6 بهمن 1341 در ایران رفراندومی برای لوایح ششگانه ی حکومت (از جمله اصلاحات ارضی و قانون انتخابات) برگزار شد. گرچه در این انتخابات زنان هم می توانستند رای بدهند اما چون طبق قوانین آن زمان، زنان حق رای نداشتند و حق رای آنها یکی از موارد رفراندوم بود، طبق اعلام وزیر وقت کشور رای آنان در نتایج نهایی محسوب نشد.
در 26 شهریور 1342 نیز انتخابات مجلس شورای ملی و سنا در ایران برگزار شد. این اولین انتخاباتی بود که در یک روز معین برگزار می شد و اولین انتخاباتی بود که زنان حق رای واقعی پیدا کرده بودند. بنا به نوشته ی ویکی پدیای فارسی این انتخابات را نمی‌توان آزاد دانست چون همه ی احزاب و گروه ها نتوانستند به راحتی کاندیدهای مد نظر خود را معرفی کنند.
چند نفر برای شرکت در این دو انتخابات واجد شرایط بودند و چند نفر در آن شرکت کردند؟ آیا تحریم رفراندوم 1341 و انتخابات 1342 از سوی روح الله خمینی و برخی از علمای دیگر تاثیری در درصد مشارکت گذاشت؟
رای دهندگان مجلس شورا باید حداقل 20 سال و رای دهندگان مجلس سنا باید حداقل 25 سال می داشتند. رای دهندگان باید پیش از رای گیری «کارت الکترال» دریافت می کردند و با این کارت رای می دادند. طبق ماده ی دهم قانون انتخابات مصوب 1329 قمری به جز زنان (که در رفراندوم 1341 به آنها حق رای داده شد) این افراد حق رای نداشتند: افراد زیر بیست سال، تبعه های کشورهای خارجی، دیوانه ها، مرتکبان قتل و سرقت، مرتدین از اسلام، گدایان، ورشکستگان و مقصران سیاسی که ضد حکومت و استقلال اقدام کرده اند.
گزارش صریحی درباره ی تعداد واجدان شرایط نیافتم اما مطابق سرشماری سال 1345 (سه سال بعد) تعداد افراد واجد شرایط به این شرح بود:
ویکی پدیای فارسی مجموع رای ها در انتخابات مجلس را 5.593.826 تا دانسته است اما منبعی که ویکی پدیا از آن نقل کرده این عدد را برای رفراندوم برگزارشده در بهمن 1341 نوشته است (هم رفراندوم هم انتخابات مجلس در سال 1963 میلادی برگزار شده اند). عددی که روزنامه ی اطلاعات برای تعداد آرای رفراندوم اعلام کرده است نیز به این عدد بسیار نزدیک است: 5.598.711 نفر. از این تعداد طبق اطلاعات ویکی پدیای فارسی تعداد کمی زن بوده اند: حدود 270 هزار نفر.
اما چنین عددی عجیب است! حتا اگر با کم کردن تعداد زنان رای دهنده به عدد 5 میلیون و 300 هزار نفر به عنوان تعداد رای برسیم، یعنی نزدیک به 90 درصد واجدان شرایط در رفراندوم شرکت کرده اند! گرچه ویکی پدیا طبق محاسباتی عجیب درصد مشارکت در رفراندوم را 65 درصد اعلام کرده است اما محاسباتی که در این سایت مطرح شده درست نیست.
روزنامه ی اطلاعات هفتم بهمن 1342 تعداد آرای تهران در رفراندوم را حدود 522 هزار رای ذکر کرده است و تعداد آرای تهران در انتخابات مجلس را حدود 270 هزار رای. یعنی تعداد رای دهندگان نسبت به رفراندوم نصف شده است. این نسبت در شهرهای دیگر کمتر بوده است (مطابق گزارش اطلاعات از بعضی شهرها در 27 شهریور 42). مثلن:
با این اعداد می توان تخمین زد که درصد مشارکت در انتخابات مجلس حداکثر یک چهارم درصد مشارکت اعلامی رفراندوم بوده باشد. یعنی حدود 25 درصد. با این وجود عددی کلی از مشارکت افراد در انتخابات مجلس 1342 نیافتم.
گفته می شود سید روح الله خمینی و چند نفر دیگر از روحانی ها انتخابات رفراندوم را تحریم کردند. در کتاب «شرح اسم» (زندگینامه سید علی خامنه ای، ص 152) نوشته شده است که انتخابات شهریور 1342 نیز از طرف همه ی علما و مراجع تحریم شده بود.
برای بررسی تاثیر تحریم انتخابات در درصد مشارکت باید داده های قبل و بعد از این دو انتخابات را داشته باشیم. واجدان شرایط رای دادن در انتخابات های قبلی در ایران افراد ثروتمند، شاخص و معروف بوده اند و نه عمده ی مردم. بنابراین نمی توان مشارکت آنها را با مشارکت کل مردم مقایسه کرد. از طرف دیگر اولین سرشماری علمی در ایران در سال 1335 برگزار شد و ما از جمعیت ایران پیش از آن به شکل دقیق اطلاعی نداریم (چه برسد به جمعیت افراد شاخص و ثروتمند).
همچنین با توجه به این که به نظر می رسد در اعلام نتایج رفراندوم اغراق شده است یافتن تاثیر تحریم در درصد مشارکت ساده نیست. همچنین نمی توان مشارکت کمتر در انتخابات مجلس را در نتیجه ی تحریم علما دانست چرا که اگر بخواهیم نتایج رسمی رفراندوم را رد کنیم یعنی حکومت نتایج را دستکاری کرده است و دیگر نمی توان به نتایج رسمی انتخابات مجلس هم اعتماد کرد. همچنین به نظر می رسد تحریم رفراندوم توسط روحانیان گسترده تر از تحریم انتخابات مجلس بوده است و این هم موضوع را پیچیده تر می کند.
حکومت ایران در سال 1341 رفراندومی برای تصویب شش لایحه از جمله اصلاحات ارضی و اصلاح قانون انتخابات برگزار کرد. مطابق آمار رسمی اعلام شده نزدیک به 90 درصد از واجدان حق رای در این انتخابات شرکت کردند. عددی که نمی تواند واقعیت داشته باشد (از نظر توزیع جمعیت در ایران و مشارکت های پس از آن).
همچنین در شهریور 1342 انتخابات مجلس شورای ملی و سنا برگزار شد. در این انتخابات برای اولین بار زنان حق رای واقعی داشتند. درصد مشارکت در این انتخابات با داده های فعلی برای من قابل استخراج نبود اما به نظر می آید مشارکت در آن طبق آمار رسمی حداکثر یک چهارم رفراندوم بوده باشد.
با داده های فعلی نمی توان تاثیر تحریم بر مشارکت در انتخابات را سنجید.
Dieter Nohlen, Florian Grotz, Christof Hartmann (editors). Elections in Asia and the Pacific_ A Data Handbook_ Volume 1. Middle East, Central Asia, and South Asia (2002)
