زانوی ضربدری ناهماهنگی در زانو است که زانوها را به سمت داخل می‌چرخاند. در کودکان خردسال شایع است و معمولا با رشد آنها اصلاح میشود. در ابتدا می‌توان آثار آن را به کمک روش‌های غیرجراحی به حداقل رساند. فیزیوتراپی زانو و ورزش اغلب جایگزین موفقی برای جراحی هستند.
زانوی ضربدری به اختلالی می‌گویند که در آن زانوها به سمت داخل متمایل می‌شوند و معمولا بدون آنکه یک زانو در مقابل زانوی دیگری قرار بگیرد، از نزدیک شدن مچ پاها به یکدیگر جلوگیری می‌کنند.
یک فرد در شرایط عادی به هنگام ایستادن، زانوها، باسن و مچ پایش همگی در یک راستا قرار می‌گیرند. به معنای ساده‌تر، زمانی‌که در شرایط ایستاده، لگن را با یک خط راست به پا وصل کنیم، این خط مستقیم باید از وسط دو زانو عبور کند. چنانچه این خط از قسمت خارجی زانو خارج شود، به این وضعیت پای ضربدری می‌گویند. اما اگر این خط از قسمت داخلی زانو خارج شود، به این وضعیت زانوی پرانتزی گفته میشود.
یکی از نشانه‌های مهم این عارضه فاصله مچ پاها در زمانی که زانوها در کنار هم هستند. راه رفتن افراد نیز احتمالا تحت تاثیر قرار می‌گیرد، زیرا آنها کمبود فاصله بین زانوهای خود را جبران می‌کنند. راه رفتن تغییر شکل یافته و علائم دیگری مانند درد زانو را می‌تواند ایجاد کند.
زانوی ضربدری در کودکی و در بین سنین ۳ تا ۵ سال طبیعی می‌باشد. د‌رصورتی که تا سن ۸ الی ۱۰ سالگی برطرف نشود، باید به پزشک مراجعه کنید. از دیگر علت‌های شایع عبارتنداز:
عوارض ناهنجاری زانوی ضربدری می‌تواند موارد زیر را شامل شود:
علائم و نشانه‌های زانو ضربدری در افراد متفاوت است. علائم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
برای تشخیص زانوی ضربدری، ابتدا فرد به پشت می‌خوابد و دو پایش را کنار هم قرار می‌دهد. در این صورت زانوها به هم می‌چسبند و قوزک‌های داخلی از یکدیگر فاصله می‌گیرند. اندازه‌گیری فاصله‌های قوزک‌ها، میزان درجه تغییر شکل را مشخص می‌نماید. پای ضربدری بر‌حسب فاصله قوزک انواع مختلفی دارد که شامل:
نوع ۱: فاصله میان دو قوزک کم تا حدود ۲/۵ سانتی‌متر
نوع ۲: فاصله میان قوزک به ۵ سانتی‌متر
نوع ۳: فاصله میان دو قوزک از ۵ تا ۷/۵ سانتی‌متر
نوع ۴: فاصله بین دو قوزک بیشتر از ۷/۵ سانتی‌متر
هنگامی‌که پای ضربدری کودک تا حدود سنین ۶ یا ۷ سالگی برطرف نشود، نیاز است که به پزشک مراجعه کنید. درمان در سنین پایین‌تر با روش‌های غیرجراحی امکان‌پذیر است. اما اگر با بالا رفتن سن کودک، عارضه برطرف نشود باید ازسوی تیم پزشکی راهکارهای مناسب درمانی و جراحی ارائه شود.
بهترین درمان‌های رایج و بدون جراحی برای اصلاح پای ضربدری شامل موارد زیر می‌باشد:
استفاده از زانوبند، بریس و اسپلینت به هنگام شب برای افرادی که راستای پای خود را از دست داده‌اند و شکل ظاهری پاهایشان از حالت عادی خارج شده است، توصیه میشود. مخصوصا برای افرادی که سابقه خانوادگی در ابتلا به پای ضربدری را دارند.
فیزیوتراپی زانوی ضربدری با کمک یک متخصص یا فیزیوتراپ با طراحی برنامه تمرینی مخصوص و ورزش‌های مناسب می‌تواند در اصلاح این عارضه موثر باشد. با استفاده از فیزیوتراپی و تمرینات، عضلات ضعیف تقویت شده و بدن در مسیر امنی برای به دست آوردن سلامتی قرار خواهد گرفت. در تمرین‌های تقویتی، هدف تقویت عضلات اطراف لگن و ران، برای بهبود پای ضربدری است.
در صورت تشخیص پای ضربدری، می‌توان از کفی طبی برای جا‌به‌جایی وزن و کاهش فشار بر روی زانوها و جلوگیری از پیشرفت این وضعیت استفاده کرد.
زمانی که پای ضربدری خود به خود بهبود پیدا نکند و درمان‌های غیرجراحی مناسب نبوده باشد از روش جراحی برای درمان پای ضربدری استفاده می شود. پزشک با توجه به سن، شدت و علت، یکی از عمل‌های جراحی زیر را پیشنهاد خواهد کرد:
این عمل باعث کند شدن رشد استخوان در اطراف داخلی زانو میشود. از آن برای کودکانی استفاده میشود که هنوز در حال رشد هستند.
در عمل استئوتومی استخوان‌ها بریده شده و در وضعیت مناسب در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. این روش به توزیع متعادل‌تر وزن در ناحیه زانو کمک می‌کند.
