نگاهي به رمان «كاج زدگي»؛روايتي از زندگي، استحاله، خاطرات و چند چيز ديگر

اميرعباس كلهر

«تقديم به همنسلانم: متولدان دهه شصت و اواخر دهه پنجاه خورشيدي» اين نوشته تقديمي از طرف ضحي‌كاظمي است كه تا كتاب را باز مي‌كنيد بعد از شناسنامه كتاب به چشمتان مي‌خورد. نويسنده‌اي كه چندين رمان در بازار كتاب از او موجود است و نكته جالب و دوست‌داشتني در مورد او اين است كه هشت سال به عنوان مهندس ناظر در كارخانه‌هاي مختلف فعاليت داشته اما سرانجام دست از كار مي‌كشد و به قول خودش «در يك مقطع تامل كردم كه به چه حوزه‌اي علاقه دارم. حوزه ادبيات يا حوزه مهندسي؟ پس از آن به اين نتيجه رسيدم كه به ادبيات و جهان رنگارنگ آن علاقه بيشتري دارم و اولويت نخست من در زندگي ادبيات است.» همين نوشته تقديمي نويسنده در ابتداي كتاب كافي است تا شما مجاب شويد كه حتما با داستاني عجيب روبه‌رو هستيد و اينگونه هم مي‌شود. رمان «كاج زدگي» براي مخاطب فضايي متفاوت و تازه دارد. وقتي مشغول خواندن آن مي‌شويد همچون كريستُف كلُمب كه اتفاقي قاره‌اي را كشف كرد، شما هم در نقش آن ظاهر مي‌شويد و سعي مي‌كنيد جزييات اين داستان را كشف كنيد. نثر ضحي كاظمي در اين رمان خسته‌كننده نيست و مي‌توانيد به راحتي ساعت‌ها مشغول خواندن آن شويد. رمان با يك حادثه آغاز مي‌شود و بعد نويسنده شما را درگير گذشته و اتفاقاتي كه افتاده، مي‌كند. داستان در مورد كشوري است كه در برهه‌اي منابع سوخت فسيلي در جهان تمام شده و همه كشورها دنبال راه‌حلي براي جايگزين كردن مبناي مبادلات تجاري و اقتصادي خود هستند. اما كشوري كه در رمان «كاج‌زدگي» در مورد آن صحبت مي‌شود و شما با گروهي از آدم‌هاي آن مشغول زندگي مي‌شويد، مجبور به سرمايه‌گذاري در حوزه‌هاي جديد تكنولوژي مي‌شود تا بتواند اقتصادش را سرپا نگه دارد. به مرور زمان اين كشور مهم‌ترين صادر‌كننده دارو و تكنولوژي ژنتيك در جهان مي‌شود. اما پيشرفت‌هاي اين كشور در توليد و صادرات مواد شيميايي، سم، كود و... باعث ايجاد دشمني و رقابت با كشورهاي ديگر مي‌شود و همين آغازي براي شروع جنگي مخرب است. خواننده اگر در زمان جنگ يا بعد از آن زندگي كرده باشد، بخش‌هاي زيادي از اين كتاب را به خوبي درك مي‌كند. كاظمي كه متولد 1361 در تهران است به خوبي شرايط بعد از جنگ را توصيف كرده است: «مهم‌ترين زيرساختي كه بايد جبران مي‌كرد، نيروي انساني بود. براي همين بعد از جنگ، همه فشار روي ما بود. روي نسل ما. كودكي سختي داشتيم. همه همنسلان من. خانواده‌هاي پرفرزند كه بيش از يك سوم‌شان بي‌پدر بودند. خانه‌هاي كوچك، كمبود امكانات از همه نوع، مواد‌غذايي، مواد شوينده، آموزش، بازي، آب‌و‌هواي تميز و غيره». اما اين دليل نمي‌شود كه فقط افرادي كه در دوران جنگ يا بعد از آن زندگي كرده‌اند اين رمان را درك كنند، بلكه ديگران هم مي‌توانند با قصه پركشش رمان «كاج‌زدگي» ارتباط برقرار كنند و البته برخي از مسائل مطرح شده در كتاب صرفا در مورد شرايط اواخر دهه 50 يا 60 نيست بلكه براي امروز هم صدق مي‌كند كه البته كم و زياد دارد. مثلا كاظمي مي‌نويسد: «صف جزو لاينفك زندگي ما بود. همه جا صف بود. براي سوار اتوبوس شدن، وارد شدن به مدرسه، به كلاس، بعد صف‌هاي طولاني وارد شدن به امتحانات ورودي دبيرستان. صف‌هاي ورودي امتحان دانشگاه و... » ويژگي ديگري كه باعث مي‌شود نسل بعد از دهه 60 از رمان لذت ببرد، ژانر علمي- تخيلي كتاب است. درست است كه مسائل مطرح شده در كتاب ممكن است براي خواننده متولد دهه 60 تلخ باشد اما اگر نسل‌هاي بعد سراغ اين رمان بروند، مي‌توانند جذب ژانر آن شوند و اتفاقا تاحدودي با فضاي اواخر دهه 50 و 60 كشور آشنا شوند. اين ژانر يكي از ويژگي‌هاي اصلي رمان «كاج‌زدگي» است اما متاسفانه از آنجايي كه اين ژانر در كشور ما فقط مختص به كودكان و نوجوانان شناخته مي‌شود شايد خيلي آنطور كه بايد و شايد از آن استقبال نشده است ولي ضحي كاظمي با نثر و جسارتي كه در اين رمان به خرج داده، ثابت كرده اين ژانر مي‌تواند همه گروه‌هاي سني را تحت پوشش قرار دهد. همچنين ويژگي ديگر اين ژانر اين است كه مي‌توان با بهره‌گيري از آن دست به نقد موضوعات مختلف زد و با به وجود آوردن فضايي تخيلي، نقدها نسبت به فضاي موجود را در آن مطرح كرد و ضحي كاظمي با ظرافت و دقت لازم اين كار را انجام داده است و به ذهنيت حاكم و موجود بر جامعه خودمان وارد شده است. اما رمان را كه بخوانيد رفته رفته جذاب‌تر مي‌شود و هر بار نويسنده از نگاه يكي از شخصيت‌هاي رمان شرايط قديم و حال را براي خواننده بازگو مي‌كند. بعد از آن دوران سخت و تحمل شرايط جنگ و بعد از آن، سيستم حكومتي كه در رمان اسم آن «دما» است، وارد داستان مي‌شود و قدرت را در دست مي‌گيرد و به بيان نويسنده سيستمي كشور را در دست مي‌گيرد كه اكثر جوانان جامعه همراه و حامي‌اش بودند، آن هم در شرايطي كه آنها اميدي به آينده نداشتند و به قول ضحي كاظمي «هيچ چراغي در راهرو بدبختي‌هاي ما روشن نبود». اما يكباره شرايط تغيير مي‌كند و همه به آينده اميدوار مي‌شوند. در سيستم حكومتي جديد اسامي افراد بايد تغيير كند و اسم افراد از روي نام درختان، حيوانات و... انتخاب مي‌شود. وضع توليد مثل، خانه‌دار شدن، انتخاب شغل، تحصيل و... سيستم حكومتي جديد متفاوت است و همه اينها را «دما» براي افراد كشور انتخاب مي‌كند. ماهور، سرو، باران، مهتاب، سايه، خورشيد، ساحل، سپهر، صدف، پروانه، نهال شخصيت‌هاي اصلي رمان «كاج‌زدگي» هستند. قصه اين رمان آنقدر جذاب هست كه آن را در ليست خريد كتاب‌هاي‌تان قرار دهيد تا سرگذشت آدم‌هاي اين كتاب را بخوانيد كه با به وجود آمدن سيستم جديد حكومتي چه اتفاقاتي براي‌شان مي‌افتد.

*این معرفی کتاب در روزنامه اعتماد و در تاریخ پنج شنبه ۷ ارديبهشت ماه 1396 منتشر شده است.