خاتم کاری از جمله هنرهای اصیل ایرانی است و میتوان آن را به یکی از صدها نگین انگشتر صنایع دستی ایران تشبیه کرد. اغلب هنرمندان این رشته و خاتم سازان، منشأ و محل پیدایش این هنر بی‌بدیل را زادگاه حافظ، یعنی شهر زیبای شیراز میدانند و از صنایع دستی شیراز به حساب می‌آید. با این حال، امروزه این هنر زیبا در شهر اصفهان هم رونق بسیار زیادی پیدا کرده است تا جایی که میتوان این شهر تاریخی را پایگاه هنر خاتم کاری ایران به شمار آورد.
در خاتم کاری خلاقیت و هنر دست خاتم ساز، منتهی به پدید آمدن محصولی زیبا، چشمگیر و نفیس از چند ماده اولیه ساده نظیر چوب انواع درختان، استخوان حیوانات مختلف و مفتولهای فلزی از جنس آلومینیوم، برنج و نقره میشود.
اگر بخواهیم به طور مختصر و مفید تعریفی بر خاتم کاری چیست عرضه کنیم، میتوان گفت که خاتم کاری عبارت است از ساخت چند ضلعیهای منظم و رنگین بر مبنای طرحی هندسی که به صورت موزاییکی یا مثلثی با یکدیگر، طرحی منظم، شکیل و چشم‌نواز را پدید می‌‌‌آورند.
اگر شیفته انواع صنایع دستی کشور عزیزمان و بخصوص خاتم کاری هستید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
در گذشته غالباً افراد ثروتمند میتوانستند صنایع دستی خاتم کاری را خریداری کنند زیرا این هنر بسیار گران قیمت و کمیاب بود. در آن زمان از خاتم برای تزئین قاب‌های نقاشی، دیوار و پنجره‌ها استفاده میشد تا جایی که قدیمیترین اثر خاتم موجود، مربوط به هزار سال پیش و در منبر مسجد عتیق شیراز وجود دارد.
امروزه هم در برخی محصولات خاص برای برخورداری از جلوه زیباتر، از خاتم استفاده میشود و به واسطه قیمت نسبتاً مناسب خاتم کاری، این هنر ایرانی در بسیاری از خانههای ایرانی یافت میشود و کاربردهای بسیاری در لوازم دکوری و کاربردی نظیر صفحههای شطرنج، جعبه جواهرات، ظروف شکلات خوری و غیره دارد.
یکی از کاربردهای مهم و اصلی محصولات خاتم کاری، در هدایای تبلیغاتی است که غالباً سازمانها و شرکتها به همکاران تجاری یا مشتریان خاص خود و یا حتی در مناسبتهای گوناگون به کارکنان شرکت اهدا میکنند. از جمله هدایای تبلیغاتی نمایشگاهی و سازمانی که توسط هنر خاتم کاری ساخته میشود، میتوان به قاب‌های خاتم کاری شده، ساعت خاتم، شکلات خوری خاتم، جای قلم خاتم، وسایل میز کار نظیر جا دستمالی خاتم کاری و چیزهایی از این دست اشاره کرد.
انواع طرحهای خاتم‌کاری معمولاً به دو بخش نقش‌های متن و نقش‌های حاشیه تقسیم بندی میشود:
از مهم‌ترین نمونه‌‌های خاتم کاری میتوان موارد زیر را نام برد:
در هنگام خرید هدیه صنایع دستی خاتم کاری باید به نکات مهمی که در ادامه به آنها اشاره میکنیم، توجه کنید:
اولین و مهم‌ترین نکته در خصوص یک محصول خاتم کاری شده مرغوب، توجه به اشکال ترسیم شده روی خاتم است. نکته مهم بعدی که در هنگام بررسی یک محصول خاتم کاری شده باید به آن توجه داشته باشیم، متقارن بودن گلهای رسم شده روی زیر ساخت، از نظر مهندسی و نجاری است چرا که اگر نقوش روی محصول یک شکل و قرینه نباشند، علاوه بر کاهش زیبایی محصول خاتم کاری، از کیفیت محصول هم کاسته میشود.
یکی دیگر از نکات بسیار مهم این است که به هر میزان که مثلثهای کار شده روی خاتم کوچکتر و ظریفتر باشند، محصول نهایی از ارزش و کیفیت بیشتری برخوردار خواهد بود. هم چنین، چسب به کار رفته برای زیرساخت خاتم کاری، باید از میان چسبهای مرغوب و قوی و نیز سازگار با مواد اولیه مورد استفاده در خاتم کاری انتخاب شود. از دیگر نکات مهم که باید به آن توجه کنید، هموار بودن سطح خاتم، چیدمان و قرینه سازی و موزون بودن نقوش و نیز دقت در برش است .
