در طول تاریخ، انسان همواره با ترس از ناشناختهها و میل به دانستن آینده دستوپنج نرم کرده است. این میل باطنی بستری برای پیدایش روشهای مختلف پیشگویی، طالعبینی و فالگیری فراهم کرده است. در فرهنگ ایرانی و برخی کشورهای خاورمیانه، یکی از رایجترین این روشها «سرکتاب» است. اگرچه بسیاری آن را با مفاهیم مذهبی مانند استخاره اشتباه میگیرند، اما سرکتاب ماهیتی متفاوت و پیچیده دارد که ترکیبی از نجوم قدیم، حساب ابجد و روانشناسی باور است.
در این مقاله به بررسی چیستی سرکتاب، تفاوت آن با استخاره، مبانی محاسباتی آن و خطرات نهفته در این پدیده میپردازیم.
سرکتاب در اصطلاح عامیانه، نوعی روش برای بررسی وضعیت طالع، شخصیتشناسی، پیشبینی آینده و یا تشخیص علت مشکلات (مانند بیماری، بدشانسی، یا مشکلات زناشویی) است. مدعیان سرکتابگیری معمولاً ادعا میکنند که با استفاده از نام فرد، نام مادر او و مراجعه به کتبی خاص (که اغلب منسوب به متون قدیمی علوم غریبه هستند)، میتوانند از «ستاره» یا «طالع» فرد آگاه شوند.
پایه و اساس فنی سرکتاب، حروف ابجد است. در علوم غریبه قدیم، برای هر حرف از الفبا یک ارزش عددی خاص در نظر گرفته میشد (مثلاً الف=۱، ب=۲، ج=۳ و...). در فرآیند سرکتاب:
نام فرد و نام مادرش به اعداد ابجد تبدیل میشود.
این اعداد با هم جمع شده و معمولاً بر عدد ۱۲ (تعداد برجهای فلکی) تقسیم میشوند.
باقیماندهی این تقسیم، عددی بین ۱ تا ۱۲ خواهد بود که نشاندهنده «برج فلکی» یا طالع فرد است (مانند حمل، ثور، جوزا و...).
سپس سرکتابگیر با مراجعه به متن مربوط به آن برج در کتابهای قدیمی، ویژگیهایی را برای فرد بازگو میکند.
از نگاه علم روانشناسی، دلیل اصلی جذابیت و باورپذیری سرکتاب به چند اصل شناختی باز میگردد:
این اثر بیان میکند که افراد تمایل دارند توضیحات کلی و مبهم شخصیت را که عملاً میتواند شامل حال همگان شود، به عنوان توصیفی دقیق و اختصاصی از خود بپذیرند.
مثال در سرکتاب: "شما قلبی مهربان دارید اما اطرافیان قدرتان را نمیدانند و گاهی از زبان خود ضربه میخورید." این جمله تقریباً در مورد ۹۰٪ انسانها صادق است، اما شنونده تصور میکند که سرکتابگیر دقیقاً ذهن او را خوانده است.
زمانی که فردی به سرکتاب مراجعه میکند، معمولاً در وضعیت اضطراب یا بحران است. او به دنبال نشانهای برای تأیید ترسها یا امیدهای خود است. اگر سرکتابگیر ۱۰ حرف بزند و فقط یکی درست باشد، ذهن فرد روی همان یک مورد تمرکز کرده و ۹ مورد غلط را فراموش میکند.
اگر سرکتابگیر بگوید: "در ماه آینده در رابطهات دچار مشکل میشوی"، فرد ناخودآگاه با شک و تردید و اضطراب رفتار میکند و همین رفتار باعث ایجاد مشکل واقعی در رابطه میشود؛ سپس فرد نتیجه میگیرد که پیشگویی درست بوده است.
امروزه سرکتاب از یک باور سنتی به یک تجارت سیاه تبدیل شده است، به ویژه در فضای مجازی (اینستاگرام و تلگرام). خطرات اصلی این بازار عبارتند از:
وابستگی روانی: فرد به جای استفاده از عقل، منطق و مشورت تخصصی برای حل مشکلات، برای کوچکترین تصمیمات به سرکتاب وابسته میشود و قدرت تصمیمگیری خود را از دست میدهد.
تجویزهای خطرناک: بسیاری از رمالها برای حل مشکلات، نسخههایی عجیب میپیچند (مثل خوراندن چیزهای ناپاک یا انجام کارهای خطرناک) که میتواند سلامت جسمی و روانی افراد را به خطر اندازد.
کلاهبرداری مالی (Talismans): معمولاً سرکتاب "رایگان" یا "ارزان" است، اما نتیجهی آن همیشه یک تشخیص ترسناک است: "شما طلسم شدهاید" یا "همزادتان اذیت میکند". اینجاست که فرد برای باطل کردن این طلسم خیالی، مجبور به پرداخت مبالغ هنگفت برای نوشتن "دعا" یا "طلسم" میشود.
اختلافات خانوادگی: بسیار دیده شده که سرکتابگیر با گفتن جملاتی مثل "زنی قد بلند با موهای روشن در زندگی همسرت دخالت میکند"، باعث ایجاد بدبینی شدید و فروپاشی خانوادهها شده است.
سرکتاب، بازماندهای از علوم نجوم کهن و تلاش انسان برای یافتن نظم در بینظمیهای زندگی است. اگرچه از نظر تاریخی و فولکلوریک قابل مطالعه است، اما در دنیای مدرن، نه پایهی علمی دارد و نه تایید دینی. اتکا به اعداد ابجد برای تعیین سرنوشت پیچیدهی انسان، نادیده گرفتن قدرت اختیار، تفکر و اراده است. در مواجهه با مشکلات زندگی، مراجعه به مشاوران متخصص، روانشناسان و استفاده از نیروی تعقل، راهکاری بسیار مطمئنتر از سپردن افسار زندگی به دست طالعبینان است.
نکته پایانی: آینده نوشته شده در ستارهها نیست؛ آینده ساختهی تصمیمات امروز ماست.
