وقتی درباره لایتروم می‌شنویم چه چیزی در ذهن ما تداعی می‌شود؟ یک برنامه جدید از ادوبی که بتواند پول بیشتری به دست بیاورد؟ یک نسخه ارزان قیمت‌تر از فتوشاپ برای عکاسان فقیر‌تر و آن‌هایی که در جهان سوم زندگی می‌کنند و نمی‌توانند فتوشاپ گران‌قیمت را خریداری کنند؟ یک برنامه پوششی برای افزودن امکانات پیشرفته به فتوشاپ که احتمالاً تیم توسعه فتوشاپ نمی‌تواند به این برنامه اضافه کند؟ اصلاً مگر تیم توسعه لایتروم و فتوشاپ با هم فرق دارند؟ سوالاتی از این دست همواره ذهن عکاسانی که با لایتروم کار نمی‌کنند را به خود مشغول کرده است. خیلی از آن‌ها همواره ترس از این دارند که شاید امکانات بی‌نظیری در برنامه لایتروم را از دست داده‌اند و نگران هستند که فرصت کافی یا توانایی یادگیری این برنامه جدید را نداشته باشند. خیلی از کاربران هم با شک و تردید به این برنامه نگاه می‌کنند. آن‌ها هنوز هم مطمئن نیستند، زمانی را که می‌خواهند برای آموزش لایتروم صرف کنند، اصلاً ارزش این کار را داشته باشد یا خیر؟ در این مقاله می‌خواهم درباره محدودیت‌ها و امکانات لایتروم در برابر فتوشاپ توضیح دهم و یک‌بار برای همیشه به این پرسش پاسخ دهم که آیا یادگیری لایتروم در کنار فتوشاپ ضرورتی دارد یا خیر؟
بیایید قبل از بررسی محدودیت‌ها و امکانات لایتروم ابتدا به خود لایتروم نگاهی بیندازیم. این برنامه چیست؟ وقتی درباره غیر مخرب بودن این برنامه حرف می‌زنیم دقیقاً چه منظوری داریم؟ اصلاً مگر برنامه‌های دیگر مانند فتوشاپ مخرب بوده‌اند؟
برنامه لایتروم یک برنامه غیر مخرب یا non-destructive است. این برنامه قدرتمند که بخشی از آن توسط تیم توسعه نرم‌افزار ادوبی فتوشاپ ساخته شده است، یکی از محبوب‌ترین نرم‌افزارهای ویرایش عکس برای عکاسان حرفه‌ای است و اگرچه بسیار جوان‌تر از فتوشاپ است، اما امکانات آن به قدری قوی است که خیلی از عکاسان حرفه‌ای ترجیح می‌دهند، به جای استفاده از فتوشاپ، از این برنامه برای ویرایش عکس‌هایشان استفاده کنند. جالب اینجاست که رابط کاربری این برنامه (برخلاف فتوشاپ) آن‌قدر ساده طراحی شده است که تقریباً هر عکاسی، از عکاسان حرفه‌ای تا دانشجویان عکاسی و آماتور و حتی افراد عادی هم به راحتی می‌توانند آن را یاد بگیرند و از آن استفاده کنند. به همین دلیل خیلی از مجموعه‌ها و کلاس‌های آموزشی، درباره آموزش این برنامه این‌طور می‌گویند که شما به راحتی می‌توانید در زمانی کوتاه، روش کار با آن را یاد بگیرید. البته این گفته، چندان هم بیراه نیست. زمان آموزش لایتروم در مقایسه با فتوشاپ، بسیار سریع‌تر است. اما نباید این نکته را فراموش کنیم که اغلب این آموزش‌ها مربوط به نکات پایه‌ای استفاده از لایتروم است و برای کاربری پیشرفته، نکات و ترفند‌های بی‌شماری وجود دارد که عکاسان حرفه‌ای، به مرور درباره آن‌ها یاد می‌گیرند.
همان‌طور که گفتم، لایتروم بخشی از خانواده نرم‌افزارهای گرافیکی شرکت Adobe (بخوانید ادوبی) است و نام اصلی و رسمی آن هم Adobe Photoshop Lightroom است که ما برای سادگی آن را “لایتروم” (یا بعضی‌ها هم “لایت روم”) می‌نامیم. این برنامه ترکیبی از امکانات مدیریت و دسته‌بندی برنامه Adobe Bridge و پلاگین ویرایشگر فایل‌های خام فتوشاپ یا همان Adobe Camera RAW است. ترکیب این‌ها برنامه‌ای شده که هم می‌تواند عکس‌ها را به خوبی مدیریت کرده و نمایش دهد و هم فایل‌های خام را پردازش کند و خروجی بگیرد.
لایتروم می‌تواند ده‌ها کار را همزمان روی هزاران عکس انجام دهد
این یکی از مهم‌ترین مزیت‌های این برنامه است. اینکه لایتروم می‌تواند برخلاف فتوشاپ که در اغلب اوقات می‌تواند نهایتاً روی یک یا چند عکس کار کند، روی صدها یا شاید هزاران عکس کار کند. این قابلیت که ما آن را ویرایش دسته‌ای یا Batch Processing می‌نامیم، برای عکاسانی که تعداد زیادی عکس می‌گیرند و لازم است که روی همه آن‌ها کار کنند، اهمیت بسیار زیادی دارد. مثلاً فرض کنید شما یک عکاس عروسی هستید. در عکاسی عروسی، اگرچه ممکن است یک عکاس، چند صد یا شاید هزار عکس بگیرد، اما آنچه که نهایتاً ویرایش و به مشتری‌ها تحویل داده می‌شود، عموماً کمتر از چند ده عکس می‌باشد. در چنین شرایطی، خیلی از عکاسان نیازی ندارند، همه عکس‌هایی که گرفته‌اند را ویرایش کنند، بنابراین احتمالاً با همان فتوشاپ و روش‌های قدیمی خودشان هم به خوبی از پس این کار برمی‌آیند.
اما یک عکاس منظره را تصور کنید که گاهی اوقات در طول یک سفر عادی خود به یک کوهستان یا جنگل، دستکم چند هزار عکس می‌گیرد. مدیریت و دسته‌بندی این همه عکس کار بسیار مشکلی است. حتی اگر فرض کنیم که نیمی از این عکس‌ها را هم حذف کند، هنوز بیش از 1000 عکس وجود دارد که باید دسته‌بندی و مدیریت شوند. برخی از آن‌ها برای مسابقات و جشنواره‌های خارجی ارسال می‌شوند. برخی از آن‌ها برای چاپ در کتاب عکس کنار گذاشته می‌شوند، برخی برای اینستاگرام و شبکه‌های اجتماعی کار می‌شوند، برخی دیگر باید روی فلیکر و فیس‌بوک و گالری آنلاین عکس‌ها منتشر شوند، برخی باید در آرشیو قرار بگیرند و نهایتاً به مجلات و نشریات فروخته شوند و نهایتاً اینکه همه این 1000 عکس باید ویرایش رنگ و نور شوند و برش بخورند و شارپ شوند و White Balance آن‌ها تنظیم شود و … این حجم کار، دیگر با استفاده از فتوشاپ امکان‌پذیر نیست و زمان بسیار طولانی را طلب می‌کند که خیلی از عکاسان از عهده آن برنمی‌آیند.
ضمناً حتی برای برخی از قسمت‌های این کار، فتوشاپ حتی امکانات کافی در اختیار ندارد. مشاهده و مقایسه عکس‌ها، دسته‌بندی و مدیریت آن‌ها، ارتباط آنلاین با وب‌سایت‌های اشتراک عکس و شبکه‌های اجتماعی و بسیاری قابلیت‌های دیگر، اصولاً در فتوشاپ طراحی نشده‌اند.
اما لایتروم یک برنامه چند بخشی است و برای هر کدام از این کاربرد‌ها، بخش و راهکاری را در نظر گرفته است. اتفاقاً به همین دلیل هم لایتروم را برنامه‌ای ماژولار می‌نامند. چون هر ماژول، می‌تواند نیاز‌های یکی از این کاربرد‌ها را پوشش دهد. مثلاً یک ماژول برای مدیریت و دسته‌بندی عکس‌هاست که اصولاً فتوشاپ فاقد آن است. فتوشاپ کلا خودش را از این بخش فارغ کرده است و این کار را به برنامه دیگری از همین خانواده به نام Bridge سپرده است. بخش دیگری هم برای پردازش یا همان Develop فایل‌های خام است که باز هم فتوشاپ این کار را توسط پلاگین جداگانه‌ای به نام Adobe Camera RAW انجام می‌دهد. بخش‌های مانند صفحه بندی آلبوم‌ها و کتاب‌های عکس برای چاپ یا انتشار روی وب یا ساخت Slideshow هم در فتوشاپ وجود ندارند و برای آن‌ها اصولاً یا باید مهارت‌های ویژه‌ای را یاد بگیرید یا باید از برنامه‌های دیگری استفاده کنید. اما مشکل اینجاست که همه این‌ها، قابلیت‌هایی هستند که برای یک عکاس ضرورت دارند و لایتروم همه آن‌ها را در خود دارد. با لایتروم به هیچ کدام از این امکانات نیازی نخواهید داشت.
از سوی دیگر لایتروم می‌تواند همه این کار‌ها را به صورت دسته‌ای و همزمان، روی صدها عکس انجام دهد. به زبان ساده‌تر اینکه می‌توانید یک کار را روی یک عکس انجام دهید و همان کار را روی صدها عکس دیگر به صورت یکجا، اعمال کنید. دقیقاً مانند Copy و Paste کردن یک کار روی عکس‌های دیگر. مثلاً فرض کنید، اگر یک عکس از یک مجموعه را شارپ می‌کنید، می‌توانید این کار را کپی کنید و صدها عکس دیگر از آن مجموعه را با همان تنظیمات شارپ کنید. دقیقاً مانند همین کار می‌توانید، صدها عکس را با هم روشن کنید، کنتراست بدهید، فیلتر آبی بگذارید یا مثلاً وایت بالانس همه عکس‌ها را با هم تغییر دهید.
لایتروم یک برنامه ویرایشی “غیر مخرب” است
لایتروم یک برنامه non-destructive است. یعنی هیچ کاری با خود فایل عکس انجام نمی‌دهد و هر تغییری که در آن انجام می‌دهید یا حتی خود آن عکسی که می‌بینید، یک پیش نمایش از عکس است که لایتروم آن را از قبل برای خودش ساخته است و از همان پیش نمایش استفاده می‌کند. بنابراین وقتی یک چیزی از عکس را تغییر می‌دهید، مثلاً عکس را تاریک و روشن می‌کنید، برش می‌زنید، می‌چرخانید یا هر کار دیگری که انجام می‌دهید، در واقع آن تصویر پیش نمایش است که تغییر می‌کند، نه خود عکس اصلی. بنابراین هر زمان که بخواهید می‌توانید به عقب برگردید و تمام آن تغییرات را منتفی کنید یا بعضی را حذف کنید و بعضی را نگه دارید.
اما این عکس‌های پیش نمایش و تغییرات روی آن‌ها کجا ذخیره می‌شوند. تمام این‌ها در یک فایل مخصوص ذخیره می‌شوند که فقط خود لایتروم از آن استفاده می‌کند. لایتروم اسم این فایل را کاتالوگ گذاشته است. (می‌توانست هر اسم دیگری هم برای آن بگذارد. بنابراین این اسم نباید شما را سردرگم کند که دنبال آن بگردید. اصولاً فعلاً نیازی به آن نداریم.) مهم این است که بدانیم اگر این فایل را پاک کنیم، کارهایی که در لایتروم انجام داده‌ایم پاک می‌شوند، اما خود عکس‌های اصلی دست نخورده سر جای خودشان باقی می‌مانند. هر وقت هم تغییر جدیدی در تنظیمات روی یک عکس می‌دهید، همین فایل کاتالوگ است که نهایتاً تغییر می‌کند.
البته وقتی تغییرات را انجام می‌دهید، این تغییرات آن‌قدر سریع انجام می‌شود که گاهی اوقات فکر می‌کنیم شاید خود عکس اصلی تغییر کرده‌اند. اشتباه نکنید، فایل اصلی تغییر نمی‌کند. به همین علت هم برنامه لایتروم را غیر مخرب می‌نامیم.
جدا کردن یک بخش با قلم موی تنظیمات در لایتروم، دقیقاً مثل این است که بخواهید از ماسک سریع یا Quick Mask و قلم مو در فتوشاپ برای جدا کردن یک چیزی استفاده کنید.
حالا سؤال اینجاست که اگر قرار است فایل اصلی تغییر نکند، پس این همه زحمت ما کجا می‌رود؟ اگر قرار باشد فقط یک پیش نمایش یا کپی مجازی از عکس تغییر کند، خود عکس چه می‌شود؟
این همان جایی است که به گرفتن “خروجی” یا Export مشهور است. وقتی کارهایتان را روی تصویر مجازی عکس انجام دادید، از فرمان Export در لایتروم استفاده می‌کنید تا همان تغییرات، روی فایل اصلی اعمال شده و یک نسخه جدید از آن، به بیرون ارسال شود. منظور ما از ارسال به بیرون این است که مثلاً روی اینترنت منتشر شود، یا روی DVD رایت شود یا در حالت ساده‌تر اینکه در جایی از کامپیوتر ذخیره شود. اینجا جایی است که یک فایل جدید یا کپی ساخته می‌شود. این فایل جدید همه تغییرات را در خود دارد، اما فایل اصلی یا اولیه تخریب نشده و می‌توانید آن را نگه دارید یا اگر خواستید حذف کنید. برای همین هم به لایتروم، برنامه غیر مخرب می‌گویند.
پس حالا یک برنامه مخرب چیست؟
برنامه مخرب، به برنامه‌ای می‌گوییم که می‌تواند تغییرات را روی خود همان فایل ذخیره کند. در واقعاً عملاً همه تغییرات روی فایل اصلی انجام می‌شود و اگر شما دکمه Save را بزنید، همه این تغییرات روی همان فایل ذخیره شده و نسخه اولیه فایل از دسترس خارج می‌شود. فتوشاپ یک نمونه خوب از برنامه ویرایش عکس مخرب محسوب می‌شود. برای همین هم در فتوشاپ، عکاسان جرئت نمی کنند دکمه Save را بزنند و همیشه از فرمان Save As استفاده می‌کنند. طبیعتاً اگر در فتوشاپ هم فقط از فرمان Save As… استفاده کنیم و یک فایل جدید درست کنید، به نوعی غیر مخرب محسوب می‌شود. اما همیشه باید حواستان به فایل‌های جدیدی که ایجاد می‌کنید باشد. گاهی هم باید چندین نسخه بکاپ از یک فایل بگیریم تا مطمئن شویم که برای هر تغییری که نیاز داشتیم، یک فایل بدون تغییر هم قبلاً ذخیره کردیم. حتی گاهی مجبور می‌شویم مرحله به مرحله هم تغییرات را در فایل‌های جداگانه ذخیره کنیم. چون وقتی یک فایل را می‌بندیم، دیگر تغییرات قبل از آن را نداریم که بخواهیم برگردیم و آن‌ها را تصحیح کنیم.
اگرچه خیلی از عکاسان، در طول این سال‌ها یاد گرفته‌اند که چطور فایل‌های JPEG را تبدیل به فایل‌های PSD لایه لایه کنند و برای هر کدام از تغییرات یک لایه جدید در فایل PDS ایجاد کنند، اما می‌دانیم که این روش موجب افزایش حجم شدید فایل‌ها شده و چندان هم کارآمد نیست. در حالی که در لایتروم، شما همه این تغییرات را به راحتی با خاموش و روشن کردن یک کلید می‌توانید حذف یا فعال کنید.
قرار بود درباره محدودیت‌ها و امکانات لایتروم توضیح دهم. این‌ها همگی مزایایی بودند که ممکن است شما را تشویق کنند تا برای ویرایش تعداد زیادی عکس، به سراغ لایتروم بروید و فتوشاپ را فراموش کنید. حالا سؤال اینجاست که محدودیت‌های لایتروم چیستند؟ چه چیزی باعث می‌شود تا خیلی از عکاسان، هنوز بیشترین حجم کارهایشان را در فتوشاپ انجام دهند و کمتر با لایتروم کار کنند؟ در بخش بعدی این مقاله به محدودیت‌های لایتروم می‌پردازم و پاسخ این سؤال را به طور مفصل خواهم داد.
محدودیت‌ها و امکانات لایتروم در برابر فتوشاپ
تغییرات در لایتروم، Global یا عمومی است. یعنی هر آنچه که تغییر می‌دهید روی همه عکس اتفاق می‌افتد. مثلاً وقتی عکس را روشن‌تر یا تاریک‌تر می‌کنید، وقتی کنتراست یک فایل خام را کم و زیاد می‌کنید یا وقتی رنگ‌های تصویر را با White Balance سردتر یا گرم‌تر می‌کنید، کل تصویر با هم تغییر می‌کند. در نسخه‌های اولیه لایتروم، اصولاً همه چیز به همین منوال بود. یعنی تقریباً شبیه به همان چیزی که در ویرایشگر عکس موبایلتان با در برنامه Snapseed مخصوص گوشی‌های هوشمند می‌بینید. با این تفاوت که این اتفاق‌ها بسیار دقیق‌تر و با کیفیت بالاتر و صد البته روی فایل‌های خام دوربین‌های حرفه‌ای می‌افتد. اما در نسخه‌های اخیر لایتروم، تنظیمات منطقه‌ای یا Local Adjusments هم در شکل‌های مختلف به برنامه اضافه شد. حالا ابزارهای مختلفی هست که می‌توانند روی یک بخش محدودی از تصویر تأثیر بگذارند. مشهورترین آن‌ها یک قلم به نام Local Adjustments Brush است که می‌توانید آن را روی هر بخشی از تصویر بکشید تا همان قسمت را برایتان تغییر دهد. مثلاً آسمان را تاریک‌تر کند یا صورت یک شخص را کمی روشن‌تر کند. اما مشکل اینجاست که دقت این قلم، اصلاً حتی در حد ساده‌ترین ابزارهای انتخاب فتوشاپ هم نیست. بنابراین اصلاً نمی‌توانید مثلاً آسمان را از لای برگ‌های درخت جدا کنید و خورشید غروب را پشت آن بگذارید. کارهایی مثل این که نیاز به انتخاب و ترکیب بخش‌های مختلف چند عکس دارند، اصلاً در لایتروم قابل انجام نیست.
ماسک لایتروم در برابر ماسک فتوشاپ
ماسک لایتروم هم همان رنگ قرمز شبیه به Quick Mask در فتوشاپ را دارد. اما متأسفانه اصلاً با ماسک فتوشاپ قابل مقایسه نیست. فیلتر‌هایی که براساس ماسک کار می‌کنند، ویرایش‌های مخصوص ماسک از پنل Properties، ماسک‌های چندگانه و امکان ترکیب ماسک‌ها با گروه‌های لایه، اصلاً خود لایه‌بندی‌ها در فتوشاپ، همه این‌ها امکانات خاص فتوشاپ هستند که این برنامه را به یکی از قوی‌ترین برنامه‌های گرافیکی در دنیا تبدیل کرده‌اند و نه در لایتروم، بلکه در هیچ برنامه دیگری نمی‌توانید آن‌ها را پیدا کنید. حالا به این لیست می‌توانید ابزارهای دقیق انتخاب رنگ، فیلتر‌های پیشرفته برای رتوش عکس، امکانات ترکیب عکس‌ها و بسیاری قابلیت‌های دیگر برای عکاسان را نیز اضافه کنید تا ببینید که چرا هنوز هم ویرایش های حرفه‌ای مانند ادیت عکس‌های فشن، آلبوم‌های عروسی و عکس‌های صنعتی که خروجی کار‌ها، کم تعداد، اما بسیار دقیق است، در فتوشاپ انجام می‌شود.
بسیاری از کارشناسان این ضعف‌های بسیار مهم و عمده را پای مسائل اقتصادی و تأثیر منفی آن‌ها بر فروش فتوشاپ می‌گذارند
اصولا هیچ دلیلی ندارد که یک ابزار کارآمد مانند Quick Selection Tool یا دستکم یک پنل کارآمد مانند Refine Selection نباید در لایتروم هم گنجانده شود. این برنامه‌ها همگی از یک خانواده هستند و طبیعی است که وقتی قرار باشد عکاسان حرفه‌ای، که بخش بزرگی از بازار خریداران اصلی فتوشاپ را تشکیل می‌دهند، دیگر نیازی به این امکانات نداشته باشند و بتوانند همه کار خود را در لایتروم انجام دهند، فروش فتوشاپ به شدت کاهش می‌یابد و ضرر آن دقیقاً متوجه خود شرکت ادوبی خواهد شد.
لایتروم یا فتوشاپ؟ شاید پاسخ بهتر”هر دو” باشد
بسیاری از عکاسان این سؤال را از من می‌پرسند. محدودیت‌ها و امکانات لایتروم چیستند؟ کدامیک از این دو برنامه بهتر است یا خود من کدامیک را بیشتر استفاده می‌کنم؟ همان‌طور که در ابتدای مقاله گفتم، پاسخ این سؤال دقیقاً بسته به کاربرد یک عکاس دارد. سال‌هاست که شاخه اصلی عکاسی من، عکاسی عروسی و فشن است و همان‌طور که توضیح دادم، ممکن است از میان صدها یا هزار عکس، در هر نوبت عکاسی، لازم باشد که روی تنها 30 یا 40 عکس کار کنم. طبیعتاً تمام وقت و انرژی من باید صرف ویرایش این تعداد عکس شود و نیازی به ویرایش همه عکس‌هایی که در هر نوبت عکاسی می‌گیرم ندارم. از سوی دیگر، از سال‌ها پیش، هیچ‌وقت نیازی به انتشار عکس‌هایی که می‌گیرم نداشته‌ام و اکنون نیز این کار را انجام نمی‌دهم. نهایتاً اینکه در ایران، برخلاف بسیاری از کشور‌های دیگر، عکس‌های عروسی با دقت و وسواس بسیار زیادی ویرایش می‌شوند. دقت و وسواسی که ما در ویرایش عکس‌های عروسی به کار می‌بریم، تقریباً هم طراز و معادل کاری است که در کشور‌های دیگر، برای عکس‌های فشن یا مدلینگ به کار می‌رود و به ندرت می‌بینید که یک عکاس عروسی، این‌قدر روی عکس‌های عروس و داماد کار کند. به همین دلیل هم برخلاف ایران، تقریباً همه عکاسان عروسی در دنیا، ترجیح می‌دهند با لایتروم که سرعت عمل بالاتری دارد کار کنند. اما به ندرت می‌بینیم که یک عکاس صنعتی یا مدلینگ، از فتوشاپ استفاده نکند و لایتروم را جایگزین آن کند.
اما آیا این گفته بدین معنی است که نیازی به آموزش لایتروم نداریم؟ اصلاً. آموزش لایتروم بسیار ساده‌تر از آموزش فتوشاپ است. استادان حرفه‌ای فتوشاپ یک اصطلاحی درباره این برنامه دارند با این مضمون که فارغ از محدودیت‌ها و امکانات لایتروم ، اصولا شیب یادگیری این برنامه بسیار سریع است. یعنی سرعت یادگیری آن بسیار زیاد است، اما وقتی آموزش‌های اولیه را می‌بینیم، ترفند‌های نسبتاً پیچیده‌ای دارد. در حالی که شیب یادگیری فتوشاپ کم است و سرعت یادگیری آن کمتر از لایتروم است.
اگر بخواهیم صادقانه به موضوع محدودیت‌ها و امکانات لایتروم نگاه کنیم، بهترین گزینه این است که هر دو را با هم استفاده کنیم.
اگرچه هر کدام از این دو برنامه برای کار خاصی طراحی شده‌اند، اما استفاده همزمان از هر دوی آن‌ها، کارآیی ما را به شدت افزایش می‌دهد. بنابراین اگر قبلاً فقط از فتوشاپ استفاده می‌کردید، یادگیری لایتروم برایتان ضرورت دارد، و اگر از هیچ‌کدام استفاده نمی‌کردید بین این دو برنامه، بهتر است اول لایتروم را یاد بگیرید و بعد سراغ فتوشاپ بروید. لایتروم به خوبی از پس نیاز‌های یک عکاس تازه وارد برمی‌آید. حتی کار عکاسان حرفه‌ای را نیز بسیار سرعت می‌بخشد. اما آرام آرام با پیشرفت بیشتر در عکاسی و نیاز به فراتر رفتن از محدوده‌هایی که پیش رویتان می‌بینید، می‌توانید به یادگیری فتوشاپ برای عکاسان هم بپردازید و شما نیز دانسته‌های خودتان را افزایش دهید.
