سوگیری‌های شناختی (cognitive biases) خطایی سیستماتیک است که معمولا وقتی داریم با توجه به اطلاعات و محیط پیرامون تصمیم میگیریم یا قضاوتی انجام میدیم رخ میدهد.
در کل این خطا ها زمانی رخ میدهند که ذهن نا خودآگاه سعی در رسیدن سریع به جواب دارد که در دو بخش کلی میشه به آن نگاه کرد:
ما زمانی که میخواهیم قضاوت کنیم یا تصمیم بگیریم فکر میکنیم که بسیار منطقی هستیم و تمام جوانب را سنجیده ایم و تمام اطلاعات دریافتی را به خوبی راستی آزمایی کرده ایم و الان آماده تصمیم گیری درست هستیم ولی متاسفانه سوگیری ها (biases) همیشه گریبان گیر تصمیمات ما هستندکه گاهی باعث تصمیم یا قضاوت های کاملا اشتباه شده و حتی در بعضی مواقع ممکنه باعث شود ما تصمیم درست تر و بهتر و سریعتری داشته باشیم اما در هر حالت این که نسبت به این سو گیری ها شناخت داشته باشیم میتونه کمک کنه تا بهتر عمل کنیم.
بیش از ۱۰۰ نوع سوگیری شناختی (cognitive bias) تا به حال شناسایی شده اند اما من به چند تا از این سوگیری ها که بیشتر در انجام تحقیق یا مدل کردن الگوریتم یادگیری ماشین و جمع آوری و تحلیل داده ممکن است رخ بدهد می پردازم.
سوگیری خودکارسازی(Automation bias): ما همیشه فکر میکنیم عملکرد یک ماشین و تصمیم گیری یک سیستم خودکار بهتر از تصمیم انسانی آن هست خوب بله ممکن هست باشه اما نه همیشه ما باید میزان خطای سیستم رو بدونیم تا تصمیم گیری رو بر اساس اون انجام بدیم چون ممکن است خطای سیستم زیاد باشد و تصمیم گیری خود ما از سیستم بهتر باشد.
سوگیری در بدست آوردن گزارش (Reporting Bias): همیشه امکان داره وقتی در حال تهیه یا نوشتن گزارش هستیم بر روی یک سری آیتم ها و موارد مهم چشم پوشی کنیم یا بر عکس روی چیز های کم اهمیت زیادی وقت بگذاریم در هر دو حالت ممکن هست این سو گیری ما باعث تصمیم گیری اشتباه و مدل سازی نادرست شود.
سوگیری در انتخاب (Selection Bias): سو گیری در انتخاب انواع مختلفی دارد برای مثال ما میخواهیم محصول جدیدی ةولید کنیم برای ارائه پیش بینی فروش مثلا پرسشنامه طراحی کنیم و این پرسشنامه را فقط برای کسایی که قبلا محصول ما را خرید کرده اند بفرستیم در اینجا ما کسانی را که محصول شرکت رقیب را خریداری کرده اند را لحاظ نکرده ایم و سوگیری در پوشش (Coverage bias) داشتیم که باعث میشه پیشبینی ما خیلی اشتباه از آب دربیاد.
گاهی ممکن است ما در مورد پوشش دادن مشکلی نداشته باشیم اما با کمبود دیتا سوگیری انجام بدیم برای مثال ممکنه از کسانی که محصول رقبا را خریداری کرده اند هم پرسش انجام شود اما ۸۳ درصد از آنها پاسخ ندهند در اینجا اگر ما نتیجه ای از روی پرسشنامه ها بگیریم دچار سوگیری در مشارکت (participation bias) شده ایم زیرا توضیع درستی در نمونه گیری نداشته ایم.
و حتی بعضی اوقات ممکن است روی نمونه گیری سوگیری انجام بدیم (Sampling bias) یعنی از لحاظ آماری نمونه گیری غلط و بدرد نخوری از جامعه هدف خود انجام بدیم در این صورت ممکن است به اشتباه نتیجه گیری کنیم در مثال پرسشنامه اگر ما بعد از ارسال پرسشنامه از ۲۰۰ نفری که سریع تر پاسخ داده اند نتیجه گیری انجام بدیم نمونه ای که انتخاب شده به صورت تصادفی نیست چون کسایی که زود تر جواب داده اند به احتمال زیاد مشتاق تر هستند.
سوگیری در رابطه با ویژگی یک گروه (Group Attribution Bias): در دو حالت ممکن است ما ناخودآگاه سوگیری انجام دهیم برای مثال وقتی داریم دیتا مربوط به یک نفر را بررسی میکنیم اگر ببینیم سلایق طرف یا ویژگی مشترک با ما دارد نباید روی نظر ما و قضاوت در مورد اون فرد تاثیر بگذاره و حتی برعکس اگر کسی ویژگی داره که ما نداریم نمیتونیم سوگیری در انتخاب یا عدم انتخاب آن داشته باشیم.
سوگیری و نتیجه گرفتن با پیشفرض های خودمون(Implicit Bias): هیچ وقت نباید با پیشفرض هایی که در ذهن داریم و ثابت نشده اند تصمیم بگیریم یا قضاوت کنیم یک مثال ساده فرض کنید یک محقق در حال پرسیدن یک سوال است با سر تکان دادن ( زبان بدن ) جواب خود را میگیرد و پیش فرض محقق این است که سر تکان دادن به معنی <<نه>> است آما اگر کسی که پاسخ میدهد فرهنگ متفاوتی داشته باشد (مثل آلبانیایی ها ) ممکن است جوابش برعکس باشد در اصل گفته <<بله>>.
همان طور که اشاره شد ما بیش از ۱۰۰ نوع سو گیری شناختی (cognitive bias) داریم و من توی این نوشته کوتاه سعی کردم به اون هایی که خودم بیشتر باهاشون سر و کار دارم اشاره ای کوتاه بکنم و در کل هدفم از این نوشته این بود که کمی بیشتر به جزییات دقت کنیم و پیش داوری را در قضاوت دخیل نکنیم و بدون فرضیه داشتن از قبل تحقیق یا مدل خود را طراحی کنیم چون خواه یا ناخواه همیشه با سوگیری (bias) طرف هستیم ولی بهتره که بشناسیمشون.
