اقتصاد ایران دچار انواع رانتها با ذی نفعان قدرتمند است که مانع بسیاری از اصلاحاتی هستند که همهی متخصصین متف القول برای خروج از بحران آنها را توصیه میکنند. منشا این رانتها از منابع عمومی دولت است که در ظاهر و با شعار حمایت از قشر کم برخوردار بین افراد مختلف توزیع میشود. برنامه هدفمندی یارانه ها با در نظر گرفتن عواقب غیرقابل پیش بینی و همچنین احتمالا نفوذ همین ذی نفعان به درستی اجرا نشد و هم اکنون کشور دوباره به ورطهی پرداخت یارانه ها غیر عادلانه روی اورده است. در سالهای اخیر نیز شاهد تویع رانتهایی از قبیل قیر و فولاد و ... بوده ایم.
توزیع این رانتها که با هدف حمایت از اقشار اسیب پذیر صورت گرفته در عمل چنان ناکارآمد است که هر از گاهی در بازار یک محصول خود نمایی میکند که در جدید ترین آن تشکیل صفوف مرغ دیده ایم.
اگر چارهی کار را از هر اقتصاد دانی بپرسید بلادرنگ به شما پاسخ خواهد گفت اقتصاد بازار، اما مشکل کجاست که این توصیه ها به عمل منجر نمیشود؟ دو مورد از این دلایل که به ذهن بنده میرسد یکی وجود ذی نفعان قدرتمند توزیع رانتها و دیگری ترس دولت از عواقب اصلاحات اقتصادی.
راه حل مشکل اول آگاهی بخشی به مردم و مطالبه گری مردم از دولت خواهد بود و راه حل مشکل دوم به نظر من باید در اجرای منطقه ای و سعی خطا در مدل پایلوت صورت بگیرد و نتایج اعمال سیاستها بررسی و درصورت نیاز اصلاح شود و سپس به مناطق بزرگتری تعمیم داده شود. برای مثال یکی از منابع توزریع رانت یارانه حاملهای انرژی و به طور اخص بنزین است. اختلاف قیمت سوخت در ایران و قیمت فوب خلیج فارس چنان است که قاچاق سوخت و مصرف بی رویه و آلودگی هوا را بدنبال داشته است. سالهاست راه حل برون رفت از این مشکل آزاد سازی قیمت سوخت و در عوض پرداخت مستقیم یارانه هر شهرونده ذکر شده ولی در عمل عواقب اجتماعی و اقتصادی این تصمیم چنان است که فاجعه ای مثل آبان 98 را بوجود آورده است. حال که دولت از ترس تکرار حوادث آبان 98 نزدیک اصلاح قیمت سوخت نمیرود بهتر نیست که ابتدا این طرح در جزیره ای مانند کیش اجرا شود و سپس به منطاق بزرگتر و در آخر به سرزمین اصلی سرایت داده شود؟
این رویه چندین حسن دارد، یک اینکه مردم در عمل از مزایای طرح جدید اگاه شده و راحتتر این اصلاحات را پذیرا خواهند بود، دوم اینکه دولت به نقاط قوت و ضعف خود در اجرای این سیاستها پی خواهد برد، سوم اینکه در عمل نتایج طرح در شاخصهای اقتصادی منطقه مشخص خواهد شد و ترسیم چشم انداز ناشی از اجرای طرح در سرزمین اصلی راحتتر خواهد بود.
بقیه سیاستهای حمایتی شکست خورده مانند یارانه به نهاده های دامی و غیره نیز بهتر است در ابتدا در مناطق مختلف بازنگری شده و نحوه اجراهای متفاوت را آزمایش کرده و در نهایت در سرزمین اصلی اجرا شود و درنهایت گام به گام به سمت اقتصاد بازار حرکت کرده و موجبات توسعه همه جانبه کشور فراهم شود.
علیرضا کرمانی
