پلاتین یکی از عنصرهای شیمیایی و از فلزات است. عدد اتمی این عنصر ۷۸و نشانه اختصاری آن Pt است. پلاتین از گروه فلزات واسطه به رنگ سفید-خاکستری، متراکم، رسانا و شکلپذیر است و از باارزشترین فلزات گرانبها محسوب میشود. نام این فلز برگرفته از واژه اسپانیایی پلاتینا به معنی «نقره کوچک» است.
پلاتین کمترین واکنشپذیری در بین تمامی فلزات را دارد و همچنین مقاومت بسیار بالایی نسبت به خوردگی دارد و حتی در محیطهای بسیار داغ نیز این ویژگی را حفظ میکند. بیشتر کاربردهای پلاتین به دلیل این ویژگیها و خاصیت کاتالیزوری بالای آن است. بیشترین استفاده پلاتین در ساخت مبدلهای کاتالیست و جواهرات است. ابزارهای مخصوص آزمایشگاهی، اتصالهای الکتریکی و الکترودها، تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی، دستگاههای مقاوم در برابر خوردگی و زنگزدگی، تجهیزات حرارتسنج برای کورههای الکتریکی، پوشش موشکها، و سوخت موتور جت از دیگر موارد استفاده این فلز است.
پلاتین از نادرترین عناصر در پوسته زمین است و غلظت آن فقط ۵در میلیارد است. پلاتین به صورت آزاد در طبیعت وجود دارد و معمولاً همراه دیگر فلزهای خانواده پلاتین یعنی پالادیم، روتنیم، رودیم، ایریدیم و اسمیم دیده میشود. همگی این ۶ عنصر ویژگیهایی شبیه به هم دارند و عناصری بسیار نادر هستند.
بیشترین مورد استفاده پلاتین به ساخت مبدلهای کاتالیست خودروها مربوط میشود که گازهای سمی ناشی از احتراق سوخت در موتور یعنی مونوکسیدکربن، هیدروکربنهای نسوخته و اکسیدهای نیتروژن را به مواد بیخطر مثل بخار آب و دیاکسیدکربن تبدیل میکنند. برای این استفاده از پودر پلاتین همراه با دو فلز همگروه آن پالادیم و رودیم استفاده میشود. قابلیت جذب هیدروژن و خاصیتهای کاتالیزوری بالای پلاتین باعث شده تا در فرایندهای شیمیایی مختلف از جمله در تولید اسید سولفوریک، فرایند تبدیل الکل به فرمالدئید و کراکینگ تولیدات نفتی کاربرد داشته باشد و از آلیاژهای پلاتین - رنیوم برای تولید بنزینهای مرغوب بدون سرب و اکتان بالا استفاده شود.
دومین کاربرد اصلی پلاتین در ساخت زیورآلات است. مقاومت پلاتین در مقابل تیرگی و خوردگی بسیار بیشتر از طلاست و شکلپذیری آن هم بالاتر از طلا و نقره و مس است. از همین رو پلاتین گزینه مناسبی برای ساخت جواهرات محسوب میشود. جواهرات پلاتین عموماً با عیار ۹۵۰ از هزار ساخته میشوند.
پلاتین کاربرد سرمایهگذاری و مالی محدودی نیز دارد که البته قابل مقایسه با طلا و نقره نیست. نخستین بار اسپانیاییها در قرن هجدهم در مستعمرات آمریکایی خود سکه پلاتین را ضرب کردند و امپراتوری روسیه نیز در قرن نوزدهم اقدام مشابهی انجام داد. هرچند در عمل استفاده از این سکهها به عنوان پول نقد موفقیتآمیز نبود چون هم تشخیص پلاتین از فلزات کمارزش دشوار بود و هم ضرب سکه با آن سختتر از فلزات دیگری مثل طلا و مس بود.
امروزه این فلز در بازار بورس نیویورک و بازار بورس لندن معامله میشود. چند کشور اقدام به ضرب سکههای پلاتین هم کردهاند. سکه عقاب پلاتین آمریکا، برگ افرای پلاتین کانادا، کوالای پلاتین استرالیا، پاندای پلاتین چین و چندین نوع سکه پلاتین شوروی سابق و روسیه کنونی از جمله این سکهها هستند.