ویکی پدیا ۱۵ ژانویه برابر ۲۵ دی ماه ۲۰۰۱ تاسیس شد. این دانشنامه آنلاین به‌صورت رایگان در اختیار مردم قرار گرفت و در زمان گسترش اینترنت بستری مناسب جهت دسترسی به اطلاعات جامع و کامل ایجاد کرد.
به گزارش ایمنا چند سال پیش برای پی بردن به اطلاعات مختلف و جمع‌آوری آن‌ها نیاز به مراجعه به کتابخانه‌ها بود، مدتی بعد سرویسی به نام ویکی‌پدیا ایجاد شد که به‌سادگی دسترسی سرتاسر جهان و زبان‌های مختلف را به گستره وسیعی از اطلاعات فراهم می‌کرد.
ویکی به سایت‌هایی گفته می‌شود که محتوای آن قابل‌نمایش و ویرایش توسط کاربران خود است. یک ویکی به گروهی از مردم اجازه می‌دهد به‌آسانی اطلاعات خود را به اشتراک بگذارند و به مشاهده اطلاعات به اشتراک گذاشته‌شده توسط دیگران بپردازند و نیز این توانایی را داشته باشند که تمام این نوشته‌ها را، چه متعلق به خودشان باشد و چه نباشد، تغییر دهند. ویکی‌پدیا از دو کلمه ویکی به معنای سریع در زبان هاوایی و نیز عنوان سایت‌های تعاملی با مخاطبان بود و پدیا هم از انتهای واژه انسایکلوپدیا در (encyclopedia) به معنای دانشنامه یا دایره المعارف گرفته‌شده است.
ویکی‌پدیا یک دانشنامه است و دانشنامه مجموعه‌ای از نوشتارهای خلاصه برای پوشش دادن اطلاعات تمام عرصه‌های دانسته‌های بشری است. ویکی‌پدیا ویژگی‌های دانشنامه‌های عمومی و تخصصی و سال‌نماها و فرهنگ‌های جغرافیایی را در خود ترکیب کرده است. ویکی‌پدیا نه یک فرهنگ واژگان، نه سکوی سخنرانی، نه روزنامه، نه یک فضای وبلاگ نویسی است. تجربه‌ها و دیدگاه‌های شخصی جایی در ویکی‌پدیا ندارند.
?
جیمی ولز بنیان‌گذار ویکی‌پدیا می‌گوید: ویکی‌پدیا یک‌چیز خاص است. چیزی شبیه به کتابخانه یا پارک عمومی. مثل معبدی برای ذهن. جایی که همه می‌توانیم به آنجا برویم و بیندیشیم، بیاموزیم، و دانشمان را با دیگران به اشتراک بگذاریم.
در سال ۲۰۰۱ جیمی ولز (Jimmy Wales) و لری سَنگِر ( Larry Sanger) ویکی‌پدیا را بنا نهادند، ساخت دانشنامه‌ای آزاد به بزرگی ویکی‌پدیا پروژه‌ای بود که مدت‌ها ذهن ولز را درگیر کرده بود و اولین تلاش او برای تحقق رؤیایش، راه‌اندازی دانشنامه نوپدیا در سال ۲۰۰۰ (یک سال پیش از راه‌اندازی ویکی‌پدیا) بود، ولز به امید اینکه روزی نوپدیا تبدیل به منبع بی‌همتایی از اطلاعات شود، سنگر را به‌عنوان سرپرست بخش نگارش و ویراستاران استخدام کرد.
?
ازآنجاکه فرآیند تولید محتوا به‌کندی صورت می‌گرفت نوپدیا نتوانست پیشرفت چشمگیری داشته باشد. در همین زمان سنگر طی ملاقاتی با شخصی به نام بِن کویتز با مفهوم و امکان جدیدی به نام ویکی آشنا شد و سنگر و ولز به فکر استفاده از مدلی مشابه با سایت‌های ویکی برای توسعه و افزایش تعداد مقالات دانشنامه افتادند و بالاخره ویکی‌پدیا با کمک شرکت بومیس در سن دیگو در پانزدهم ژانویه ۲۰۰۱ متولد شد. شرکت بومیس پهنای باند و سرورهای ویکی‌پدیا را در سال‌های آغازین تأمین می‌کرد.
جیمی دونال ویلز بانام مستعار جیمبو متولد ۷ اوت ۱۹۶۶ در هانتویل ایالت آلاباما آمریکا است که از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ ریس بنیاد ویکی‌مدیا بوده است.
?
لری سنگر نیز در سال ۲۰۰۲ ویکی‌پدیا را ترک کرد و مدعی شد که ویکی‌پدیا به‌اندازه کافی معتبر نیست.
در ابتدا سنگر (رئیس بخش نوشتار و ویرایش) و کارمندان شرکت بومیس مطالب سایت ویکی‌پدیا را تهیه می‌کردند اما تا مدت‌ها محتوای این سایت موردتوجه مخاطبان قرار نمی‌گرفت تا اینکه روزنامه نیویورک‌تایمز مطلبی با عنوان ویکی‌پدیا چیست، منتشر کرد. این مقاله انفجاری برای شهرت ویکی‌پدیا بود که پس‌ازآن منجر به ثبت ۱۵۰۰ مقاله در ماه و جمعاً ۲۰ هزار مقاله در اولین سال آغاز به کار ویکی‌پدیا شد. امروزه، به‌طور میانگین در هر ثانیه دو مطلب ویرایش و روزانه حداقل۶۰۰ مطلب جدید در ویکی‌پدیا منتشر می‌شوند.
اصول طراحی و مدیریت ویکی‌پدیا در ابتدا این‌گونه تعریف شد:
نرم‌افزار را تا جایی که امکان دارد، باز بگذارید تا امکان هر کاری را به کاربران بدهد.
برای راحتی در مدیریت، تمامی سوابق ویرایشی یک متن را برای همه قابل‌دسترس نگه‌دارید.
از طریق کدهای رنگی، پیگیری آنچه باید تغییر کند را آسان‌تر کنید.
به همدیگر حمله نکنید؛ بحث کنید اما کسی را متهم نکنید.
منابع مالی ویکی‌پدیا فقط از طریق کمک مالی اهدایی افراد به ویکی‌پدیا تأمین می‌شود و اغلب این درآمد صرف مسائل فنی و گسترش نرم‌افزار مدیا ویکی و اموری چون خرید سرورها، پهنای باند و برنامه‌های ارتباط با کاربران می‌شود. در حدود ۴۰ درصد درآمدها نیز صرف نظارت، مدیریت، امور حقوقی و جذب کمک‌های مالی می‌شود.
تا سپتامبر ۲۰۱۸، حدود شش میلیون مقاله به زبان انگلیسی در ویکی‌پدیا به ثبت رسیده‌اند و البته با در نظر گرفتن تمام مقالات به زبان‌های مختلف، تاکنون حدود ۴۵ میلیون مقاله در ۲۹۲ زبان مختلف در این دانشنامه آزاد منتشرشده‌اند.
?
مهم‌ترین دلیل محبوبیت ویکی‌پدیا، گستردگی و تنوع اطلاعات موجود در آن است.
اگر به صفحه نخست ویکی‌پدیا مراجعه کنید، در پایین صفحه لینک‌هایی با عناوین مختلف خواهید داد. این عناوین مربوط به سایت‌های اعضای خانواده ویکی‌پدیا هستند، این‌ها همگی زیرمجموعه‌های ویکی‌پدیا هستند که در هر یک می‌توانید بسیاری از مطالبی که حق انتشار آن‌ها در دانشنامه اصلی ویکی‌پدیا را ندارید، منتشر کنید.
?
Wikibooks: ویکی کتاب محلی است که می‌توان نقد کتب مختلف، راهنماهای آموزشی و کتاب درسی را در آن منتشر کرد. هدف ویکی کتاب به اشتراک‌گذاری محتوا و کتب آموزشی است که می‌توانند حتی در ویکی دانشگاه مورداستفاده قرار گیرند.
Wikiversity: دانشگاه ویکی همان‌گونه که از نامش مشخص است، محلی برای ارائه دروس، یادگیری پروژه‌ها و منابع است. محتوا و مقالات توسط هر مدرس، دانش‌آموز یا محققی که مایل باشد می‌تواند نوشته و در ویکی دانشگاه منتشر شود.
Wikisource: ویکی سورس یا همان ویکی نبشته درواقع یک کتابخانه آنلاین به شمار می‌رود که مستندات تاریخی، کتاب‌های مرجعی که قبلاً توسط انتشارات دیگر منتشرشده‌اند و ترجمه‌های آن‌ها به زبان‌های دیگر را شامل می‌شود.
Wikivoyage: راهنمای سفر آنلاین به شهرهای مختلف است. این زیرمجموعه از ویکی‌پدیا در زبان فارسی نیز موجود است و تاکنون حدود ۸۵۰۰ راهنمای سفر در آن به ثبت رسیده‌اند.
Wikinews: ویکی خبر یک منبع خبری است که هرکسی می‌تواند اخباری از سیاسی و اقتصادی گرفته تا فرهنگی را در آن ثبت و منتشر کند.
Wikiqoute: ویکی گفتاورد منبعی از نقل‌قول‌های جالب‌توجه از مشاهیر جهان است و حدود ۸۵۰۰ صفحه به زبان فارسی در آن وجود دارد.
Wikispecies: ویکی گونه بانکی از اطلاعات گونه‌های موجودات زنده و طبقه‌بندی‌های آن‌ها است و تاکنون حدود ۶۸۰ هزار مقاله در آن در رابطه با موجودات زنده از گیاهان تا جانوران در آن به زبان‌های مختلف منتشرشده است.
Wiktionary: ویکی واژه یک فرهنگ لغات رایگان است.
Wikimedia Commons: انبار رسانه‌ای ویکی‌پدیا است که مجموعه ویدیوها ، فایل‌های صوتی و تصاویری است که توسط کاربران در آن منتشر می‌شوند و حق کپی‌برداری از آن‌ها برای تمام کاربران اینترنت آزاد است.
Meta-Wiki و Mediawiki و Wikidata: این سه نیز زیرمجموعه‌های دیگری از ویکی‌پدیا هستند که هدف اصلی آن‌ها کمک به پیشبرد سایر زیرمجموعه‌های ویکی‌پدیا که در بالا معرفی شدند و بهبود برنامه‌ریزی و هماهنگی پروژه‌های ویکی‌ها و حتی سایر تارنماهای موجود در وب است.
حتماً تاکنون بارها و بارها عبارت «ویکی‌پدیا که اعتبار ندارد!» را شنیده‌اید. اعتبار هریک از مقالات ویکی‌پدیا به منابع استفاده شدن در تهیه و نگارش آن مقاله وابسته است. بر این اساس ممکن است تعدادی از مقالات به دلیل عدم ویرایش توسط کاربران صاحب‌نظر معتبر نباشند اما آنچه مسلم است این است که با یک تقریب خوب می‌توان با در نظر گرفتن ویرایش‌هایی که جهت بهبود محتوای هر مقاله در زمان‌های مختلف در ویکی‌ها صورت می‌گیرند، به اعتبار اکثر مقالات به‌ویژه مقالات انگلیسی اعتماد داشت. با توجه به منابع استفاده‌شده در تنظیم هر مقاله و نیز سابقه نگارنده مقاله می‌توان میزان اعتبار آن را سنجید
