اگر مقاومت حنا در برابر حرارت، بالا بود تا به حال اثری از کارگاه های مازاری یزد بر جا نمانده بود. کارگاه های مازاری که امروزه به آنها را حناسایی می گویند، در گذشته ی نه چندان دور محصولات متنوعی را راهی بازار های آسیا می کردند. روناس، سدر، وسمه و انواع ادویه جات رنگارنگ از محصولات این کارگاه ها بود اما با آمدن آسیاب های صنعتی، بازار مازاری ها از رونق افتاد. امروزه مازاری ها با گردونه های بزرگ سنگی شان تنها برگ های سبز حنا که تحمل حرارت آسیا های صنعتی را ندارند، می سایند. محصول نهایی مازاری ها کیسه های کتانی پرشده از پودر سبز رنگ حناست که تنها در مراسم حنابندان بر دست و پای عروس و داماد می نشیند که به خاطر مقاوم کردن پوست در برابر آب، بر دست و پای نانوایان، رنگرزان و شالیکاران شمالی و ماهیگیران جنوبی هم می نشیند. با گشت و گذار در فضای اسرار آمیز گذر مازاری های شهر یزد عطر حنای پراکنده شده در فضا را می توانید استشمام کنید و در بازدید از کارگاه های مازاری گردی از حنای سبز که فضا را احاطه کرده اند را ببینید، همینطور مرغوب ترین نوع پودر حنا نیز می تواند نصیب تان شود.
در چند سال اخیر دو کارگاه مازاری تبدیل به رستوران های سنتی شدند و غذای گرم و مطبوع ایرانی را به مشتریان ارائه می دهند. برای صرف یک وعده غذایی و چشیدن طعم منحصر به فرد شیرینی ها و نوشیدنی های یزدی می توانید در کوچه ی مازاری ها سر سفره ی یکی از رستوران های این گذر بنشینید.
کمتر از 100سال پیش بیشتر مازاری های یزد در نزدیکی میدان امیر چخماق شهر یزد قرار داشتند. اما امروز دو یا سه کارگاه در نزدیکی این میدان قرار دارند. امروز بزرگترین اجتماع کارگاه های حناسابی را باید در راسته ی کوچه مازاری ها پیدا کرد. این کوچه در خیابان آیت الله کاشانی و در نزدیکی تقاطع این خیابان با خیابان مجاهدین قرار دارد. در درازای این کوچه می توانید به 12 کارگاه مازاری سرک بکشید و مرغوب ترین حنای ساییده شده را با نازل ترین قیمت ها تهیه کرد؛ اگرچه این کارگاه ها در حاضر تنها برگ حنا می سایند اما در کنار بسته های حنا، وسمه، سدر و ادویه هم به مشتریان عرضه می کنند. در کارگاه حنا سابی می توانید از ابتدا تا انتهای کار تهیه ی حنای سابیده را به شیوه ی سنتی ببینید.
مرغوب ترین برگ سبز حنا از مزارع حنا در استان کرمان و منطقه ایرانشهر در سیستان و بلوچستان به دست می آید. برگ های حنا بر درخت هایی به ارتفاع 5تا7 متر می رویند و در سه نوبت چیده و جمع آوری می شوند. چین اول در تیر ماه انجام می شود. برگ هایی که از این چین به دست می آیند با آنکه کم رنگ تر از برگ دیگر چین ها هستند اما رنگ دهی بهتری دارند. چین های بعدی در شهریور و آبان انجام می شود.
نخستین ابزار مازاری که انتظار برگ های چیده شده ی حنا را میکشد، گردونه ی بزرگ سنگی است. هر گردونه 6 تا 10 تن وزن دارد. برگ های سبز به وسیله کارگران پاسنگی روی سکوی آسیا پهن می شوند و موتورهای برق به راه می افتند و گردونه های سنگی را به حرکت در می آورند. پیش از این که موتورهای برقی پا به مازاری ها بگذارند، چرخاندن سنگ های آسیا وظیفه ی اسب، شتر یا گاوهای مازاری بود. وقتی موتورهای برقی پا به مازاری ها گذاشتن، هم سرعت کار بالا رفت و هم کیفیت محصول. موتورهای برق باید چهار ساعت دور سکو بگردند تا کیفیت پودر حنا به حد مطلوب برسد. البته برای بالا بردن کیفیت رنگ دهی و تاثیرات تقویتی محصول نهایی در این مرحله تخمه ی آفتاب گردان یا کرچک هم به برگ های حنا اضافه و زیر گردونه های سنگی می رود.
محصولی که از سکوهای مدور مازاری به دست می آید، الک می شود تا ساقه و اضافات از پودرهای سبز رنگ جدا شوند. وقتی الک ها شروع به کار می کنند تمام فضای مازاری را غبار سبزی پر می کند. حنای الک شده در بسته های کتانی آماده فروش می شود. بسته بندی حنا به باسابقه ترین کارگر مازاری که خلیفه نام دارد، سپرده می شود تا در کیسه ها دوخته شود و نام و نشان کارگاه به کمک مهرهای چوبی بر آن نقش ببندد.
