عقیل بهرا
عقیل بهرا
خواندن ۴ دقیقه·۱۲ روز پیش

عبدالحسین میرزا فرمانفرما

این متن معرفی مختصری است از رجال دوره قاجار که با باغات پیرامون خیابان امیریه آن زمان و ولیعصر فعلی مرتبط بوده اند
تصویر عبدالحسین میرزا فرمانفرما
تصویر عبدالحسین میرزا فرمانفرما


شاهزاده عبدالحسین میرزا از رجال شهیر دوران قاجار، پسر دوم شاهزاده فیروز میرزا نصرت الدوله فرمانفرما و حاجیه هما خانم فرزند بهمن میرزا بهاءالدوله فرزند فتحعلی شاه، در سال 1274ق در تبریز بدنیا آمده بود. وی پس از تحصیلات مقدماتی، در سال 1295ق با شروع آموزش قشون به شیوه اتریشی وارد این دوره شد و ظرف 3 سال توانست به درجه نایب سرهنگی و فرماندهی یک دسته از فوج دوم برسد. در همین سال به ریاست قشون کرمان منصوب شد و بدان دیار عازم گردید تا فوج هفتم قدیم کرمان را به شیوه جدید آموزش داده و سازماندهی کند. عبدالحسین میرزا یک سال بعد به تهران بازگشت و ابتدا به منصب سرتیپی و عضویت در مجلس شورای عسکریه رسید و سپس درجه سرتیپ اولی و لقب نصرت الدوله که لقب پیشین پدرش بود را دریافت کرد.

پس از آن، عبدالحسین میرزا نصرت الدوله به آذربایجان اعزام شد تا زیر نظر مظفرالدین میرزای ولیعهد حاکم و حسنعلی خان امیرنظام گروسی پیشکار آذربایجان، به تنظیم و ترتیب امور قشون آذربایجان بپردازد. وی در آذربایجان توانست پیشرفت و ترقی کند تا جایی که علاوه بر سر و سامان دادن به قراولخانه‌های تبریز و راه‌های آن خطه، ریاست فوج ششم و فوج امیریه و قراولان مخصوص ولیعهد و ریاست قراسوران آذربایجان نیز به او سپرده شد. پس از چندی به همراه ولیعهد به تهران آمد و درجه امیرتومانی دریافت کرد و پس از بازگشت به آذربایجان، ریاست فوج چهارم و دوم خاصه و سیصد سواره به او محول شد. هنگامی که ناصرالدین شاه عازم سفر سوم فرنگستان بود، نظم و ترتیب امور قشونی آذربایجان را پسندید و پس از چندی به تهران احضار شد و ضمن دریافت لقب سالار لشکر، ریاست کل قشون آذربایجان بدو محول گردید.

در سال 1309ق که برادر ارشدش عبدالحمید میرزا ناصرالدوله فرمانفرما حاکم کرمان فوت کرد، وی که پیشتر با دختر مظفرالدین شاه و نوه دختری میرزا تقی‌خان امیرنظام به نام فاطمه خانم عزت السلطنه (بعدها عزت الدوله) ازدواج کرده و صندوقدار ولیعهد نیز شده بود لقب فرمانفرما گرفت و حکمرانی ایالت کرمان و بلوچستان به او محول شد. سال 1311ق وی بار دیگر به آذربایجان فراخوانده شد و علاوه بر ریاست کل قشون آن ایالت، حکومت خوی و ارومیه را نیز به عهده گرفت و پس از چندی، حمومت کردستان نیز ضمیمه حکومت او شد. در اوایل سال 1312ق مجدداً به حکومت کرمان و بلوچستان منصوب شد. بعد از ترور ناصرالدین شاه و به تخت نشستن مظفرالدین شاه، فرمانفرما در سال 1314ق به تهران احضار شد تا ضمن ادامه حکومت کرمان، حکومت تهران و توابع را نیز در اختیار داشته باشد. بعد از عزل میرزا علی اصغرخان امین السلطان و رسیدن میرزا علی خان امین الدوله به صدارت، شاهزاده فرمانفرما وزیر جنگ شد. اما در سال 1315ق فرمانفرما از این منصب عزل شد و در سال 1317ق مورد غضب شاه قرار گرفت و به عراق امروزی تبعید شد.

دوران تبعید فرمانفرما تا اواخر دوران سلطنت مظفرالدین شاه ادامه یافت. در حقیقت اگرچه فعالیت سیاسی شاهزاده فرمانفرما از دوران ناصرالدین شاه آغاز شد، اما با شروع سلطنت محمدعلی شاه بود که نقش وی در سپهر سیاسی ایران پررنگ گردید و به یکی از چهره‌های شاخص و تاثیرگذار ایران بدل شد. در اولین کابینه‌ای که پس از انقلاب مشروطه در دوران محمدعلی شاه تشکیل شد، سلطانعلی خان وزیرافخم رئیس الوزرا عبدالحسین میرزا را به عنوان وزیر عدلیه معرفی کرد و پس از آن تا زمان کودتای سوم اسفند 1299، فرمانفرما در دولت‌های مختلف حضور داشت و چندین بار به عنوان وزیر عدلیه، داخله و جنگ انتخاب شد. علاوه بر این، فرمانفرما در این دوران چندین بار برای حکومت ولایت‌های کرمانشاه، کردستان و فارس انتخاب شد و در هر کدام از آنها با چالش‌هایی از قبیل نبرد با نیروهای عثمانی، درگیری با سالارالدوله برادر کوچکتر محمدعلی شاه که داعیه سلطنت داشت و همچنین احداث پلیس جنوب توسط بریتانیا در جنوب ایران روبرو بود.

عبدالحسین میرزا فرمانفرما در عمر سیاسی پر فراز و نشیب خود، تنها یک بار در سال 1294ش به نخست وزیری رسید که آن نیز بیش از یک و ماه و نیم دوام نیاورد و مجبور به استعفاء شد. با کودتای سوم اسفند 1299، فرمانفرما و دو فرزند ارشدش یعنی فیروز میرزا نصرت الدوله و عباس میرزا سالار لشکر دستگیر شد و حتی بیم کشتن آنها نیز می‌رفت. اما به هر روی پس از عزل سید ضیاءالدین طباطبایی از صدارت، آنها نیز از زندان آزاد شدند. پس از آزادی از زندان اگرچه رضاخان در زمان خدمت در فوج قزاق از ابوابجمعی فرمانفرما بود و این دو با یکدیگر رابطه نسبتاً صمیمانه‌ای داشتند، اما هیچ شغل و منصب دولتی‌ای به فرمانفرما رجوع نشد و وی تا زمان فوتش در سال 1318ش خانه‌نشین بود.

عبدالحسین میرزامظفرالدین شاهناصرالدین شاهفرمانفرمارجال قاجار
معمار | فعال در طراحی، بازسازی بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی | علاقمند به سفر، عکاسی، ادبیات
شاید از این پست‌ها خوشتان بیاید