کافی وجود نداشت. همچنین دولت معتقد بود ظرفیت موجود برای تامین نیاز داخلی کافی است. بین سالهای 1980 و 1993 ظرفیت افزایش یافت. این صنعت کاملاً به واردات ماشین آلات و فناوری وابسته بود که به دلیل محدودیت های ارزی، توسعه آن را بیشتر محدود کرد. سپس دولت در ایجاد دو شرکت برای مونتاژ ماشین‌های ریسندگی سرمایه‌گذاری کرد. اما این تصمیم فقط مشکل را جابجا کرد، زیرا این شرکت های مونتاژ به ارز نیز نیاز داشتند. پس از گذشت بیش از یک قرن، تولید صنعتی نساجی ایران هنوز رقابتی نبود، اگرچه از پشم ارزان تولید داخلی و نیروی کار ارزان، هرچند ضعیف، بهره می برد.
در دهه 90 میلادی، تولید دوباره به دلیل افزایش درآمد و اقدامات حفاظتی قوی‌تر افزایش یافت. در سال 1993 تعداد دوک ها 1.5 میلیون و تعداد دستگاه های ریسندگی و بافندگی 40,000 عدد بود. تخمین زده شده است که حدود 420,000 کارگر، یعنی 30 درصد از کل نیروی کار صنعتی، در صنعت نساجی کار می کردند. بیشتر کارگران در کارگاه های خانگی مشغول به کار بودند که شامل کارگاه های بدون مجوز برای بافت فرش دستباف و خیاطی های کوچک می شد. تولید صنعتی نساجی و پوشاک با حدود 150,000 نیروی کار، بزرگترین کارفرمای صنعتی بود.
صنعت نساجی ایران متشکل از شرکت‌هایی است که در رشته‌های ریسندگی، بافندگی، رنگرزی و چاپ و کارخانه‌هایی که نخ‌های طبیعی و مصنوع را به منظور تولید انواع پارچه‌های بافته شده و بافتنی فرآوری می‌کنند. اجناس اصلی نساجی شامل انواع روتختی‌ها، فرش‌های ماشینی و دستبافت، سرژ و همچنین پارچه‌ها و لباس‌ها هستند.
در این بازه زمانی ۹ ماهه، ایران مقادیر قابل توجهی از چیپس نساجی، الیاف، نخ و پارچه وارد کرد. مجموع واردات نساجی و پوشاک به بیش از ۱ میلیارد دلار رسید. واردات الیاف و پارچه‌ها بالاترین ارزش و وزن را داشتند.
توضیح: مواد اولیه برای تولید الیاف و نخ
در مقایسه، صادرات نساجی به طور قابل توجهی کمتر بود و ارزش کل آن به ۳۱۲.۳ میلیون دلار رسید. بالاترین مقادیر صادراتی در کفپوش‌ها مشاهده شد، که وزن زیادی نیز داشتند.
این اختلاف در آمار واردات و صادرات نشان‌دهنده وابستگی ایران به مواد اولیه وارداتی برای تولید داخلی و حضور نسبتاً محدود در بازارهای بین‌المللی محصولات نساجی است.
https://kohantextilejournal.com/textile-industry-in-iran/
در ژوئیه 2002، اعلام شد که 31 کارخانه نساجی بنیاد مستضعفان خصوصی خواهند شد، اقدامی که در راستای سیاست رسمی خصوصی سازی کل صنعت نساجی برای رقابتی تر کردن آن در بازار جهانی است. فشار بازار جهانی هم اکنون احساس می شود، زیرا در سال 2000 حدود دو میلیون متر پارچه به صورت غیرقانونی به ایران وارد شده است. در عین حال، دولت به سرمایه گذاری در ظرفیت های جدید دولتی ادامه می دهد. در مرداد 1382 بزرگترین کارخانه نساجی ایران در فرمیهن نزدیک اراک افتتاح شد که ظرفیت تولید 8000 تن در سال را دارد.
حال به 4 الیاف طبیعی می‌پردازیم. این الیاف شامل ابریشم، پنبه، کتان و پشم می‌شود. هر یک از این الیاف دارای ویژگی‌های منحصر به فردی هستند که به سلامت و راحتی پوشش شما کمک می‌کنند. ابریشم با نرمی و لطافت خاص خود یک کالای لوکس می‌باشد. پنبه به عنوان یکی از پارچه‌های محبوب و تنفس‌پذیر، در همه فصول سال مورد علاقه است. کتان با استحکام بالا و خصوصیت ضد حساسیت، گزینه‌ی مناسبی برای پوشش‌های روزانه محسوب می‌شود. همچنین، پشم با توانایی حفظ گرما و ارتجاع بالا، انتخاب بسیار مناسبی برای فصول سرد است.
پرورش گوسفندان به حدود ۱۰٬۰۰۰ سال قبل برمی‌گردد؛ در آن زمان، این حیوانات بیشتر به خاطر گوشت و کمتر به خاطر پشم نگهداری می‌شدند. اما با گذر زمان و بهبود تکنیک‌های نژادبندی، کیفیت مواد اولیه به حدی رسید که الیاف پشم به طور کامل قابل استفاده برای نخ‌کشی شدند. در حدود ۵٬۰۰۰ سال قبل، هنر نخ‌کشی پشم محبوب‌تر و گسترده‌تر شد. دو هزار سال بعد، به دلیل تنوع نژادهای گوسفند، بیش از ۲۰۰ نوع پشم مختلف وجود دارد.
کتان یک پارچه است که از الیاف گیاه بَزرَگ (همون کتان) تهیه می‌شود. این پارچه بسیار محکم و جاذب آب است و سریعتر از پنبه خشک می‌شود. به دلیل این ویژگی‌ها، پوشیدن این پارچه در هوای گرم راحت است و برای استفاده در لباس‌ها ارزش زیادی دارد. پارچه های کتان بخاطر داشتن الیاف نخ در آنها زیاد چروک میشوند و به راحتی اتو نمیشود.
در فرهنگ عمید درباره پارچه ابریشم می‌خوانیم: «تاری بسیار نازک و محکم که از بازکردن پیلۀ کرم ابریشم تهیه می‌شود و در صنایع نساجی و تهیۀ تار بعضی از سازهای موسیقی به کار می‌رود». یکی از قدیمی‌ترین و باارزش‌ترین پارچه‌های جهان «پارچه ابریشم» است که از پیله کرم ابریشم به‌دست می‌آید.
ویژگی‌های منحصر به فرد پارچه ابریشم را به شرح زیر می‌توان ذکر کرد:
پارچه پنبه ای از الیاف اطراف دانه های گیاهان پنبه ای به دست می آید که پس از بالغ شدن دانه ها به شکل گرد و کرکی ظاهر می شوند. اولین شواهد برای استفاده از الیاف پنبه در منسوجات مربوط به سایت مهرگره و راخیگرهی در هند است که قدمت آنها به حدود 5000 سال قبل از میلاد می رسد.
ممنون که در مطالعه این مطلب با من همراه بودید.
این نوشته در ابتدا برای سایت "پارچه یونیک" آماده شده بود، سایتی که حالا دیگر وجود ندارد. تصمیم گرفتم این محتوا را با کمی تغییرات در اینجا بازنشر کنم تا همچنان بتوانید از نکات آن بهره ببرید. این دومین مطلب از چهار مطلبی است که از محتوای پارچه یونیک در اینجا به اشتراک می‌گذارم. منتظر مطالب بعدی باشید!
