در این مطلب قصد دارم که برخی از نکات مهم در بحث نگارش پروپوزال پایان نامه در مقاطع تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) را به دانشجویان تحصیلات تکمیلی گوش زد کنم تا ناخواسته با عدم نگارش حرفه ای پروپوزال، در انتهای دوران تحصیل خود دچار مشکل نشوند.
در دوره کارشناسی ارشد با پایان نامه و دکتری، دانشجویان باید در انتهای دوره از پایان نامه یا رساله خود دفاع کنند که اینکار سخت ترین و چالش برانگیز ترین کار در دوره های تحصیلی نامبرده هست. روند دوره های نامبرده در ایران به این صورت است که پس از تعیین شدن استاد یا استادهای دانشجو، دانشجو باید طی رشته جلساتی در مورد انتخاب موضوع پایان نامه با استاد یا استاد های خود صحبت کند و با هم به یک توافق اولیه برسند. بعد از روشن شدن حدودی موضوع پایان نامه، دانشجو باید کارهای مرتبطی که تا آن زمان در آن حوزه انجام شده اند را بررسی کند. به این کار اصطلاحا مرور ادبیات می گویند. پس از اتمام اینکار علاوه بر اینکه ایده ها، سرنخ ها و روش های لازم برای انجام پروژه (توجه کنید که تا اینجا موضوع پایان نامه هنوز بطور کامل تعیین نشده است.) بدست می آیند، ضعف کارهای قبلی و نیز کارهایی که در حوزه مربوطه هنوز انجام نشده اند مشخص می شوند. از آنجایی که پایان نامه باید دارای ابداعات جدید و منحصر به فردی باشد، این ابداعات می تواند با ضعف کارهای پیشینیان و یا کارهای انجام نشده همسو باشد. پس از انجام مرور ادبیات که به نتایج فوق الذکر ختم می شود، در نهایت هدف پایان نامه یا رساله تعیین می شود و در پروپوزال، این هدف باید به روشنی مشخص شود. در ادامه قصد دارم تا نکات مهمی را پیرامون نحوه نوشتن و بیان این هدف در پروپوزال بیان کنم :
1) اگر پایان نامه شما فقط دارای بخش شبیه سازی است و یا بخشی از پایان نامه مربوط به انجام شبیه سازی است، به هیچ عنوان نام نرم افزار تجاری که می خواهید از آن استفاده کنید را بیان نکنید. برای مثال ننویسید که : " برای انجام شبیه سازی از نرم افزار المان محدود آباکوس (abaqus) استفاده خواهد شد. " . بجای آن می توانید اینگونه بنویسید که : " برای انجام شبیه سازی از روش المان محدود استفاده خواهد شد." . چراکه اگر در میانه کار متوجه شوید که نرم افزار نامبرده ( مثل آباکوس ) ابزار مناسبی برای پروژه شما نیست، باید ابزار خود را عوض کنید و با نام نبردن از نرم افزار این امکان برای شما وجود دارد و در غیر این صورت، وجود ندارد.
2) پیش از نگارش پروپوزال، هدف پروژه را به مجموعه ای از اهداف کوچک تر تقسیم کنید به این ترتیب که شما باید یکی پس از دیگری به این اهداف کوچک تر شده برسید تا در نهایت کل پروژه انجام شود. سپس در متن پروپوزال یک یا چند هدف آخر را به این صورت مطرح کنید که "اگر هنوز مهلت داشتیم، این اهداف را نیز انجام میدهیم". برای مثال فرض کنید که موضوع پایان نامه شما، بررسی اثر یک پارامتر در رفتار یک سیستم خاص است و شما با مرور ادبیات یا با حس فیزیکی و مهندسی خود متوجه شدید که بررسی این اثر به ازای مقادیری از پارامتر مربوطه بسیار پیچیده و سخت است. در اینجا شما هدف اصلی پایان نامه را بررسی اثر پارامتر مربوط بر روی رفتار سیستم به ازای یک بازه خاص از آن پارامتر می گذارید و بررسی اثر مربوطه به ازای مقادیر دیگر را منوط به وقت داشتن و مهلت داشتن می گذارید چراکه سنوات مجاز دوره های تحصیلات تکمیلی محدود است و تنها به اندازه محدود و مشخصی قابل افزایش است.
3) در تمام شاخه های علم، در مقطع تحصیلات تکمیلی، برای انجام تمام و یا بخشی از رساله، نیاز است تا هزینه هایی پرداخت شود. مثلا نیاز است که دستگاهی ساخته شود و یا سنسوری خریداری شود و یا تست هایی انجام شود که انجام تست ها هزینه بر است. شما باید قبل از نگارش پایان نامه، در مورد اینکه منبع مالی تامین این هزینه ها باید کجا باشد، با استاد خود به توافق و تفاهم برسید تا بعدا سو تفاهم ایجاد نشود. شاید شما بتوانید توافق کنید که استاد راهنمای شما تمام هزینه ها را متقبل شود و یا استادتان در نهایت زیر بار هیچ هزینه ای نرود. در این بین توجه کنید که تمام امتیاز پروژه کارشناسی ارشد و یا دکترایی که شما انجام می دهید برای استاد راهنما و دانشگاه است حتی اگر تمام هزینه ها را شما از جیب مبارک خود پرداخت کرده باشید.
عدم رعایت موارد فوق الذکر می تواند مشکلات زیادی را برای یک دانشجوی تحصیلات تکمیلی به همراه داشته باشد. در نهایت خوشحال می شوم که خوانندگان این مطلب نظر، تجربه و یا توصیه های خود را در اینجا بیان کنند.
