حکایتی می گوید، ساکنان کویر بهتر از هرکس دیگری قدر آب را می دانند، راست و درستش با توجه به ویژگی های مناطق کویری غیر از این نیست. کافی است برای فهمیدن این موضوع سری به موزه ی آب شهر یزد سر بزنید تا سند این مدعا را ببینید. جایی که اشیاء موزه اش و خود ساختمان موزه، سازه ی هنری شگفت آوری است که در سال 1266 خورشیدی به دستور حاج سید علی اکبر کلاهدوز از تجار معروف یزد ساخته شد. خانه 5طبقه دارد که در آن هوش مردمان کویری را برای استفاده بهینه از آب و سایه برای فرار از گرما و آفتاب نشان می دهد. از پایین ترین طبقه ی خانه، انشعاب دو کاریز رحیم_آباد و زارچ می گذرد که یکی از این دو قنات همچنان فعال است. طبقه ی بعدی در عمق ده متری و به شکل هشت ضلعی و به دلیل خنکایش محل مناسبی برای نگهداری خوراکی ها بوده. طبقه ی بعدی یا همان زیر زمین خانه با اتاق و دالان هایش محل سکونت اهل خانه در روزهای گرم تابستان بوده. طبقه ی همکف هم با اتاق های مختلف محل زندگی زمستانی و پشت بام هم با چاه خانه اش محل استفاده ی عملی از آب قنات برای اهالی خانه بوده است.
موزه آب در هسته مرکزی شهر و در نزدیکی دیدنی هایی مثل مجموعه امیر چخماق و بافت تاریخی یزد و زیبایی های بی مثالش قرار دارد. این خانه ی زیبا در جنوب بافت تاریخی فهادان در ابتدای خیابان قیام واقع شده است پس برای رفتن به موزه ی آب بهتر است اول به میدان امیرچخماق برسید.
موزه ی آب که همان خانه کلاهدوزهاست در روی زمین یک حیاط مرکزی دارد با اتاق هایی که دورتادور قرار دارند. حیاط با دو حوض در میان باغچه می باشد. می توانید در کنار اتاق هایی با شیشه هایی رنگی و گچبری شده، عکس بگیرید.
خانه ی کلاهدوز ها سرداب و پایابی دارد که مسیر دسترسی ساکنان شهر به آب قنات را به نمایش می گذارد. بخشی از اتاق های خانه که در زیر زمین قرار دارند، محل نگهداری اشیاء موزه هستند. اولین قسمتی که به تماشایش می روید، محل قرار گرفتن ماکت موزه است؛ ماکتی که چگونگی حفر قنات را از سر چشمه و مادر چاه تا مسیر قنات، انتقال به آب انبارها، سرداب ها و پایاب ها و همچنین آسیاب ها را نشان می دهد. در ادامه در اولین اتاق عکس هایی از مقنیان در حال حفر قنات و قنات های شاخص استان از جمله قنات زارچ به نمایش در آمده است.
در اتاق دوم موزه ی آب، لوازم مختلف حفر قنات، ابزار و ادوات اندازه گیری حجم آب، وسایل تامین روشنایی در قنات، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری لوازم و اشیاء مرتبط دیگر را پشت ویترین ها می توانید تماشا کنید. این اتاق همچنین محل نمایش عکس هایی از قدیمی ترین سد ایران به نام سد قوسی کریت در شهرستان طبس هم هست.
قبل از آنکه وارد اتاق سوم شوید، می توانید از پایاب بازدید کنید. پایاب با پله های محدود تری نسبت به سرداب، امکان برداشت آسان تر از آب قنات را فراهم کرده است. اتاق سوم محل نمایش ادوات بزرگ حفر قنات است. ابزاری شامل کلنگ های ویژه ی کندن کاریز، چرخ چاه، لباس مقنی، انواع شیرهای برداشت آب از آب انبارها، ظرف های سفالی و شیشه ای ویژه ترابری و نگهداری آب، یک رشته مشک سقایی و ماکت چگونگی گردش آب در قنات ها و اسناد و مدارک و وقف نامه هاست که تعدادی از این اشیاء به دلیل قدمت بالا، منحصر به فرد هستند. در اتاقی در کنار اتاق سوم یک چرخ آسیاب بزرگ قرار گرفته که می توانید در اینجا شیوه ی کار آن و استفاده ی آن را ببینید.
بین اتاق چهارم و پنجم، پنجره ای قرار دارد که از آنجا می توانید سرداب را تماشا کنید البته امکان رفتن به سرداب را هم دارید، اما چون پله ها زیاد است ممکن هست بعضی ها تمایل به پایین و بالا رفتن از پله ها نداشته باشند. آخرین اتاق این موزه محل نگهداری و نمایش اسناد و مدارک مربوط به قنات ها و سایر سازه های آبی است. اسناد و مدارک خرید و فروش آب و وقف نامه های قدیمی، کتابچه ی معروف و اسناد توزیع آب و غیره هم جزئی از تاریخ کاریز به شمار می روند.
موزه ی آب هر روز از هشت صبح تا 7:30 بعدازظهر باز است. البته موزه برای ناهار و استراحت کارکنان میان روز تعطیل می باشد. برای گرفتن اطلاعات بیشتر با تلفن03536268340 تماس بگیرید.
