کتاب پیشِ رو پژوهشی‌ست روشمند درباره خلقیات ما ایرانیان و تغییرات آن طی قرون. کامل‌ترین کتابی‌ست که تا کنون در این زمینه نوشته شده و یک سر و گردن از تلاش‌های دیگری که در زمینه فهم علل توسعه‌نیافتگی این سرزمین و ارتباطش با ویژگی‌های اخلاقی مردم ایران انجام گرفته، بالاتر است. ادعاهای نویسنده بر پایه پیمایش‌ها و نظریات مطرح علمی بیان شده و بر خلاف آثار دیگر(تذکره‌ها و سفرنامه‌ها و ...)تجربیات شخصی را محور قرار نداده است.
حرف اصلی‌اش این است که خلقیات یک ملت به هیچ عنوان «ذاتی» و تغییرناپذیر نیست و چیزی به نام «ویژگی‌های اخلاقی ثابت ایرانیان» وجود خارجی ندارد. فرهنگ امری‌ست سیال که در بستر تاریخ، وقایع و نهاد‌ها شکل می‌گیرد و با تغییر آن‌ها نیز تغییر میکند. دکتر فراستخواه با بررسی چهار نظریه(از جمله توضیح مفهوم نهاد، نظریه بازی‌ها و مِم‌ها) و ارائه روایتی تاریخی از جامعه ایران، شما را قانع میکند که این قول متواتر که «تا ما ایرانی‌ها تک‌تکمان بااخلاق نشویم پیشرفت نمی‌کنیم» تا چه حد ساده‌انگارانه است. در واقع، خلقیات ما و هر ملت دیگری «معلول» مناسبات و منطق موقعیتی زندگی در ایران و قواعد بازی نهادینه شده در کشورمان است نه «علت» آن. پس راه ارتقای اخلاقی ما تمرکز بر ساخت نهادهای دولتی و مدنی و توسعه آنهاست، نه خودمحوری و سعی در پرورش صفات اخلاقی شخصی.
او با مثال‌های متعدد نشان می‌دهد که چطور یک نهاد فاسد، فرد را نیز فاسد میکند و اخلاق را بی‌معنی. در فضایی که بدون زرنگی و پارتی‌بازی نمی‌توان به جایی رسید، آیا اجتناب از این کار ساده‌لوحی به حساب نمی‌آید؟ وقتی کسی می‌خواهد از شما سبقت بگیرد، آیا به خود می‌گویید «بگذار این راه را بره، حتماً عجله دارد،» یا اینکه بر عکس:« این‌ها یکی دو تا که نیستند، همه می‌خوان زرنگی کنند. اگر بخوام به همه راه بدم که باید تا صبح توی ترافیک بمانم.» این دو مثال به خوبی نشان می‌دهند که در ساختی هرج‌و‌مرجی، چطور اخلاقی عمل کردن نه تنها عاقلانه نیست بلکه احمقانه نیز هست. ما ایرانیان نه «ذاتاً» از بقیه با‌اخلاق‌تریم، نه بی‌اخلاق‌تر. اما به عللی بسیار پیچیده از جمله جبر جغرافیا، استبداد، هرج و مرج، ناامنی و...، که فراستخواه به خوبی آن‌ها را توضیح می‌دهد، نتوانسته‌ایم نهادهای بلند‌مدت درست کنیم. ضعف نهاد‌ها ریشه محافظه‌کاری، دورویی، منفعت‌پرستی، حامی‌پروری و دیگر رذایل اخلاقی‌ست که امروز شاهد آن هستیم. خلاصه بررسی این کتاب را می‌توانید در پادکست «دغدغه ایران» نیز بشنوید.
